DİYET ASİT YÜKÜ, KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLAR İÇİN BİR RİSK FAKTÖRÜ MÜDÜR?

Nursel ŞAHİN, Uğur GÜNŞEN

Bandırma Onyedi Eylül Üniveristesi

Giriş - Amaç: Son yıllarda morbidite için önemli bir risk faktörü olan kardiyovasküler hastalık preva-lansı, küresel boyutta artış göstermektedir. Dünyada kardiyovasküler hastalıkların yaklaşık 422,7 milyon kişiyi etkilediği tahmin edilmekte ve bu durum sağlık sistemlerine önemli miktarda mali yük getirmektedir (1, 2). Diyetin metabolik süreçlerde önemli bir yere sahip olduğu ve asit-baz denge-sini güçlü bir şekilde etkilediği uzun süredir bilinmektedir. Günümüz insanları daha önceki dönem-lerde yaşamış insanlara göre magnezyum, potasyum ve posadan fakir ve doymuş yağ asidi, basit karbonhidrat, sodyum ve klordan zengin beslenmektedir (3, 4). Diyet örüntüsündeki bu değişim ve çok sayıda diğer tarımsal besin bileşimi değişiklikleri, ateroskleroz, hipertansiyon, tip 2 diyabet, osteoporoz, belirli kanser türleri ve kardiyovasküler hastalıklar dahil olmak üzere “medeniyet has-talıkları” patogenezinde risk faktörleri olarak gösterilmektedir (5). Bu değişimler ile birlikte asit-baz dengesinin kardiyometabolik risk faktörleri için potansiyel önemi, literatürde yerini almaya başla-mıştır (6, 7). Bu derlemenin amacı, diyet asit yükünün kardiyovasküler hastalıklar üzerine etkisini incelemektir.

Yöntem - Gereçler: Diyet alımından kaynaklı net asit yükünü tahmin etmek için yapılan araştır-malar sonucunda ‘‘diyet asit yükü’’ kavramı ortaya çıkmıştır (8). Diyet asit yükü (DAL), endojen asit üretiminin tahmin edilmesine imkan sağlamaktadır. Bu tahmin, Potansiyel renal asit yükü (PRAL) ve net endojen asit üretimi (NEAP) ile yapılabilmektedir. Alınan protein ve potasyum oranından hesaplanan NEAP ile karşılaştırıldığında, PRAL hesaplamalarına protein ve potasyum ile birlikte kal-siyum, fosfor ve magnezyum minerallerini de dahil edilmektedir. PRAL değerleri, vücut asiditesine diyetin etkilerini incelemede besinlerin biyoyararlanımını da yansıttığı için daha doğru tahminler verilmesini sağlamaktadır (9, 10). Negatif PRAL değerleri ve düşük DAL değerleri, baz oluşturma potansiyelini gösterirken pozitif PRAL değerleri ve daha yüksek DAL değerleri, asit oluşturma po-tansiyelini yansıtmaktadır (11). 

Bulgular: Diyet asit yükünün kardiyovasküler hastalıklar üzerine etkisi hakkında mevcut bilgiler sınırlı olmakla birlikte, diyet asit yükü ile kardiyometabolik risk faktörleri arasındaki ilişkiyi değer-lendiren çalışmalar arasında tutarsızlık söz konusudur (7, 12, 13). Yapılan bazı çalışmalarda diyet asit yükünün; trigliserit (TG) (13, 14) düşük yoğunluklu lipoprotein kolesterol (LDL kolesterol) (7) ve toplam kolesterol seviyeleri (7) ile pozitif, yüksek yoğunluklu lipoprotein kolesterol (HDL kolesterol) (13) konsantrasyonları ile ters ilişkili olduğu görülürken bazı çalışmalarda ise diyet asit yükü ile TG (7) ve HDL kolesterol (7) arasında herhangi bir ilişkinin olmadığı bildirilmektedir. Bununla birlikte, diyet asit yükü daha yüksek olan kişilerin daha yüksek kardiyovasküler hastalık (KVH) riskine sahip olduğu ve yüksek diyet asit yükünün, özellikle orta gelirli kişilerde KVH riski ile yakından ilişkili olduğu bildirilmiştir. Ayrıca daha yüksek PRAL ve DAL değerleri ile birlikte daha yüksek kan basıncı, hipertansiyon prevalansı ve metabolik sendrom insidansı saptanmıştır (15).

Diyet asit yükü ve metabolik hastalık insidansı arasındaki mekanizma temel olarak insülin direnci

olarak rapor edilmektedir (12, 16). Metabolik asidozlu bireylerde, insülin reseptörüne bağlanma afi-nitesi belirgin biçimde azalmaktadır. Sağlıklı bireylerde bile çok düşük bir metabolik asidoz, insülin direncine ve bu durumun sonucunda hiperglisemiye neden olabilmektedir (17). Metabolik asidoz aynı zamanda insülin sinyal yolunun inhibisyonu ve hepatik glukoneogenezde artış ile ilişkilidir (18). Ayrıca bir çalışmada metabolik asidozun hafifletilmesinin insülin duyarlılığını artırabileceği bildirilmiştir (19). Bunun yanı sıra diyetle indüklenen insülin direnci, değişik yollardan bir şekilde kardiyovasküler hastalığı teşvik edebilir; koroner mikro dolaşım fonksiyonunu bozabilir (20), iletim disfonksiyonunu uyarabilir ve aritmogenezi arttırabilir (21).

Epidemiyolojik çalışmalar, diyet asit yükü ile kardiyovasküler hastalık riski arasındaki ilişkiyi açıkla-yabilecek bazı yaklaşımlar getirmiştir (6). Birinci yaklaşım; asit-baz dengesi, böbreklerdeki kalsiyum ve magnezyum emilimini düzenleyerek mineral homeostazını etkilemektedir ve diyet asit yükünün yüksek olması nedeniyle aşırı kalsiyum ve magnezyum atılımının hipertansiyonu ve kardiyovaskü-ler hastalıkları artırabileceği öne sürülmektedir (22, 23). İkinci yaklaşım; diyetteki yüksek asit yükü, hipertansiyona neden olabilen üriner sitratın atılımını azaltmaktadır ve kardiyovasküler hastalık riskini arttırabilmektedir (24). Üçüncü yaklaşım ise yüksek diyet asit yükü, kardiyovasküler hastalı-ğa neden olabilecek aşırı miktarda kortizol üretimini uyarmaktadır (25).

Vücutta asit-baz dengesi, adrenal hormon üretimini etkilemektedir. Bikarbonat düzeyleri düşük olduğunda, böbrek glutaminaz aktivitesi artar ve bu durum kortizol üretimini tetikler (26). Hafif metabolik asidozun neden olduğu artan kortizol üretimi ise obezite ve yüksek kolesterol gibi kar-diyometabolik risk faktörleri üzerinde zararlı etkiler gösterebilir (27, 28). Yüksek kortizol konsant-rasyonlarının ise lipaz aktivitesini (lipoprotein lipaz ve hormona duyarlı lipaz) indüklediği bilinmek-tedir. Bu durum da kanda serbest yağ asitlerinin ve çok düşük yoğunluklu lipoproteinlerin (VLDL) artmasına neden olur (29, 30). Dolayısı ile bu yaklaşımlar, kardiyovasküler hastalıklar için diyet asit yükünün bir risk faktörü olduğunu düşündürmektedir.

Sonuç: Kardiyovasküler hastalıklar için risk faktörlerinin belirlenmesi ve etkilerinin önlenmesine yönelik uygulamalar, sağlığın korunması ve geliştirilmesi için oldukça önemlidir. Hastalığın gelişi-minde birçok faktör etkili olmakla birlikte diyet de değiştirilebilir faktörlerden birisidir. Kardiyovas-küler hastalığa sahip bireylere diyet planlanırken diyet asit yükünün de dikkate alınması, uygula-nan diyetin etkinliğini artırmaya yardımcı olabilir. Bu konuda yapılacak çalışmalar, diyet asit yükü ile kardiyovasküler hastalıklar arasındaki ilişkinin aydınlatılmasına ve yeni diyet yaklaşımlarının geliş-tirilmesine imkan sağlayabilecektir.

Anahtar Kelime Diyet asit yükü, kardiyovasküler hastalık

KAYNAKLAR

1. Roth GA, Johnson C, Abajobir A, Abd-Allah F, Abera SF, Abyu G, et al. Global, Regional, and Nati-onal Burden of Cardiovascular Diseases for 10 Causes, 1990 to 2015. Journal of the American College of Cardiology. 2017;70(1):1-25.

2. Boutayeb A, Boutayeb S. The burden of non communicable diseases in developing countries.

International journal for equity in health. 2005;4(1):2.

3. Eaton SB, Konner M. Paleolithic nutrition. A consideration of its nature and current implications.

The New England journal of medicine. 1985;312(5):283-9.

4. Eaton SB, Eaton SB, Konner MJ. Review Paleolithic nutrition revisited: A twelve-year retrospec-tive on its nature and implications. European Journal of Clinical Nutrition. 1997;51(4):207-16.

5. Eaton SB, Konner M, Shostak M. Stone agers in the fast lane: chronic degenerative diseases in evolutionary perspective. The American journal of medicine. 1988;84(4):739-49.

6. Haghighatdoost F, Najafabadi MM, Bellissimo N, Azadbakht L. Association of dietary acid load with cardiovascular disease risk factors in patients with diabetic nephropathy. Nutrition (Bur-bank, Los Angeles County, Calif). 2015;31(5):697-702.

7. Murakami K, Sasaki S, Takahashi Y, Uenishi K. Association between dietary acid-base load and cardiometabolic risk factors in young Japanese women. The British journal of nutrition.

2008;100(3):642-51.

8. Remer T. Influence of nutrition on acid-base balance – metabolic aspects. European Journal of Nutrition. 2001;40(5):214-20.

9. Remer T, Manz F. Potential renal acid load of foods and its influence on urine pH. Journal of the American Dietetic Association. 1995;95(7):791-7.

10. Michaud DS, Troiano RP, Subar AF, Runswick S, Bingham S, Kipnis V, et al. Comparison of esti-mated renal net acid excretion from dietary intake and body size with urine pH. Journal of the American Dietetic Association. 2003;103(8):1001-7.

11. Engberink MF, Bakker SJ, Brink EJ, van Baak MA, van Rooij FJ, Hofman A, et al. Dietary acid load and risk of hypertension: the Rotterdam Study. The American journal of clinical nutrition.

2012;95(6):1438-44.

12. Akter S, Eguchi M, Kuwahara K, Kochi T, Ito R, Kurotani K, et al. High dietary acid load is associ-ated with insulin resistance: The Furukawa Nutrition and Health Study. Clinical nutrition (Edin-burgh, Scotland). 2016;35(2):453-9.

13. Bahadoran Z, Mirmiran P, Khosravi H, Azizi F. Associations between Dietary Acid-Base Load and Cardiometabolic Risk Factors in Adults: The Tehran Lipid and Glucose Study. Endocrinology and metabolism (Seoul, Korea). 2015;30(2):201-7.

14. Mozaffari H, Namazi N, Larijani B, Bellissimo N, Azadbakht L. Association of dietary acid load with cardiovascular risk factors and the prevalence of metabolic syndrome in Iranian women:

A cross-sectional study. Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif). 2019;67-68:110570.

15. Han E, Kim G, Hong N, Lee YH, Kim DW, Shin HJ, et al. Association between dietary acid load and the risk of cardiovascular disease: nationwide surveys (KNHANES 2008-2011). Cardiovascular diabetology. 2016;15(1):122.

16. Fagherazzi G, Vilier A, Bonnet F, Lajous M, Balkau B, Boutron-Rualt MC, et al. Dietary acid load and risk of type 2 diabetes: the E3N-EPIC cohort study. Diabetologia. 2014;57(2):313-20.

17. Whittaker J, Cuthbert C, Hammond VA, Alberti KG. The effects of metabolic acidosis in vivo on in-sulin binding to isolated rat adipocytes. Metabolism: clinical and experimental. 1982;31(6):553-7.

18. Williams RS, Kozan P, Samocha-Bonet D. The role of dietary acid load and mild metabolic acido-sis in insulin reacido-sistance in humans. Biochimie. 2016;124:171-7.

19. Mak RH. Effect of metabolic acidosis on insulin action and secretion in uremia. Kidney interna-tional. 1998;54(2):603-7.

20. Haare J, Kooi ME, Vink H, Post M, Van Teeffelen J, Slenter J, et al. Early impairment of coronary microvascular perfusion capacity in rats on a high fat diet. Cardiovascular diabetology. 2015;14.

21. Axelsen LN, Calloe K, Braunstein TH, Riemann M, Hofgaard JP, Liang B, et al. Diet-induced pre-di-abetes slows cardiac conductance and promotes arrhythmogenesis. Cardiovascular diabeto-logy. 2015;14:87-.

22. Rylander R, Tallheden T, Vormann J. Acid-base conditions regulate calcium and magnesium ho-meostasis. Magnesium research. 2009;22(4):262-5.

23. Kesteloot H, Tzoulaki I, Brown IJ, Chan Q, Wijeyesekera A, Ueshima H, et al. Relation of urinary calcium and magnesium excretion to blood pressure: The International Study Of Macro- And Micro-nutrients And Blood Pressure and The International Cooperative Study On Salt, Other Factors, And Blood Pressure. American journal of epidemiology. 2011;174(1):44-51.

24. Taylor EN, Mount DB, Forman JP, Curhan GC. Association of prevalent hypertension with 24-hour urinary excretion of calcium, citrate, and other factors. American journal of kidney diseases : the official journal of the National Kidney Foundation. 2006;47(5):780-9.

25. Kelly JJ, Mangos G, Williamson PM, Whitworth JA. Cortisol and hypertension. Clinical and experi-mental pharmacology & physiology Supplement. 1998;25:S51-6.

26. Karim Z, Attmane-Elakeb A, Bichara M. Renal handling of NH4+ in relation to the control of acid-base balance by the kidney. Journal of nephrology. 2002;15 Suppl 5:S128-34.

27. Fraser R, Ingram MC, Anderson NH, Morrison C, Davies E, Connell JM. Cortisol effects on body mass, blood pressure, and cholesterol in the general population. Hypertension (Dallas, Tex : 1979). 1999;33(6):1364-8.

28. Dimitriou T, Maser-Gluth C, Remer T. Adrenocortical activity in healthy children is associated with fat mass. The American journal of clinical nutrition. 2003;77(3):731-6.

29. Xu C, He J, Jiang H, Zu L, Zhai W, Pu S, et al. Direct Effect of Glucocorticoids on Lipolysis in Adi-pocytes. Molecular Endocrinology. 2009;23(8):1161-70.

30. Djurhuus C, Gravholt C, Nielsen S, Mengel A, Christiansen J, Schmitz O, et al. Effects of cortisol on lipolysis and regional interstitial glycerol levels in humans. American journal of physiology Endocrinology and metabolism. 2002;283:E172-7.

PS-18

İNSÜLİN DİRENCİ İLE HÜCRE MEMBRAN KOMPOZİSYONU ARASINDAKİ İLİŞKİDE DİYETTE