Ders Kitaplarında Görsel Düzen

Ġçinde bulunduğumuz teknoloji ve bilim çağında genç kuĢaklar, gerek dıĢarıdan gerekse içerden pervasızca pompalanan niteliksiz bir görsel bombardıman altındadır. Daha etkin olan görsel medyanın etkisinde kalan genç kuĢaklar ve özellikle çocuklar, okumaktan ziyade, gözleriyle öğrenmeye dahası onları kullanmaya alıĢtılar. Görme giderek düĢünmenin, eleĢtirinin, okumanın yerini almaya baĢladı. Dolayısıyla görsel

eğitim, görsel olgu, hiçbir dönemde olmadığı kadar etkili hale geldi ve önem kazandı. Giderek gözlerini kullanmaya alıĢan, gözleriyle dinleyen genç kuĢaklar okuma zevkini, isteğini ve alıĢkanlığını yitirdiler. Ders kitaplarının dıĢında klasikleri bile okuyamaz duruma geldiler. Özellikle etik ve estetik değerlerin yerini ekonomik değerlerin alması, ders kitaplarını sadece bilgi veren bir eğitim-öğretim aracı haline getirdi (BoydaĢ, 2003: 129).

Kitapların amacı sadece, bilgisel tavır kazandırmak olmamalıdır; çünkü böyle bir kitap, öğrencide okuma zevki uyandırmaz. Kitap okuma sevgisinin önemi kadar kitaplarımızın görsel anlamda okuyucuya estetik beğeni uyandırması gereklidir (Atmaca, 2006: 318).

Yani artık okul ders kitaplarının tek rolü genç jenerasyonu eğitmek değildir, ders kitapları aynı zamanda beğenilmeli de. Hızla geliĢen çağdaĢ toplumun gereksinimlerine paralel olarak uyumlu geliĢmeleri eğitim sürecinde ders kitaplarının hedefi olmalıdır. Toplumun geleceği olan gençlerin çağdaĢ bir eğitim ortamında olmaları yaĢamsal gerçeği vurgular. Ders kitaplarında içerik açısından gösterilmesi gereken nitelik ve nicelik, estetik değerlerinde de aranmalıdır. (Oğuzoğlu, 2003: 131).

Bilimsel araĢtırma bulgularına göre insanlar öğrendiklerinin, % 83‟ünü görme

% 11‟ini iĢitme % 3,5‟ini koklama % 1,5‟ini dokunma

% 1‟ini tatma duygularıyla edindikleri yaĢantılar yoluyla öğrenmektedirler. Zaman sabit tutularak bireyler:

Okuduklarının % 10‟unu ĠĢittiklerinin %20‟sini Gördüklerinin %30‟unu

Hem görüp hem de iĢittiklerinin % 50‟sini Söylediklerinin %70‟ini

Buradan eğitim-öğretim faaliyetlerinin etkili ve kalıcı olmasında görsel materyallerin önemi açıkça ortaya çıkmaktadır.

Nitelikli ders kitaplarında kuramsal bilgilerin yanında, görsel öğeler taĢıyan resimlemeler de önemli yer tutar. Bu kitaplarda yer alan resim, grafik, yazı, çizim, fotoğraf, karikatür, vb. sunumlar, çocuğun beğeni ve seçme yetisini, güzel-çirkin, olumlu-olumsuz, sanatsal olan-olmayan karĢıtlıkları gösteren, görsel ve algısal eğitim unsuru olarak bilinçaltına yerleĢmesine etki eden önemli öğelerdir. Bu öğelerin sanatsal niteliği, çocuklarda konulara, olaylara, oluĢumlara, kısacası yaĢama ve toplumsal iliĢkilere çok yönlü bakıĢ açısı katacaktır.

Ders Kitaplarında Görsel Materyal Kullanımının Amaçları: Görsel Materyaller,

Öğrenmeyi kolaylaĢtırmalı, hızlandırmalı, kalıcı olasına yardımcı olmalı, aynı zamanda sanata karĢı ilgi uyandırmalı, estetik bir anlayıĢ getirmelidir.

Çocuğun yaratıcı düĢünmesine, empati kurabilmesine, problem çözme becerilerini geliĢtirmesine ve değerlendirme yapabilmesine katkı sağlamalıdır. Soyut kavramlar ve olguların anlaĢılmasında yardımcı olmalıdır.

Öğrencinin hayal gücüne katkıda bulunmalıdır.

Kitabın bilgilendirme kapasitesini arttırmalı, kitabı sevimli ve keyif verici hale getirmelidir (Akbaba, 2003: 359).

2.3.4.1. Görsel Düzeni OluĢturan Öğeler

DıĢ dünyayı algılamada en fazla etkili olan duyu organı gözdür. Öğrenme büyük oranda görme duyusuyla gerçekleĢtiği için eğitim-öğretimde kullanılan ders kitaplarının görsel açıdan yetkin olmaları gerekmektedir. Ders kitaplarındaki görsel öğeler, çağın sanat anlayıĢından, sosyal, kültürel ve teknolojik birikiminden etkilenir. Görsel öğeleri hazırlayan, çocuğu ve dünyasını tanımalı, hazırlayacağı konuyu iyi araĢtırmalı, gözlem yapmalı, çalıĢmalarını geliĢtirirken yayıncı, yazar ve tasarımcı ile eĢgüdüm halinde çalıĢmalıdır (ĠĢeri, 2003: 71-72). Görsel düzeni oluĢturan öğeler, görsel öğeler ve yazı öğeleri olarak iki grupta incelenebilir.

2.3.4.1.1. Fotoğraf

Bir fikir, durum veya olayı gerçek yönleriyle yansıtmada en etkili araçtır. Herhangi bir fotoğrafın kitapta kullanılmasında aĢağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:

Her fotoğraf ayrı ve bağımsız bir düĢünceyi yansıtmalıdır. Kitaptaki resimler net olmalı donuk ve silik olmamalıdır.

Kitapta yer alan resimler, özgün bakıĢ açılarını yansıtmalı, gereksiz ayrıntılar olmamalıdır.

Çevre ile ilgili faaliyetleri yansıtan fotoğraflar doğal olmalıdır. Gerçek dıĢı yapay fotoğraflar inandırıcı olmaz.

Öğretici amaçlı fotoğraflarda, ana düĢünce ön planda olmalı yan ve önemsiz konular arka planda kalmalıdır arttırır (Ceyhan ve Yiğit, 2005: 103).

2.3.4.1.2. Resim

Resimler, konunun daha kolay öğrenme, sembollerin anlaĢılma, bilgilerin belleğe yerleĢmesini sağlama ve unutmayı önleyici etkiye sahiptirler. Resimler metin, sayfa ve kitabın diğer bölümleriyle iliĢkili olmalıdır. Resimler öğrencinin seviyesine uygun, dikkat çekici ve eğlendirici olmalıdır. Kitabın kapağı, metin yazıları, rakamlar, illüstrasyon ve içeriği tanımlayan tipoğrafi (basım) karakteri ile birlikte kompozisyon oluĢturmalıdır. Ders kitabının önemli bir bölümü ya da 1\4‟üresimlerden oluĢmalıdır. (GüneĢ, 2002: 64). Resimler olay olgu ve cisimlerin basit ve açıklamalı bir Ģekilde öğretilmesine yardım eder. Öğrencilerin zihninde canlandırması zor olan karmaĢık durumları canlandırmasına da yardımcı olur.

Resimler Ģu özelliklerde olmalıdır: Çocuğun seviyesine uygun olmalı.

Ġçinde yaĢadığı toplumun değerlerine uygun olmalı. Kitap ve metin içerisine yerleĢtirilmesi uygun olmalı. Konuya uygun, nitelik olarak yeterli olmalı.

Resimlerin altında gerekli açıklamalar olmalı. Konuları anlamlı kılıcı (kavratıcı) nitelikte olmalı. Metni desteklemeli.

Renklendirilmesi uygun olmalı. Orantılı olmalıdır (Çalık, 2001: 7-8)

2.3.4.1.3. Tablo ve Grafikler

Bir kitapta öğretimin konusunu oluĢturan konuları, olay ve rakamları birbiri peĢine monoton bir Ģekilde aktarmak, okumak veya anlatmak genelde okuyanlara ve dinleyenlere bıkkınlık verir. Okuyucuyu ve dinleyiciyi sıkmadan bir karĢılaĢtırma yapmak ve bir açıklamada bulunmak için en etkili yol, konunun tablo ve grafiklerle sunulmasıdır.

Grafikler; miktar, ölçü, boyut, durum ve sıraya iliĢkin, anlatımı güç konuları açığa kavuĢtururlar. Okuyucunun dikkat ve ilgisini belli noktalara çekerek, akılda kalmasına yardımcı olurlar.

Grafikleri değerlendirmede Ģu ölçütler kullanılabilir:

Grafikler basit çizilmiĢ olmalı, yalnızca bir düĢünceyi yansıtmalıdır. Grafik içerisinde az bir alana çok rakam konmamalıdır.

Sayısal verilerin sunumunda mantıki bir sıra izlenmelidir. Grafikler uyumlu ve göze hoĢ gelecek Ģekilde çizilmelidir.

Grafikler, grafik alanı içerisinde veya altında renk, sözcük veya simgeler kullanılarak ayrıntılı olarak açıklanmalıdır.

Grafiklerde aynı türden verilerin karĢılaĢtırması yapılmalıdır (Ceyhan ve Yiğit, 2005:104-105).

2.3.4.1.4. Yazı Karakteri

Ders kitaplarında yazı karakterleri ve puntolar; okuma uzaklığı, yaĢ grubu ve yazı-fon iliĢkisi gibi etmenler düĢünülerek düzenlenmelidir. Yazı karakterlerinin kullanım amacına göre (metin, baĢlık, dipnot, resim altı metinler…), tırnaklı-tırnaksız karakter ve süslü karakterler (el yazısı, uzantılı yazılar) okunurluğu dolaylı etkilerler. Çok ince yazı karakterleri ve kalın yazı karakterleri okunurluğu azalttığından pek tercih edilmez. Ders kitaplarında bütünlük sağlanması açısından ikiden fazla karakter kullanılmamalıdır (Kaptan ve Kaptan, 2005:169-171).

2.3.4.1.5. Yazı Boyutu (Punto)

Kitap basım tasarımında harflerin büyüklük bakımından birbirlerinden farklılaĢmasına verilen isimdir. Ders kitaplarının metin kısımlarının baĢlıklar dıĢında kalan metin bölümlerinde harflerin büyüklüğü çocukların yaĢlarına göre uygunluk göstermelidir. Punto büyüklüğü ilköğretim 1. Sınıflarda 20-24, 2. Sınıflarda 18, 3.sınıflarda 14, 4. Sınıflarda 12, 5. sınıflarda 11, daha üst kademeler için 10 punto kullanılmalıdır (Ceyhan ve Yiğit, 2005: 90).