Değerler Eğitiminin Aşamaları

Değerler eğitimi sistemli ve belirli becerilerin kazandırılması ile yapıldığı takdirde istenilen başarı sağlanmış olacaktır. Bu amaçla değerler eğitiminde birçok aşama belirlenmeye çalışılmıştır. Bu alanda çalışma yapmış olan Öztürk (2009, s. 486)’ e göre değerler eğitiminin başlıca beş aşaması vardır bu aşamalar:

1) Rasyonelliği Geliştirme 2) Empatiyi Geliştirme

3) Öz Saygı ve Yetkilendirmeyi Geliştirmek 4) İşbirliğin İlerlemesini Sağlamak

5) Problemleri Tanımlama

Bu aşamaları başarılı bir şekilde uygulamış ve beceri haline getirmiş olan bireyler değerler eğitimini sağlıklı bir şekilde tamamlamış olurlar. Bu aşamaların uygulanmasında en büyük görev sınıf öğretmenlerine düşmektedir. Sınıf öğretmenleri uygulayacakları yöntem ve tekniklerle bu becerileri çocuklara kazandırabilirler.

2.2.6.1. Rasyonelliği Geliştirme

Modernleşmenin bir koşulu olan rasyonellik, insan eylemlerinin verimliliğine, yararlılık kriterine bağlanmaktadır. Bir bakıma rasyonellik, formel, mantık ve hesap yoludur da diyebiliriz. Öztürk (2009, s. 486)’ e göre rasyonellik en az üç neden için gereklidir.

1) Uzun sürede sonuçlanma yerine kısa sürede sonuçlanan olayların etkilerinin dengelenmesinin zorunlu olduğu kararların karmaşık alanları için

2) Başkalarının sıkıntılarını anlamak için

3) Toplum yoluyla ahlaki hüküm geçerliliği vermek için gereklidir.

Rasyonel bireyler olaylara veya durumlara akılcı olarak yaklaşabilir ve mantıklı sonuçlara varabilirler. Rasyonel kişiler kısa sürede bir işi nasıl yapabileceğinin ve problemi nasıl çözebileceğinin farkındadırlar. Değerler eğitiminde öğrencilerin rasyonelliğini geliştirmek için yapılacak olan eğitim onların değerleri daha iyi kavramasını ve anlamlandırarak içselleştirmesini sağlayacaktır. Okullarda rasyonelliği geliştirmek ve öğrencilerin olaylara rasyonel yaklaşmasını sağlamak mümkündür. Bunu sağlayabilecek olanlar sınıf öğretmenleridir. Sınıf öğretmenleri derslerde uyguladıkları yöntem ve tekniklerle bu beceriyi öğrencilere kazandırabileceklerdir.

2.2.6.2. Empatiyi Geliştirme

Sözlük anlamı: Kişinin kendisini başka bir bilincin yerine koyarak söz konusu bilincin duygularını, isteklerini ve düşüncelerini, denemeksizin anlayabilmesi becerisi olarak tanımlanan empati, Kalish (1973)’ e göre ise, kişilerin o anki duygularını ve bunların anlamlarını doğru algılama yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Empati yeteneği gelişmiş olan bireyler olaylar karşısında soğukkanlı ve akılcı olarak karşılar ve çözümler arayabilirler. Çünkü bu bireyler karşısındakinin ruh halini, psikolojisini ve o davranışı niçin yaptığını çok iyi anlayabilirler. Atasözlerimizde de empati ile ilgili birçok söz yer almaktadır. Bunlardan en çok bilineni “İğneyi kendine çuvaldızı başkasına batır” atasözüdür. İnsanlar empati sayesinde karşısında ki insanın üzüntüsünü, acısını, sevincini, mutluluğunu anlayabilirler. Hoşgörülü, yardımsever bir toplum oluşturmayı hedefleyen değerler eğitiminin bunu gerçekleştirebilmesi insanlarda empatiyi geliştirmesi ile mümkün olmaktadır.

2.2.6.3. Öz Saygı ve Yetkilendirmeyi Geliştirmek

Özsaygı, bireyin özünü bir nesne olarak ele alıp onu değerlendirmesi sonucunda kendisi hakkında vardığı yargı ve geliştirdiği tutumdur (Doğru ve Peker: 2004, s. 316). Kısaca bireyin kendisine duyduğu saygı olarak tanımlayabiliriz. Özsaygısı gelişmiş bir birey kendisine güvenir ve yaptığı iş ve hareketlerde güven içerisinde doğru adımlar atabilir. Değerle eğitiminde de insanlar öncelikle kendilerine saygı duymalıdır. Çünkü kendisine saygı duymayan bireyler toplum hayatına da saygı duymazlar ve insanlara karşı olumsuz tutumlar geliştirirler. Özsaygı, bireylerin herhangi bir iş yaparken motive olmasını sağlar ve yapacağı işleri sağlıklı bir şekilde yürütebilirler. Okullarda özsaygı ve yetkilendirmeyi gerçekleştirmek için çocuklara görevler verilmeli ve bu görevleri yapmasında rehber olunarak başarılı bir şekilde sonlandırılması sağlanmalıdır. Okullarda özsaygıyı geliştirmede çeşitli yöntem ve teknikler kullanılabilir.

2.2.6.4. İşbirliğin İlerlemesini Sağlamak

21. yüzyıl dünyasında öğrenciler yoğun bir rekabet ortamına sokulmuş ve artık yardımlaşma, işbirliği yaparak öğrenme veya birlikte sorunlara çözüm bulma gibi kavramlar kullanılmamaya başlanmıştır. İşbirliği yapmak öğrencileri bireysellikten

kurtaracaktır. “Sınıfta işbirliği, öğrenmede işbirliği birlikte oluşturmayı birlikte yaratmayı amaçlar” (Girgin, 2012, s. 113). Bu durum bireylerde farklılıklara saygılı olma, hoşgörü gibi kavramlarında gelişmesine katkı sağlayacaktır. İşbirliği yapma becerisi gelişmiş birey toplum içerisinde karşılaşılan bir sorunu diğer insanlarla birlikte çözme eğiliminde olacaktır. Bu durum insanlarla sağlıklı bir iletişim kurmasını sağlayacaktır. İşbirliği değerler eğitimi içerisinde yer alan sorumluluk, hoşgörü, yardımlaşma, dayanışma, paylaşım gibi kavramları da edinmiş olacaklardır. Öğrencilerde işbirliğini geliştirmek için öğretmenler okullarda birçok yöntem ve teknikleri kullanabilirler.

2.2.6.5. Problemleri Tanımlama

Problem çözme, problemi sistemli bir şekilde ele almayı ve belirlenen problem çözme basamakları ile bu problemi çözmeyi gerektirir. Problem çözme basamaklarından en önemli ve temel olanı problemin tanımlanmasıdır. Problemi tanımlayan birey sorunu veya problemi çözme adına en büyük adımı atmış olacaktır. Değer eğitiminin en önemli konularından biri de problemin ne olduğu sorusuna cevap aramaktır. Okullarda yürütülen eğitim öğretim sürecinde problem çözme yöntemini kullanmanın temel amacı, bireylerin karar verme yeteneklerini geliştirmektir (Taşpınar, 2012, s. 169). Değerler eğitiminde problemin ne olduğu, kaynağının ne olduğu gibi sorulara cevap bulunduğu takdirde problemin kaynağı ve nedeni belli olmuş olacaktır ve buna göre de çözüm yolları belirlenecektir. Problemi tanımlamak için insanlarda gözlem yeteneğinin çok iyi bir şekilde geliştirilmiş olması gerekmektedir. Okullarda öğretmenler yapacakları etkinlikler ve kullanacakları yöntem ve tekniklerle problemi tanımlama becerisini geliştirebilirler.