Uçan Daireler

Tahsin Yücelin “Uçan Daireler” adlı öykü kitabındaki uçan daireler adındaki öyküsü tek zincirli olay örgüsüyle yazılmıştır. Uçan daireler adlı öyküde genç bir adamın işine gitmek için yola koyulmasıyla başlar. Ancak genç adam işe geç kalmıştır. Bunun sebebi ise elindeki gazetedeki uçan daireler adlı yazıyı okuduğu esnada zamanının geçtiğini fark etmez aceleyle bir otobüse biner. Otobüse bindiği esnada hep uçan dairlerin geldiği meçhul aileyi düşünür. Oradaki kadınları insanları merak eder. Ancak ne var ki şehrin bozulmuş yüzü ve iş endişesi onun yolculuğunu kâbusa dönüştürür. Otobüsten indiğin de çok geç kalmıştır ve tekrar evine döner. Vakalar genç

adamın evden çıkmasıyla başlar ve tekrar eve dönmesiyle devam eder. Bu yolculuk esnasında olan vakalar bir düz yol gibi dallanıp budaklanmadan devam eder.

“Otobüs bomboştu. Birkaç kişi vardı sadece içinde. En esaslı yerler dahi tutulmamıştı. Güzel bir yer seçtim. Kurulup oturdum rahat rahat yayıldım şöyle. Pencerenin camı buğulanmıştı. Sildim. Dışarıya bakmadım bile dışarısı umurunda değildi. Buz gibi soğuktu… uçan daireleri tekrar okudum.” ( Uçan Daireler: 5)

Vaka Halkası 1:genç adamın uçan daireler adlı yazıyı okuması: unutma

Vaka Halkası 2: Genç adamın okuduğu yazıdan etkilenmesi: Ütopik mekânlar kurmak.

Vaka Halkası 3: Genç adamın geç kalması ve otobüsü kaçırması: Geç kalmışlık. Vaka Halkası 4: Genç adamın geç kalmasından dolayı ikinci otobüse binmesi: Yolculuk.

Vaka Halkası 5: Genç adamın işe gitmek için yaptığı yolculuk: Zamanın için de daralma.

Vaka Halkası 6: Genç adamın işe zamanında ulaşma için endişelenmesi. Vaka Halkası 7: Genç adamın geç kalmasını sıkıntısını Cevdet’e yansıtması.

Vaka Halkası 8: Genç adamın otobüsteki yeşil gözlü kadını fark etmesi.

Vaka Halkası 9: Genç adamın geç kalmasından dolayı iş yerine zamanında gelemeyişi.

Vaka Halkası 10: Genç adamın tekrardan evine dönmesi.

(V1) Genç adam sabah kalkar ve bir gazetedeki uçan daireler adlı bir makaleyi okur ve işini unutur. (V2) İşine gitmek için hemen bir otobüs durağına gelir ve otobüse binmek ister. (V3) genç adama bir önceki otobüsü kaçırmıştır. Fakat bunun üzerine bir sonrakine biner. (V4) Otobüsteki yolcuğu esnasında ise geç kaldığının farkına varır.

(V5-V6) Genç adamın bunun üzerine yolculuk esnasında durmadan zamanla ilgili karmaşası. (V7) Genç adam iş yerini düşünür ve müdür tavırlarını anımsar. (V8) Genç adam iş yerindeki olayları düşünürken yeşil gözlü kadının güzelliğinin farkına varır (V9) genç adam işine geç kalmışlığın ezikliği için de bocalar (V10) tekrar evinin yolunu tutar.

Öyküdeki genç adam vaka halkalarını bir saat gibi kurar. Olaylar genç adamın işi ile evi arasına sıkışmıştır. Ancak özellik evden işine gitmek üzere çıkmasıyla gerilim bir hayli yükselir. Vaka halkalarındaki gerilim birbiri ardına yükselmeye başlar. (V5- V6) Vaka halkalarında gerilimi uç noktaya ulaşır daha sonra hızlı bir düşüşe geçerek doğal akışı takip eder.

“Şampanya” adlı öykü de İlyas’ın sevgilisi Saime’nin değişimi ve İlyas üzerindeki değişimler anlatılmıştır.

“Birkaç ay içinde öyle değişmiştin öyle değişmiştin ki… Tanınmaz bir hale gelmiştin adeta. Omuzlarına kadar inen kestane rengi saçların vardı eskiden. O gün sapsarı ve kısacıktılar. Sonra yüzüne sürdüğün kokular… gözlerin bile değişmişti.” (Şampanya: 40).

Öykünün vaka halkaları Saime’nin değişmesiyle gerilmeye başlar. Bu değişim İlyas’ın Saime’yi doğum günü için ziyarete gelmesiyle tepe noktaya ulaşır. Yücel, “olay, düşünce sanatçı yapıtta hepsini bağdaşık ve kolay birbirinden ayrılmaz öğelere dönüştürür.” (Yücel, 2005: 33) ve öyküye bir olay bütünlüğü sağlar. Tabiî ki öykünün geçtiği yerde çok önem arz eder. Yazar, öyküyü bir şehrin duvarlarıyla çevreleyerek vaka halkalarının gerçekçi bir şekilde ilerlemesini sağlar. Saime’nin olumsuz yöndeki değişimi İlyas’ın kaçmasına bulunduğu ortamdan uzaklaşmasına neden olur.

Öyküdeki vaka halkaları şu şekilde sıralama yerinde olacaktır: Vaka halkası 1: İlyas eski sevgilisi Saime ile karşılaşması. Vaka halkası 2: Saime’nin değişimi fark edilmesi.

Vaka halkası 3: İlyas’ın Saime’nin değişimi üzerine oradan uzaklaşması.

Vaka halkası 4: İlyas Saime’nin değişimine dayanamayışı ve kendini şehrin caddelerine bırakması: Karmaşa.

Vaka halkası 5: İlyas’ın caddede Nazmi ile tanışması.

Vaka halkası 6: İlyas’ın Nazmiye’nin hayallerine bakışı: Kopma.

Vaka halkası 7: İlyas’ın yozlaşan toplum uyuşmayışı ve bundan dolayı topluma bakışının değişmesi: Ayrılma.

Vaka halkası 8: İlyas’ın cadde ortasında gördüğü çocuğu bozulmuş şehirden kurtarma girişimi.

Vaka halkası 9:Yozlaşan düzenin ve iletişim kopukluğunun derinleşmesi; İlyas’ın akıl hastanesine kaldırılması.

Yukarıdaki vaka halkalarından da anlaşıldığı üzere yazar İlyas’ın bir günlük zaman dilimi içerisinde başından geçen olaylar neden sonuç ilişkisi bağlantısında incelemiştir

Öyküde vaka (V1-V2) halkaları aksiyonun yavaş yavaş yükseldiği bölümdedir. Yazar bu bölüm de İlyas ile Saime’nin ilişkileri üzerine yoğunlaşır. (V3-V4) Halkalarında ise olay, gerilim hızlı bir düşüş ile ilerlemeye devam eder. Olay örgüsün deki (V3-V4) halkaları aynı zamanda iki kahramanın arasında değişimi gösterir. Bu değişim hem İlyas için olumsuz hem de ahlaki olarak Saime için olumsuzdur. Fakat yazar (V5-V6) halkalarında olayları tekrar olumsuzluktan kurtararak İlyas’ı tekrar yaşa Döndürür. Ancak İlyas (V7-V8) toplumun bozulmuşluğu için de çaresizce dolaşır ve (V9) vaka halkasında görüldüğü üzere olay kaçış ve kutruma arzusuyla tırmanışa geçer ve grilim yükselir. Gerilim çok ani bir şekilde yükselmiştir. Bunun nedeni İlyas’ın yolda karşılaştığı bir çocuğun elinden tutarak onu bozulmuş olan bu ortamdan kurtarma arzusudur. Ne var ki çocuğun yakınları İlyas’ı polise şikâyet eder. Polis İlyas’ı tutuklar ve daha sonra hastaneye götürür. Öyküdeki gerilim noktası İlyas’ın hastaneye götürülmesiyle tepe noktaya ulaşır. Yazar, öyküde olayı esterim noktada sonlandırmıştır. Bunun sebebi okuyucuyu merak içinde bırakma ve düşünceye sevk etme olsa gerek.

Tahsin Yücel’in uçan daireler adlı eserindeki “Bit İlacı” adlı öyküsü tek zincirli olay örgüsünden oluşmaktadır.

“Bit İlacı” genç bir kız olan Kevser’in bir temmuz öğlesi sıcaktan ve sineklerden bunaldığı sırada D.D.T. tulumbası taşıyan bir gencin sesiyle irkilmesiyle başlar. Sineklerden bunalan Kevser’in evi ilaçlandıktan sonra kendine bitlerden kurtulmak üzere ilaçlanmasıyla öykü olay örgüsüne kavuşur.

“bir temmuz öğlesiydi…

Odanın içi sinekle Kevser’in içi bitle doluydu. Havada ölümüne sıcaktı o gün. Kevsercik avuç avuç terliyordu. Kaşına kaşına bitlene bitlene bir hal olmuş saatlerce sinek kişelemek kollarını tutmaz etmişti.” ( Bit İlacı: 76)

“Bit İlacı” öyküde vaka zincirleri Kevser’in bitlerden (Çeşitli, 2000: 44) kurtulmak için “arzu etmek”, “iletişimde bulunmak” ve “iştirak etmek” üç fiilin yerine getirilmesiyle oluşur. Vakalar bu üç fiil ekseninde şekillenir. Şimdi bu üç fiil etrafında şekillenen vaka halkalarını inceleyelim:

Vaka Halkası 1: Kevser’in sıcaktan ve sineklerden bunalması.

Vaka halkası 2: Kevser’in sineklerden kurtulmak için D.D.T. tulumbası taşıyan kişiyle iletişime geçmesi.

Vaka halkası 3: Kevser’i evdeki sineklerden kurtulmak için evi ilaçlaması. Vaka halkası 4: evdeki sineklerden kurtulan Kevser’in koynundaki bitlerden kurtulmak için kendini ilaçlaması.

Vaka halkası 5: Kevser’in fistanını kaldırarak kendisini bitlerden kurtarmak D.D.T. ilaçlatması ve bunu annesinin görmesi.

Vaka halkası 6: Iraz Bacı’nın (annenin) kızının yaptığı bu davranışa üzülmesi, kapıya çıkarak durumu komşulara haykırması.

Vaka halkası 7: Hatice ye Kevser’i bu durumdan kurtarmak için haber göndermesi.

Vaka halkası 8: Hatice’nin Kevser’in yanına gelerek onunla iletişime geçmesi ve ilacın etkilerinin geçirilecek yiyeceklerin yedirilmesi.

Vaka halkası 9: Kevser’in ilacın etkiyle vücudunun şişmesi ve bunun üzerine Kevser’in ölümden korkası.

Vaka halkası 10: Kevser’in iyileşmesi ve annesinin üzüntüsü, kızı artık kimsenin almayacağı korkusu.

Vaka halkası 11: Iraz Bacı’nın Kevser’e karşı isyanı: Bitlerin aile için önemi. Öyküde vaka halkaları, sebep- sonuç düzleminde devam etmektedir. Yazar, öykünün olay kurgusunu, sebep sonuç düzleminde “arzu etmek” iletişimde bulunmak”

ve “iştirak etmek” fiilleri ekseninde oluşturmuştur. Kevser’in D.D.T. tulumbası taşıyan gençle iletişime geçmesiyle olay örgüsünün seyri yükselmeye geçmiş ve delikanlının Kevser’i ilaçlaması en üst düzeye ulaşmıştır. Böylece üçüncü fiil “iştirak etme “ aşağıdaki şekilde “Bit İlacı” adlı öykünün entrik yapısını ortaya konmuştur.

Olay Akışı

Yukarıdaki şekilde de görüldü üzere olaylar (V1-V2) Kevser’in sıcaktan terlemesi ve bunun sonucunda kendini D.D.T ile ilaçlatması ile tırmanışa geçer. (V3- V4) vaka halkaları olayın uç noktaya ulaştığı halkalardır. (V5-V6-V7-V8-V9) Daha sonra Kevser’in ilaçtan rahatsızlanması ve annesinin bu durama kızması ile tekrar durağan hale gelir. (V10-V11) İlaçtan zehirlenen Kevser’in ölüm korkusu ile tekrardan yükselir

“Mektuplar” adlı öykü, okuma ve yazması olmayan yoksul bir kadının kocasına göndermek için yazdırdığı bir mektubun içeriğinden oluşur. Öyküde, kadının gözünün ağrıması ve bunun üzerine doktora gitmesi ve doktorun zenginlerle ilgilenip kendisine bakmaması üzerine kurulur. Öyküde olay örgüsüne zıtlıkların-karşılıklı çatışmaları yön vermektedir.

“Tem üç yol geddim o zalım toktorun dayrasına elini bile değirmedi. Ağnadım ki bu dünya tekerlek şapkalıların dünyasıymış. Fikareliğnen kimsesizlik kapıya konacak bir şey daal imiş gardaş.” ( Mektuplar: 108).

Öykü içerisindeki diğer zıtlıklar olay örgüsünü bir olay etrafında yoğunlaştırır. Vaka halkası 1: Kadının kocasının çalışmak için Çukurova’ya gitmesi ve kadının kimsesiz kalması.

Vaka halkası 3: Kadının kocasına mektup yazdırması ve içinde bulunduğu trajik durum.

Vaka halkası 4: Kadının gözünden rahatsızlanıp doktora gitmesi.

Vaka halkası 5: Doktorların fakirleri muayeneden kaçması ve zenginlerle ilgilenmesi.

Vaka halkası 6:Camiden çıkanlardan birinin kadının ayakkabısını çalması ve kadının feryadı.

Vaka halkası 7: Kadının evine dönmesi ve sonrasında koca karıların ilaçlarından medet uması.

Vaka halkası 8: Hastalığından kutulamayan kadın tek çare olarak kocasına ulaşma arzusu.

Öykü şemadan da anlaşıldığı üzere zıtlıkların çatışmasıyla oluşur. “Mektuplar” adlı öyküdeki (V1) fakir kadının kocasına göndermek için yazdığı mektubun sesi acı ve yoksulluktur.(V2) Bu yoksulluk içinde gözünden rahatsızlanan kadın (V3) bir doktora gider (V4) ancak doktor sadece tekerlek şapkalı zengin insanlarla ilgilenir. (V5) Kadını muayene etmek yerine onu kovar. Kadın ovulmanın acısıyla dışarı çıkar. (V6) Fakat yeni aldığı ayakkabıları çaldırır. (V7) Çorapları ayağında eve gelir bu esnada ayakkabılarını çalanlara beddua eder.(V8) Gözünün vermiş olduğu acıdan kurtulmak için kocakarı ilaçlarına başvurur. Ancak kurtulamaz ve kocasına dönmesi için bu mektubu yazdırır.

Tahsin Yücel’in uçan daireler adlı öykü kitabındaki bazı tek zinciri olay örgüsü oluşturulmuş öykülerde olay örgüsünün kuruluşu inceledikten sonra yazarın “Haney Yaşamlı” adlı öyküsündeki tek zincirli olay örgüsüyle oluşan öyküleri ele alalım.