Mesleki gelişim uygulamalarının dünyadaki tarihsel gelişimi, Günel ve Tanrıverdi (2014) temel alınarak, 1930-1950, 1950-1970, 1970-1980, 1980-2000, 2000-2013 olmak üzere beş dönemde incelenmiş (Şekil 1) sonrasında ise bazı ülkelerdeki mesleki gelişim faaliyetlerine yer verilmiştir.
Şekil 1 Dünyada mesleki gelişim faaliyetleri (Günel ve Tanrıverdi, 2014)
Eğitim öğretim, modern anlamda devletlerin kurulmasıyla birlikte, devletin asıl görevi olarak görülmeye başlanmış ve 19. yüzyıldan itibaren okullarda eğitim öğretim belirli yaş grupları için zorunlu hale gelmiştir (Şahin, 2013). Bilim ve teknolojinin hızlı değişimi insan hayatında önemli değişikliklere neden olmuş ve eğitim sisteminin değişime uyumlu bireyler yetiştirme konusunda yetersiz kaldığı ile ilgili görüşler dile getirilmeye başlanmıştır. 19. yüzyıl eğitim modelinin hızla değişen dünyada işlevsel olmadığına dikkat çeken Alfred North Whitehead 1931 yılında bu düşüncelerini şu şekilde açıklamaktadır;
Eğitimi, bilinenleri aktarma ile ilgili bir süreç olarak, tanımlama yalnızca önemli kültürel değişimlerin zaman süresinin, bireylerin yaşam süresinden daha geniş olduğunda uygun olur. Bu koşulda insanların gençliklerinde öğrendikleri şey yaşamlarının geri kalan kısımları için de geçerli ve yararlı olacaktır. Fakat “biz
insanlık tarihinde bu varsayımın yanlış olduğu bir dönemi ilk kez yaşıyoruz.” …bugün bu zaman süresi insan yaşam süresinden büyük ölçüde daha kısa olduğundan bizim yapmamız gereken eğitim öğretim, bireylerin yeniliklere ayak uydurmasını sağlamak
1930-1950 •Öğretmen yeterlikleri ve donanımı değişen koşullara göre yenilenmeli •Öğrenme ortamları zenginleştirilmeli •Öğretmen eğitimi boylamsal olarak kurgulanmalı •Meslektaş etkileşiminin mesleki gelişim açısından önemi dikate alınmalı 1950-1970 •Öğretmenlerin mesleki gelişim faaliyetlerinde eğitim alanında ortaya çıkan yeni yöntem, teknik ve materyaller öğretilmeli •Öğretmenlerin mesleki gelişim faaliyetlerinin sayı ve yaygınlığı artırılmalı 1970-1980 • Öğretmenlere mesleki gelişim faaliyetlerinde yeni programların içerikleri öğretilmeli •Mikro öğretimin etkililiği araştırılmalı •Mesleki gelişim uygulamalarının temel kriterleri belirlenmeli •Öğretmenler, etkili öğrenme ortamları oluşturma konusunda geliştirilmeli 1980-2000 •Etkili öğrenme ortamları oluşturmaya yönelik öğretmenlerin pedegojik yeterlikleri artırılmalı •Mesleki gelişim faaliyetleri boylamsal olarak gerçekleştirilmeli •Mesleki gelişim faaliyetlerinin etkiliğinin ölçülmesi •Meslektaş etkileşimi ön plana çıkarılmalı 2000-2013...
•Mesleki gelişim bir süreç olarak algılanmalı •Mesleki gelişim faaliyetleri boylamsal olarak gerçekleştirilmeli •Mesleki gelişim faaliyetleri öğrenen merkezli gerçekleştirilmeli •Meslektaş etkileşimi ön planda tutulmalı •Mesleki gelişim faaliyetlerinin öğretmen ve öğrenci üzerindeki etkisi ölçülmeli
durumundadır. Bu nedenle eğitim, bir yaşam boyu sürekli araştırma süreci olarak tanımlanmak zorundadır (Whitehead 1931, s. vii-xix Akt. Knowles, 1996). Bu anlayış değişimiyle birlikte 20. yüzyılın başından itibaren müfredatta ve sınıf içi uygulamalarda önemli değişiklikler olmuştur (Günel ve Tanrıverdi, 2014). Buna paralel olarak, 1930’lu yıllar ABD’de öğretmenlerin mesleki gelişim çalışmalarının başladığı yıllar olmuştur (Boğar, 2017). Yine bu yıllarda; okul, yönetici, öğretmen ve velilerin katılımı ile gerçekleşen mesleki gelişim uygulamalarının etkililiği değerlendirilmiş ve uygulanan mesleki gelişim programının paydaşlar (öğretmen, yönetici, veli) arasındaki iletişimi geliştirdiği sonucuna ulaşılmıştır (Bryan, 1943). Ancak programlara katılan öğretmenlerin alan bilgisi konusunda yetersiz kaldıklarını ifade etmeleri, eğitimlerin bu ihtiyaca göre şekillenmesi gerektiği sonucunu doğurmuştur (Potter, 1942; Brandwein, 1945). Ayrıca meslektaş
etkileşimi ve öneminin anlaşılmaya başladığı bu dönemde, her okulun kendi mesleki gelişim programına sahip olması gerekliliği belirtilmiştir (National Society for the Study of
Education, 1947).
1950’li yıllarda ABD’de öğretmen mesleki gelişim programlarının üniversiteler tarafından yürütülmesi ve bir devlet politikası olarak bu eğitimlerin yaygınlaştırılması kararlaştırılmıştır (Boğar, 2017). Bu açıdan bu dönemde, mesleki gelişim faaliyetlerinin yaygınlaştırılması, etkililiğinin değerlendirilmesi ve eğitim materyali ile öğretim yöntem ve tekniklerinin öğretmene kazandırılması gerekliliği ön plana çıkmıştır (Günel ve Tanrıverdi, 2014). Bu doğrultuda 1960’lı yılların başında çok sayıda mesleki gelişim faaliyetleri
düzenlenerek birçok öğretmene mesleki gelişim eğitimleri verilmiştir (Gatewood & Obourn, 1963). Ayrıca 1970’li yıllarda, öğrenme ortamlarının yakından ve ayrıntılı gözlemlenmesi adına, bekleme süresi ve mikro öğretim yöntemi tasarlanmış ancak, uygulama boyutunda yaşanan çeşitli sorunlara bağlı olarak, beklenilen başarı elde edilememiştir (Koran, 1977). Bu nedenlere dayalı olarak, mesleki gelişim eğitimlerinin koordinesini sağlamak ve olası
sorunlara çözüm üretmek adına, mesleki gelişim uygulamalarının belirli prensiplere dayandırılması gerekliliği anlaşılmıştır (Gabel, Kagan &Sherwood, 1980). Bu doğrultuda ABD’de 1980’li yıların başında standart temelli mesleki gelişim faaliyetleri uygulanmaya başlanmıştır.
Abell ve Pizzini (1992), 1980’li yılların başında, mesleki gelişim uygulamalarının içerik belirleme ve değerlendirme aşamalarına yönelik çalışmaların artmasıyla, öğretmenlik becerileri kategorilere ayrılmaya, becerilerin kazandırılmasına yönelik modüller tasarlanmaya ve eğitimlerin öğrenci ve öğretmen gelişimi üzerindeki etkilerinin belirlenmeye çalışıldığını belirtmiştir (Akt. Günel ve Tanrıverdi, 2014). Bu yıllarda ABD’de meslektaş gözlemlerini esas alan mesleki gelişim uygulamaları ortaya çıkmış ve bu uygulamaların öğrenci başarısını pozitif yönde etkilediği yönünde sonuçlara ulaşılmıştır (Mohlman, Kierstead & Gundlach, 1982). Bu sonuçlardan hareketle meslektaş gözlemlerini esas alan mesleki gelişim
uygulamaları diğer ülkelerde de yaygınlık kazanmaya başlamıştır (Mohlman, Kierstead & Gundlach, 1982). 1984 yılında sürekli mesleki eğitimin öneminin fark edilmesinden sonra, Amerika Birleşik Devletleri’nde Eisenhover Mesleki Gelişim Programı (EMGP)
geliştirilmiştir. Başlangıçta yalnız fen bilgisi ve matematik öğretmenlerine yönelik uygulanan EMPG (Boğar, 2017), 1999 yılında kapsamı genişletilerek programa diğer öğretmenler de dâhil edilmiş ve program yeniden uygulamaya konulmuştur (Mayers, 2008). Ayrıca 1990’lı yıllarda yapılan çalışmalarda pedagojik alan bilgisi (Shulman, 1986) önemli bir yer tutmaya başlamış ve eğitim içerikleri öğretmenlerin pedagojik inançlarını değiştirme fikri etrafında şekillenmiştir (Günel ve Tanrıverdi, 2014). 1980-2000 döneminde ön plana çıkan düşünceler; meslektaş etkileşiminin artırılması, işbaşında uzman desteğinin sağlanması ve boylamsal olarak planlanan sürecin etkin şekilde değerlendirilmesinin yapılması olarak ifade edilebilir (Loucks-Horsley, Stiles ve Hewson 1996, s. 6).
2000’li yılların başından günümüze kadar uzanan dönemde öğretmenlere yönelik mesleki gelişim uygulamaları, önceki dönemlerden izler taşımasına karşın, uygulamaların önemli farklılıklar içerdiği de söylenebilir. Bu yıllar arasında, uygulanan mesleki gelişim uygulamalarını bilimsel bir temele dayandırmak ve ihtiyaca yönelik eğitimler düzenlemek için eğitimlerin öğretmen ve öğrenci üzerindeki çok yönlü etkileri, hem nicel hem de nitel veriler yardımıyla, ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır (Boğar, 2017). Yine bu yılların
başlangıcında mesleki gelişim uygulamalarına yönelik öngörülen ilkeler, 21. yüzyıldaki mesleki gelişim uygulamalarının yapısını belirlemiştir (Günel ve Tanrıverdi, 2014). Bu dönemde ortaya koyulan mesleki gelişim yapıları incelendiğinde ön plana çıkan yönler; eğitimlerin öğretmen merkezli olması, meslektaş etkileşimi ve işbirliğinin sağlanması, eğitimlerin süreç odaklı planlanması ve eğitimlerin ihtiyaç temelli gerçekleştirilmesi olarak ifade edilebilir (Guskey, 2002; Loucks-Horsley, Love, Stiles, Mundry & Hewson (2003). Özellikle sonuçtan çok sürece yönelme, sürece etki eden inanç ve deneyimler ile bu sürecin etkin şekilde değerlendirilmesi, önceki dönemlerden farklı olarak, günümüz mesleki gelişim anlayışının oluşumunu sağlamıştır (Guskey, 2003). Bu bağlamda mesleki gelişim faaliyetleri sonucunda öğretmenlerin bazı yeterlikler kazanmasından öte, bu yeterliklerin kazanım
süreçleri ve bu süreçte yaşanan problemler bu dönemde sıklıkla karşılaşılan araştırma alanları olmuştur (Günel ve Tanrıverdi, 2014).
Günümüzde mesleki gelişim uygulamalarının önemi birçok ülke tarafından kabul görmüş ve ülkeler bu doğrultuda öğretmenlerin mesleki gelişimini sağlamaya yönelik çeşitli programlar hazırlamışlardır. Bazı Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerinde, bu doğrultuda
hazırlanmış, mesleki gelişim uygulamaları Tablo 1’de verilerek ilgili tablonun devamında açıklanmıştır (Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü [ÖYGGM], 2012).
Tablo 1
Bazı Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerinde mesleki gelişim uygulamaları
Ülkeler Sorumlu Birim Katılım Şekli Etkisi
Almanya
Eyaletlerdeki Eğitim ve Kültür Bakanlıkları, Hizmet içi Eğitim
Enstitüleri
Asgari Düzeyde Zorunlu,
Fazlası Gönüllü Atamalarda öncelik sağlama, maaş artışı, terfi önceliği
Avusturya
Pedagoji Enstitüleri, Bölge Eğitim Yöneticileri, Bakanlık, Üniversite, Öğretmen
Kuruluşları, Siyasi Partiler, Kiliseler, Hizmet içi Eğitim Enstitüleri
Gönüllü Terfide öncelik tanıma
Belçika Kâr amacı gütmeyen kuruluşlar Gönüllü Maaş artışı, yönetici olma önceliği
Danimarka
Bölge Eğitim Yöneticileri, Öğretmen Eğitim Koleji, Kraliyet
Okulu
Bazen Zorunlu, Bazen Gönüllü Yönetici olma ve okullarda rehberlik Yapma Finlandiya Bakanlık, Üniversiteler, Belediyeler
Belli oranda zorunlu
Etkisi yok Fransa Bölge Eğitim Birimi,
Üniversiteler
Gönüllü Kariyeri etkileme
Hollanda Okullar, Enstitüler Gönüllü Terfi sağlama
İngiltere
Bölge Eğitim Yöneticileri, Okullar, Üniversiteler
Gönüllü
Personele yeni olanaklar sağlama
İsveç Bölge ve Merkezi Eğitim Yöneticileri Gönüllü Etkisi yok İspanya
Öğretmen Merkezleri, Üniversite,
Enstitüler, Dernekler Gönüllü Kariyer ve maaşı etkileme İtalya
Öğretmenler Konseyi, Baş
Öğretmenler Gönüllü Etkisi yok
Yunanistan
Eğitim Bakanlığı,
Enstitüler, Öğretmen Eğitim
Okulları Gönüllü Terfi sağlama
Japonya
İl Eğitim Komitesi (Eğitim Bakanlığı, Yerel Eğitim Konseyi, Öğretmen Yetiştirme Enstitüleri
ve Üniversiteler )
Zorunlu Kariyeri etkileme, terfi sağlama
Çin
Eğitim Bakanlığı, Eğitim Enstitüleri, Üniversiteler
Zorunlu ve Bazen Gönüllü
Öğretmen performans değerlendirme, göreve atama, maaş yükseltmesi ve ödüllendirme
Güney Kore
Eğitim Enstitüleri,
Üniversiteler Asgari Düzeyde Zorunlu, Fazlası Gönüllü
Sertifika ve terfi sağlama
Malezya
Eğitim Bakanlığı, Eğitim Enstitüleri, Üniversiteler
Asgari Düzeyde Zorunlu, Fazlası Gönüllü
Kariyeri etkileme, terfi sağlama
Endonezya
Ulusal Öğretmen Eğitimi ve Geliştirme Merkezi, Eğitim Bakanlığı
Bazen Zorunlu Bazen Gönüllü
Tablo 1’e göre Avrupa ülkelerinde öğretmenlerin mesleki gelişimine yönelik
uygulamalarında benzer ve farklı yönlerin olduğu söylenebilir. Mesleki gelişim faaliyetlerine katılım zorunluluğu, eğitimlerden sorumlu kurumlar ve eğitimlerin mesleki kariyerlere etkisi farklılaşabilmektedir. Bu bakımdan ülkelerin mesleki gelişim faaliyetlerinden kısaca
bahsedilerek mesleki gelişim uygulamaları arasındaki farklılık ve benzerlikler ortaya konulmaya çalışılmıştır.
ABD’de öğretmenlere yönelik düzenlenen mesleki gelişim programı eyaletlere göre farklılık göstermektedir. Bütün öğretmenlerin katılım gösterdiği çalıştay ve konferansların yanında, sertifika almak veya yükselmek amacıyla, üniversitedeki öğretmenlikle ilgili programlara devam eden öğretmenler de bulunmaktadır (Darling-Hammond ve diğerleri, 2009). Tüm eyaletlerde öğretmenlerin sertifika veya lisanslarını yenilemek için belirli bir süre mesleki gelişim programına katılmaları gerekmektedir (NCTQ, 2004). Ayrıca mesleki gelişim programları uzun yıllar okul veya bölgeler ölçeğinde bir günlük eğitimler veya akşam
düzenlenen çalıştaylar şeklinde tüm öğretim yılına yayılmış bir şekilde düzenlenmiştir (Wang, Coleman, Coley & Phelps, 2003). ABD’de öğretmenlerin mesleki gelişim programlarına katılımı ücret artışı sağladığı için (MEB, 2006) mesleki gelişim programlarına katılım oldukça yaygındır (NFS, 2008). Öğretmenlere yönelik mesleki gelişim faaliyetleri; alan bilgisinin artırılması ve alana ait becerilerin kazandırılması, öğretim yöntem ve tekniklerinin etkin kullanımı ve teknolojinin etkin kullanımı olmak üzere üç başlık altında toplanabilir (NFS, 2002).
Almanya’da tüm öğretmenlerin belirli mesleki gelişim eğitimlerini almaları gereklidir (Abazaoğlu, 2014). Mesleki gelişim faaliyetlerine katılmak belli bir saate kadar mecburi, sonrası ise gönüllüdür ve öğretmenler isterlerse kendileri de kurum dışındaki eğitimlere katılabilmektedir (Yurtseven Yılmaz, 2018). Mesleki gelişim uygulamalarının büyük bir bölümü ve eğitimle ilgili yasalar devlet tarafından düzenlenirken diğer mevzuatlar sorumlu
birim tarafından belirlenir (ÖYGGM, 2012). Eğitim ve Kültür Bakanlığı, öğretmenlerin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerinden sorumludur ve eyaletlerdeki eğitim enstitüleri çeşitli alanlarda eğitimler vermektedir (Abazaoğlu, 2014). Ayrıca sivil toplum kuruluşları ve üniversiteler de talepte bulunan öğretmenlere özel mesleki gelişim faaliyetleri
düzenleyebilmektedir (Mesleki ve Teknik Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi [METARGEM], 2002).
Finlandiya’da öğretmenlerin mesleki gelişimi öğretmen ve iş yerinin sorumluluğunda olmasına karşın öğretmenlerin yıllık 3-5 gün mesleki gelişim faaliyetlerine katılımı zorunlu tutulmaktadır (ÖYGGM, 2012). Ayrıca, okul yöneticisinin sorumluluğunda meslektaş iş birliği ve etkileşimi sağlanarak, öğretmenin mesleki gelişimi iş başında ve sürece yönelik olarak sağlanmaya çalışılmaktadır (Abazaoğlu, 2014). Her üniversitede sürekli eğitim merkezleri bulunmakla birlikte her vilayetin yaz üniversitesi de mevcuttur ve öğretmen yetiştiren eğitim fakülteleri ile uygulama okulları diğer okullarda çalışan öğretmenlere mesleki gelişim fırsatları sunarlar (ÖYGGM, 2012). Öğretmenlerin kalıcı istihdamı için yüksek lisans alma şartı bulunan Finlandiya’da mesleki gelişim faaliyetleri, öğretmenler tarafından bir zorunluluktan çok, gelişim fırsatları olarak algılanmakta ve çoğu öğretmen akademik çalışmalarına devam etmektedir (Sahlberg, 2007).
Fransa’da mesleki gelişim faaliyetleri, bakanlık nezdinde PNP (Programme National de Pilotage= Ulusal Eğitim Programı) ve üniversiteler nezdinde ise IUFM’ ler (İnstitut Universitaire de Formation des Maitres= Öğretmen Yetiştirme Enstitüleri) tarafından gerçekleştirilmektedir (İzci ve Kara, 2010). Fransa’da, öğretmenleri diploma ve sertifika sınavlarına hazırlayan uzaktan eğitim merkezi bulunmaktadır (Şahin, 2013). Öğretmenler Fransa Milli Eğitim Bakanlığı’nın internet sitesinden başvuruda bulunarak mesleki gelişim faaliyetlerine katılabilmektedirler (İzci ve Kara, 2010). Mesleki gelişim faaliyetlerine
katılımın yasal zorunluluk olduğu Fransa’da, her ilkokul öğretmeni meslek hayatı boyunca, toplam 36 haftalık mesleki gelişim faaliyetlerine katılmakla yükümlüdür (Şahin, 2013).
Öğretmenlerin mesleki gelişimini sağlamaya yönelik programları bütün öğretmenlere yönelik (temel eğitim) ve alan özgü (uzmanlık eğitimi) olarak iki kategoriye ayıran
Japonya’da yasal düzenlemeler, öğretmenlerin mesleki gelişim faaliyetlerine katılımını zorunlu kılmıştır (Bayrakçı, 2009). Öğretmenlere yönelik çok boyutlu ve sistematik bir mesleki gelişim programı bulunan Japonya’da mesleki gelişim eğitimleri, ulusal düzeyde Eğitim Bakanlığı tarafından tanımlanmış beş seviyede gerçekleştirilmektedir (Fujita, 2007). Bunlar: Bölgesel eğitim kuruluş düzeyi, belediye eğitim kuruluş düzeyi, okul düzeyi, gönüllü eğitim kuruluşları ve öğretmenlerin bireysel eğitimidir (Fujita, 2007). Bu doğrultuda
öğretmenlere, ulusal düzeyde ve yerel belediyeler düzeyinde oluşturulmuş birimlerce kurslar, seminerler, lisans tamamlama ve lisansüstü eğitim şeklinde, mesleki gelişim faaliyetleri düzenlenmektedir (Semerci, 2000). Üniversitelerin mesleki gelişime katkısı, özellikle lisansüstü eğitim veren kurumları ve salt mesleki gelişim eğitimleri veren öğretmen üniversiteleri aracılığıyla gerçekleştirilmektedir (Saracaloğlu, 1992).