Dünya Savaşı’ndan Sonraki Dönemde Kırım (1917-1934)

Rusya’da yaşanan 1917 Bol-şevik İhtilali neticesinde Çarlık Rusya’nın yıkılma-sıyla, Kırım Türklerinin de millî kurtuluş hareketleri başladı ve giderek hızlandı. Bolşevik İhtilali, Kırım Ya-rımadası’nın yerli halkı olan Kırım Tatarları için yeni bir devrin başlangıcı oldu. Bu doğrultuda 13 Aralık 1917’de Numan Çelebi Cihan Başkanlığı’nda Kırım Millî Hükümeti’nin kurulmasın-dan3 kısa bir süre sonra, Kırım Yarımadası Bolşeviklerin hâkimiyeti altına girdi ve Numan Çelebi Cihan Bolşe-vikler tarafından şehit edildi; akabinde de Kırım, Nisan 1918’de Almanlar tarafından işgal edildi.4

3 1917’de Kırım Türklerinin millî-kültür özerkliği ilan edilerek, Kırım Türklerinin Ku-rultayı’nın kararı ile “Kırım Demokratik Cumhuriyeti” ilan edildi. Ancak bu devlet uzun ömürlü olamadı.

4 Müstecip Ülküsal, Kırım Türk-Tatarları (Dünü-Bugünû-Yannı), İstanbul 1980, s. 227; Edige M. Kırımal, “Kırım Tûrkleri”, Dergi, No. 59, 1970; A. G. Zarubin-V. G Zarubin, Bez Pobediteley. İz İstorii Grajdanskoy Voynı v Krımu, Simferopol 1997, s. 239; Giray Saynur (Bozkurt) Derman, “Kırım Türkleri ve Son Gelişmeler”, MÜ

Tür-kiyat Araştırmaları Enstitüsü Seminerleri 1993-1994, İstanbul 1995, s. 73-74; Giray

Saynur (Bozkurt) Derman, “Kırım Tatarları ve Sürgün”, Stalin ve Türk Dünyası, ed. Emine Gürsoy Naskali ve Liaisan Şahin, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2007, s. 221-232; Giray Saynur (Bozkurt) Derman, “Kırım Tatarları ve Jenosit”, Kırım Dergisi, No. 50, Ocak-Şubat-Mart 2005, s. 4-9.

I. Dünya Savaşı’ndan sonraki Avrupa haritası

25 Haziran 1918’de General Süleyman Sülkeviç başkanlı-ğında Kırım Millî Hükümeti kuruldu. 1918 yılından 1920 yılına kadar olan bu dönemde Kırım, önce General Deni-kin kumandasındaki Beyaz Ruslar, daha sonra Bolşevikler, ardından General Vrangel komutasındaki Beyaz Ruslar ta-rafından işgal edildikten sonra Ka sım 1920’de üçüncü ve son kez Bolşevikler tarafından işgal edildi ve işgal sırasında 60.000-70.000 kadar Kırım vatandaşı kurşuna dizildi. Kı-rım halkı, galeyana gelerek silahlı mukavemete başladı.5 Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Vladimir İlyiç Ulyanov Lenin’in bir yandan Kırım halkının mukaveme-tini kırmak, bir yandan da Rusya’daki bütün Müslüman-ların sempatisini kazanmak adına yaptığı planın bir gereği olarak 18 Ekim 1921’de kuruldu. Kırım Türklerinin millî özerkliğini tanıyan bu cumhuriyet Rusya’ya bağlandı.6 Devletleştirmeyi amaçlayan Bolşevizm rejimi gereği, özel mülkiyet kaldırıldı ve nüfusun büyük bir kısmını teşkil eden köylülerin yetiştirdiği ürüne devlet tarafından el ko-nulması öngörüldü. Bu maksatla çiftçilerin devlete vere-cekleri ürün miktarı için kotalar tespit edildi. Kotalara uy-gun ürünü teslim edemeyenler ise ağır cezalara çarptırıldı. Ayrıca borcunu ödeyemeyenlerin tohumluk mahsullerine de el kondu. Şüphesiz alınan bu tedbirler, üretimin rekol-tesini oldukça düşürdü. 1921-1922 yıllarında Rusya’da 49.000.000 kişi yoklukla mücadele etti ve 5.000.000 kişi açlık nedeniyle hayatını kaybetti. Bunların arasında Kırım Türkleri de vardı.7 Kırım’da yaşanan açlık felâketi 100.000 kişinin canına mal oldu ki, bunların % 60’ından fazla-sı Kırım Tatarıydı. Bu ağır şartların yaşandığı dönemde başında Veli İbrahim’in bulunduğu Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Hükûmeti, Kırım Türklerinin millî partisi olan “Millî Fırka”nın eski mensupları ile sıkı irti-bat ve yardımlaşmada bulunuyorlardı. Ayrıca bu kimseler hükûmette çeşitli görevler de üstlenmişlerdi. Söz konusu kadrolarla Kırım’ın millî kültürü ve ekonomi sahalarında belirli bir başarıya erişildi. Ancak bunun hemen ardından baskı dönemi başladı. Veli İbrahim’in Mayıs 1928’de idam 5 Giray Saynur (Bozkurt) Derman, “Kırım Türkleri ve Son Gelişmeler”, s. 73-74; Giray Saynur (Bozkurt) Derman, “Kırım Tatarları ve Sürgün”, s. 221-232; Giray Saynur (Bozkurt) Derman, “Kırım Tatarları ve Jenosit, s. 4-9.

6 Edige Kırımal, “Kırım’da Topyekün Tehcir ve Katliam”, Dergi, No. 5, Temmuz, Mü-nih 1956, s. 5; Edige Kırımal, Der Nationale Kampj der Krimtürken (Kırım Türkleri-nin Milli Mücadelesi), Emsdetten/Westf 1952, s. 5.

7 Michael Sayers-Albert E. Kahn, Sovyetlere Karşı Büyük Komplo 1917-1947 (The Great

Conspiracy), çev. İsmail Aydın, İstanbul 1990, s. 192.

edilmesini takiben, Kırım Tatar halkının siyasî şahsiyetle-rinin ve aydınlarının topyekûn imhasına girişildi.8

Lenin’den sonra iktidara gelen Gürcü asıllı İosif Stalin istibdat dönemini başlattı. Bu uygulamaya “yıldırma ve Sovyetleştirme politikası” da denilmektedir. Bu politika Kırım’da, tarımın kolektifleştirilmesini, Kırım Türkleri-nin kültür, dil, ya zı ve hayat tarzının her yönüyle Ruslaştı-rılmasını ifade ediyordu. Yani Lenin’in başlattığı Tatarlaş-tırma siyaseti, Sovyetleştirme siyasetine dönüştü. Lenin’in toprakları devletleştirme

denemesi de yarım kaldı. Bir kısım köylü, hâlâ kendi tarlasını sürüyor, kendilerine bırakılan ürünleri pazarlarda satıyordu. Kendisi için sarsıl-maz bir diktatörlük yaratan Stalin, Lenin’in yarım bırak-tığı icraatı tamamladı.9

8 Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu, “Kırım Tatar Milli Kurtuluş Hareketinin Kısa Tari-hi”, http://www.surgun.org/tur/bilgi.asp?yazi=ktmh

9 David E. Weingast, Komünizmin İç Yüzü, çev. Necmeddin Sefercioğlu, Ankara 1977, s. 94.

General Sülkeviç

Ukrayna’da 1931-1932 yılları arasında 6.000.000 insan açlıktan öldü. Bu rakama 35.000 civarında Kırım Türkü de dâhildi.10 1921-1922 yıllarındaki açlıktan farklı ola-rak 1932-1933 yıllarındaki açlık, rejim tarafından inkâr edildi ve yurt dışında, bu trajediye dikkat çekmek isteyen birkaç ses de propagandayla bastırıldı. II. Dünya Savaşı öncesindeki “temizlik harekâtında” kurşuna dizilen veya GULAG’lara (mahkûm çalışma kamplarına) kapatılan Kırım Türklerinin sayısı yaklaşık 10.000’dir. Bunlara ilâ-veten 50.000 kadar Kırım Türkü de “kulaklarla” (yani hâli vakti iyi köylülerle) birlikte savaş kampanyası çerçevesin-de Kırım’dan sürüldü.11

Her yere kulakları kötüleyen propaganda resimleri asıl-dı. Sürgün edilenler arasında Sibirya’daki çeşitli bölgeler ve çalışma kamplarına gönderilen 35.000-40.000 Kırım 10 Stephane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panne, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin, Komünizmin Kara Kitabı, çev. Bülent Tanatar, Işıl Özcan, Yavuz Topoyan, Cenk Odakan, Engin Sunar, İstanbul 2000, s. 209. 11 On binlerce kulak toplandı ve kurşuna dizildi. Sağ kalanlar da sürgüne gönderildi.

Bkz. Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu, “Kırım Tatar Milli Kurtuluş Hareketinin Kısa Tarihi”, http://www.surgun.org/tur/bilgi.asp?yazi=ktmh

Türkü de bulunuyordu.12 Böylelikle, 1930’lu yıllarda Sovyet hâkimiyeti evvelkilerden de şiddetli metotlarla Kı-rım’ı yerli halkından “temizleme” tatbikâtını sürdürdü. II. Dünya Savaşı ise bu kriminal siyasetin nihâî olarak neti-celendirilmesi için yalnızca bir vesile oldu.

Gerçekte rejim, ideolojisine aykırı gördüğü herkesi “ku-lak” diye adlandırıp yok ediyordu. Kulakların sürgün edil-melerinin sona erdiği 1933 yılında 1.317 kişi toprakların-dan zorla çıkarılarak ülkenin başka bölgelerine gönderil-di.13 Milyonlarca insan, bu kamplarda korkunç şartlarda çalıştırıldı ve çoğu kısa sürede öldü. Aynı şekilde Kırım’da da Sovyet makamlarının bu insanlık dışı tutumları, Kı-rım Türkleri ile Stalin rejimi arasında derin bir uçurumun meydana gelmesine sebep oldu.14

12 Nadir Devlet, “Topyekûn Sürgünün 40. Yılı Kırım Türklerinin Sürgün Sonrası Faaliyetleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, No. 33, 1984, s. 104.

13 Sürgün edilenler arasında Ukrayna’dan 63.720 aile, Kuzey Kafkasya’dan 38.404 aile, Moskova’dan 10.813 aile, Batı Sibirya’dan 52.091 aile ve Kırım’dan 4.325 aile yer almaktadır. Bkz. V. N. Zemskov, “Spetsposelentsı”, Sotsis (Sotsiologiçeskie

İssledovaniya), No. 11, Moskva 1990, s. 3-4.

14 Stephane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Pannf, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin, Komünizmin Kara Kitabı, s. 205.

Sovyet yöneticilerinin stratejik yönden önemi haiz Kı-rım’ı, “Tatarlardan arındırma politikası” aslında yeni bir politika olmayıp kökeni Çarlık Rusya’sına dayanmaktay-dı. Kırım Hanlığı’nın yıkılıp, 1783 yılında Çarlık Rus-ya’sına bağlanmasından itibaren sistematik bir şekilde göçe zorlanan ve bunun tâbi bir sonucu olarak XX. yüz-yılın başlarında kendi topraklarında azınlık durumuna düşen Kırım Tatarları için Sovyet döneminde de aynı po-litikanın sürdürüldüğünü söyleyebiliriz.

Özetlenecek olursa 1921-1923 yıllarında vuku bulan aç-lık felaketi, 1930’lu yıllarda başlatılan köylüyü zorla sovhoz ve kolhozlarda (devlet çiftlikleri) çalıştırma, kolektivizm ve tasfiye politikaları (idam ve sürgün-zorunlu göç politikası), 1932-1933 yıllarında tekrar yaşanan kıtlık ve açlık dönemi ile sayıları iyice azalan Kırım Türklerini yok etme süreci II. Dünya Savaşı’nın başlangıcıyla birlikte yeni bir ivme kazandı. Kırım’da hüküm süren ilk Komünist hâkimiyeti devrinde, 1921-1922 ve 1931-1934 yılları arasındaki açlık devirleri,

ideolojik mahiyetteki çeşitli idamlar, sürgünler ve rejimin eziyetlerine dayanamayıp herşeyi göze alarak kaçma ne-ticesinde Kırım’da takriben 100.000 kişilik Tatar nüfusu azalmış oldu ve bu rakam da 1917 yılındaki Tatar nüfusu-nun yarısına tekabül etmekteydi.15

15 Nadir Devlet, a.g.e., s. 105.

II. Dünya Savaşı’nın Yaklaşması