Dünya Savaşı’nın Kahraman Kazakları

Her geçen sene “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalya-sını alan Kazakların sayısı artmaktadır. “Sovyetler Birliği Kahramanı” unvanı ve madalyasını alan Rusların sayısı 8.160 kişidir. Onları Ukrainler- 2.069, Belaruslar- 309, Tatarlar- 161, Yahudiler- 131, Azerbaycan Türkleri- 97, Gürcüler- 90 takip etmektedir.39 Sovyet devrinde “Sovyet-ler Birliği Kahramanı” madalyasına sahip olan Kazakların sayısı 97 idi. Bunların arasından pilot Talgat Bigeldinov iki kere kahramanlık madalyası ile ödüllendirildi.

Kazak kahramanlar hakkında daha savaş yıllarında ga-zetelerde makaleler neşredildi. 22 Ekim 1942 tarihinde İlya Edinburg’un yayımlanan “Kazaklar” adlı makalesin-de Kazak askerlerin kahramanlıklarından bahsedilmekte-dir.40 Fakat bazı Kazak kahramanları Sovyetler tarafından farkedilmedi. Kazakların savaşta yaptığı kahramanlıklar kabul edilmedi veya kendilerine hak ettikleri değer ve-rilmedi. Buna örnek olarak Moskova’nın savunmasında yer alan Baurcan Momışev’in, Reichstag’a bayrak diken Rahimcan Koşkarbaev’in, partizan Kasım Kaysenov’un, pilot Baktıkoco Beysekbaev’in, kadın pilot Hiuaz Dospa-nova’nın kahramanlıklarını gösterebiliriz. Bunlara zama-nında “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyası verilmedi. Bu tür hak ettiği değere layık görülmeyen Kazak askerinin sayısı fazladır. Onların kahramanlıklarının küçümsenme-si, Sovyet iktidarının Kazakların bu savaştaki kahraman-lıklarını küçümsemesi ile eşdeğerdir.

Bunların arasından Baurcan Momışulı’nı daha ayrıntılı ele 39 C. Samrat, “Kenes Odagının Batırı Atagı Turalı Ne Bilemiz?”, Egemen Kazakstan,

09.05.2014.

40 İ. Erenburg, “Kazahi”, Za Rodinu, 22.10.1942.

almakta fayda vardır. O, Moskova’nın savunmasına ka-tıldı, 19. muhafız alayında tabur komutanı görevini üst-lendi. 1942 ve 1944 yıllarında kendisi iki kere “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyası için aday gösterildi. Onu madalya için aday gösteren 8. muhafız avcı tümeni ko-mutanı Korgeneral Serebryakov durumu çok açık şekilde şöyle açıklamaktadır: “1941 yılının Ekim ayında Moskova için yapılan muharebelerde yoldaş Momışulı komutasındaki tabur düşmanla kahramanca savaştı ve onlara ağır zayiat-lar verdi. 1941 yılının Kasım ayında Batı cephesinde yoldaş Momışulı komutasındaki 1073. muhafız alayı düşmanın saldırısını engelleyip, düşmanı ve onların araçlarını yok etti. 1942 yılının kış ve ilkbahar aylarında Kalinin cephesinde önce kış soğuğu, daha sonra bahar bataklığına rağmen 1073. muhafız alayı saldırıya geçerek binlerce Alman er ve subayını öldürdü, düşmanın pek çok tank, otomobil ve diğer aracını yok etti ve onlarca köy ve mezrayı kurtardı.”41 Bütün bun-lara rağmen Sovyet iktidarı B. Momışulı’ya sadece “Kızıl Bayrak” madalyası verdi.

Reichtag’a zafer bayrağı dikenlerden biri olan Rahimcan Koşkarbaev de “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyası-na layık görülmeyen Kazaklardandı. Onunla ilgili hem Sovyet devrinde, hem bağımsız Kazakistan’da çok şey yazıldı. Onun kahramanlığının görmezden gelinerek ka-bul edilmemesi Komünistlerin zayıflığının tezahürüdür. Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı Merkez Arşivi’nin 41 TsA MO RF, Fond 33, Liste 682526, Dosya 185, Yaprak 384, http://podvignaroda.

mil.ru

web sitesinde 674. piyade tümeni komutanı Plehanov’un Koşkarbaev’e “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalya-sının verilmesi gerektiğini bildiren belgesi yayımlandı: “29.04.1945 tarihinde birlik düşmanın direncini kırıp Sh-pee Nehri’ni geçti. 30.04.1945 tarihinde Reichtag’a girerek zafer bayrağını dikti. “Sovyetler Birliği Kahramanı” madal-yasına layıktır.”42 Çağdaş Rusya medyası ona verilmeyen madalyayı şu sözlerle açıklamaktadır: “Delikanlı çok gençti ve çok az savaşmıştı. Belki de bundan dolayı “Altın Yıldız”-dan mahrum kaldı.”43 Onun için Moskova savunmasına katılan Panfilovcu Baurcan Momışulı meseleyi dönemin Kazak lideri D. A. Kunaev’e bildirdi. Kunaev de Koşkar-baev ve Bulatov’un ödüle layık görülmesi için Sovyetler Birliği Komünist Parti Merkez Komitesi’ne bir dilekçe verdi. Kazakistan’dan da konu ile ilgili bizzat Leonid İl-yiç Brejnev’e mektuplar yazıldı. Fakat cevap alınamadı. Koşkarbaev’in arkadaşı olan Baurcan Momışulı Rusya arşivlerine girme imkânı bularak onun kahramanlığı ile ilgili belgeler buldu. Rahimcan ağabeyin eşi Railya Seitah-met kızı Yahina da konuyla ilgili şunları ifade etmektedir: “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyasının verilmesine dair buyruk bile var, ama orada Stalin’in “İptal edilsin!” ya-zısı bulunuyor. Neden? Çünkü onun babası 1937 yılında sürgüne kurban edilmişti.”44 7 Mayıs 2005 tarihinde ta-rihçi Bolat Asanov, Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı Vladimir Putin’e telgraf gönderdi. Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı Savaş Tarihi Enstitüsü

42 TsA MO RF, Fond 33, Liste 686196, Dosya 144, Yaprak 33, http://podvignaroda. mil.ru

43 M. Nabatnikova, “Neprobivaemıy. Kto Pervım Vodruzil Krasnoe Znamya Nad Reyhstagom?”, Argumentı i Faktı, 15.05.2015.

44 “Znamya Pobedı Rahımcana Koşkarbaeva”, Kazak Üni, 04.02.2015.

bahsi geçen telgrafa “Sizin hemşerinizin kahramanlığı bel-gelerle ispatlandı... O “Sovyetler Birliği Kahramanı” madal-yası için aday gösterilmişti” cevabını verdi.45 2015 yılında Kazakistan’ın Moskova Büyükelçiliği, Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı Merkez Arşivi’ne özel istekte buluna-rak Rahimcan Koşkarbaev’in kahramanlığını ispatlayan belgeleri aldı.

“Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyasını alamayan bir başka Kazak kahramanı Kasım Kaysenov’dur. O, Karpat-lar’da örgütlenen 6 No’lu partizan birliğinde komutandı. Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı Merkez Arşivi bel-gelerine göre “21 Temmuz 1944 tarihinde Karpatlar’a par-tizan birliğinin grup lideri olarak gönderildi. Kaysenov, Paş-kov köyünde 64. sınır alayı ile yapılan muharebede tek başına beş askeri öldürerek kahramanlık gösterdi. Kaysenov’un birliği Poroşkov yolunun üç defa kesilmesinde görev aldı, düşmanın yedi yük arabası ile dokuz askerin yok edilmesini sağladı. Kaysenov komutasında Antalov demiryolu istasyonu kul-lanılamaz hâle getirildi ve iki buharlı tren patlatıldı. Dört kişiden oluşan Kaysenov liderliğindeki grup tarafından Lug Volosyanka istasyonuna gitmekte olan askerî tren raydan çı-karıldı, altı vagonu olan tren patlatıldı. 28 Ağustos tarihinde Guta Köyü yakınlarında Kaysenov önderliğindeki grup düş-manın uçaksavarını yok etti ve 15 askeri öldürerek 13 Ma-car askerini esir aldı.”46 Bu kahramanlıkları dolayısıyla K. Kaysenov “3. Derece Bogdan Hmelnitskiy” madalyasına layık görüldü.

Kendilerine “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyası ve-rilmemesine rağmen biz Sovyet devrinde de onları tanı-yorduk, bağımsız Kazakistan devrinde de biliyoruz. On-larla ilgili ders kitaplarında, edebî eserlerde ve bilimsel araştırma eserlerde çok şey yazıldı. Bugün isimleri dahi bilinmeyen bu kahraman Kazaklar hakkında hatırlatma yapmanın gerekli olduğunu düşünüyoruz.

Bunlardan biri, efsane pilot Baktıoraz Beysekbaev’dır. 26 Haziran 1941 tarihinde N. F. Gastello ve A. Maslov komutasındaki iki pilot (Beysekbaev Maslov müretteba-tında idi) Minsk ilindeki Radoşkoviç kasabasında düş-manı bombaladıktan sonra hasar gören uçaklarını Alman 45 “Znamya Pobedı Rahımcana Koşkarbaeva”, Kazak Üni, 04.02.2015.

46 TsA MO RF, Fond 33, Liste 690155, Dosya 5982, Yaprak 38, http://podvignaroda. mil.ru

tanklarına sürdüler. Canları pahasına düşmana ağır zayiat verdiler. 1951 yılında mürettebatın kalıntıları bulundu.47 Fakat Sovyet devrinde bu konu kasten ele alınmadı. Bak-tıoraz Beysekbaev “Rusya Kahramanı” ve “Halk Kahra-manı” madalyalarına ancak 1990’lı yılların sonlarında layık görüldü.

100. özel nişancı tugayının keskin nişancısı İbragim Su-leymanov 27 Şubat 1943 tarihinde “Kızıl Yıldız” ma-dalyasına layık görüldü. Belgelerde şöyle yazılmaktadır: “Keskin nişancı Suleymanov, Kalinin İli Molodoy Tud civa-rında yapılan muharebelerde çok iyi savaştı. 25.11.1942 ile 05.12.1942 tarihleri arasında 42 Alman askerini öldürdü. Velikie Luki civarında 04.01.1943 ile 12.01.1943 tarihle-ri arasında düşmanın 160 er ve subayını öldürdü.”48 Gös-terdiği bütün bu kahramanlığa rağmen “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyası ile ödüllendirilmedi.

“Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyasına aday gösteri-lip alamayanlar arasında Komünist Parti Gençlik Yapılan-ması (VLKSM) Bürosu Sorumlu Sekreteri Baltabek Cet-pispaev de vardır. O 1075. nişancı alayında görev yaptı. Arşiv belgelerinin yazdığına göre, “Bulıçaev sovhozu için yapılan muharebede yoldaş Cetpispaev Kazak halkının “en iyi vatandaşı” olduğunu ispatladı. Bu muharebede yoldaş Cetpispaev tek başına bir Alman tankını devre dışı bıraktı. Spas Rühovsk Köyü civarında yapılan savaşta o, arkadaşları 47 İstoriya Kazahstana, IV, Atamura, Almatı 2009, s. 466.

48 TsA MO RF, Fond 33, Liste 686044, Dosya 1500, Yaprak 179, http://podvignaroda. mil.ru

ile birlikte düşmana kahramanca saldırarak kendi bölükle-rinin geçmesine imkân sağladı. Sonuç olarak sıcak çatışma-dan o arkadaşlarını sağ salim çıkarmayı başardığı gibi 12 Alman askerini de öldürdü. Gurenov Köyü önünde yapılan muharebede Cetpispaev arkadaşları ile birlikte bomba ve molotof kullanarak düşmanın altı tankını durdurdu.”49 Bu kahramanlıkları için Baltabek Cetpispaev’e 7 Şubat 1941 tarihinde “Kızıl Yıldız” madalyası verildi. Onun Kalining-rad’daki kahramanlıkları şu şekilde anlatılmaktadır: “Novo Svinuhov Köyü için yapılan savaşta o, makine topçularından oluşan müfrezesi ile kendilerinden sayıca üstün olan düşma-nı köyden çıkararak orayı kurtardı. Podsepoçye ve Borodino köyleri için yapılan kanlı muharebelerde yoldaş Cetpispaev, kahramanlıkları ile 2. nişancı taburundaki arkadaşlarına örnek oldu ve tabur, köylerin boşaltılmasını sağladı. Bu mu-harebelerde Cetpıspaev 11 Alman er ve subayını öldürdü.” 6 Temmuz 1942 tarihinde Cetpıspaev ikinci kez “Kızıl Yıldız” madalyasına layık görüldü. Ancak kendisine “Sov-yetler Birliği Kahramanı” madalyası verilmedi.

İlginç olan şu ki, Kazak kahramanlarına kıyasla daha az kahramanlık gösteren Rus askerleri “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyası ile ödüllendirildi. Bize göre, kah-raman Kazak askerlerinin sayısı bunlarla sınırlı değildir. Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı Merkez Arşivi belgelerinin kullanıma açılması, yeni Kazak kahramanla-rının isimlerinin ortaya çıkmasına vesile olacaktır. 49 TsA MO RF, Fond 33, Liste 682524, Dosya 230, Yaprak 179. http://podvignaroda.

mil.ru

100. Özel Nişancı Tugayı’nın keskin nişancısı İbragim Suleymanov, Kalinin Cephesi’nde 239 düşman askeri öldürdü. Buna rağmen “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyasına layık görülmedi.