Dünya Savaşı’nın Mağdurları Olarak Kazaklar

Kazakların II. Dünya Savaşı’na katılımının araştırılması sürecinde öncelikle bu savaşta ölen Kazakların sayısını netleştirmek gerekmektedir. Tarihçi Richard Sakva’nın “Sovyetler Birliği savaşı kazandı, ama dünyayı kaybetti. Teknik açıdan SSCB çok hızlı kendine geldi, ama ülke hiçbir zaman sonuna kadar halk kaybı ve maddî kayıp açısından kendine gelemedi” sözü hâlen geçerliliğini korumaktadır.8 Tarihî kaynaklar Kazakların 1917 yılında nüfusunun 6.000.000 olduğunu göstermektedir. Bolşeviklerin 1920-1930’lu yıllardaki “Kızıl terör” siyaseti, özel mülke el koyma, zorunlu yerleştirme, kolhozlaşma, 1921-1922 ve 1932-1933 yıllarındaki açlık gibi “reformları” ve 1937-1938 yıllarındaki “Büyük terör” Kazakistan nüfusunun büyük bir kısmını kaybetmesine neden oldu. Kazakların sayısı II. Dünya Savaşı öncesinde neredeyse % 50 oranın-da azaldı. Bunun en önemli kanıtı, 1937 yılınoranın-daki Sov-yetler Birliği Genel Nüfus Sayımı’dır. Bu bilgiler 2007 yılına kadar gizli sır mahiyetindeydi. Buna göre, Kaza-kistan’ın nüfusu 1926 yılında 6.078.600, 1937 yılında ise 4.820.000 idi. Nüfus sayımını gerçekleştirenler, ülke nüfusunun sayısının dışarıdan gelenler sayesinde arttığını inkâr etmediler. Sayımlar ile ilgili SSCB Devlet Planlama Komitesi Müdürü’nün Komünist Parti Merkez Komi-tesi ile SSCB Halk Komiserler Şurası’na gönderdiği ra-porda, Kazakistan ile ilgili olarak “nüfusu doğal yollarla artmayan cumhuriyet” tanımı yapıldı. Bahsi geçen nüfus sayımına göre, ülkenin milletlere göre dağılımı şu şekil-deydi: Kazaklar - 2.181.520, Ruslar- 1.917.673, Ukra-inler- 549.859, Almanlar- 80.568, MordvUkra-inler- 21.511, Tatarlar- 92.096, Kırgızlar- 5.024, Özbekler- 109.978, Uygurlar- 32.982, Döngenler- 7.007, diğerleri- 128.458. Böylece 1926 yılında SSCB’de yaşayan Kazakların sayısı 3.968.289 iken, 1937 yılında bu sayı 2.862.458 olarak kaydedilmektedir.9

Kazakistan’da 1995 yılında yayımlanan Bozdaklar adlı eser II. Dünya Savaşı’nda hayatını kaybedenler ile ilgili en önemli eser mahiyetindedir. Lakin, kitabın verilerine eleştirel yaklaşmakta fayda vardır. Çünkü eserde çalışma 8 R.Sakva, Kommunizm v Rossii. İnterpretiruüşee Esse, Rossiyskaya Politiçeskaya

Entsiklopediya, Moskva 2011, s. 81.

9 Vsesoüznaya Perepis Naseleniya 1937 Goda: Obşie İtogi. Sbornik Dokumentov i Materi-alov, Rossiyskaya Politiçeskaya Entsiklopediya, Moskva 2007, s. 32, 38, 109, 111.

grubu, bölgelerden toplanan eksik bilgileri kullanmıştır. Örneğin, Atırau ilinin Mahambet ilçesinin Cambul ili-nin altı ilçe ve şehriili-nin, Kızılorda iliili-nin Sırderya ilçesiili-nin verileri kitaba dahil edilmemiştir. Kitap yazarlarının be-lirttiğine göre, Kazakistan Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Ka-zakistan Cumhuriyeti Devlet Merkez Arşivi ve KaKa-zakistan Cumhuriyeti Devlet İstatistik ve Analiz Komitesi’ndeki belgeler, II. Dünya Savaşı’nda ölenlerin sayısının tam ola-rak netleştirilmesine imkân vermemektedir. Bundan dola-yı en önemli kaynak olarak Bağımsız Devletler Topluluğu üye ülkelerinin savaşla ilgili hatıra (kayıt) kitaplarından istifade edilmiştir. Bunlara göre, II. Dünya Savaşı’nda ve-fat eden Kazakların sayısı Sovyet iktidarının bilgileri ile örtüşmektedir. Başka bir deyişle savaş yıllarında 130.000 Kazak vefat etmiştir. Savaşta ölen Kazakistanlıların toplam sayısı ise 601.011 kişidir. Bunlardan 279.696’sı muharebe esnasında ölmüş, 271.503 kişi kaybolmuş, 7.046 kişi esa-ret esnasında ölmüş veya geri dönmemiş, 42.766 kişi de aldığı yaralar sebebiyle hastanelerde hayatını kaybetmiş-tir.10 Kitapta “Ölenlerin Milliyetlerine Göre Büyük Vatan Savaşı’nda Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin İnsan Kayıpları” başlıklı tablo11 bazı kuşkular uyandırmakta-dır. Tablodaki “Orduya Mobilize” başlıklı sütun Almatı, Atırau, Cezkazgan, Pavlodar, Petropavlovsk, Semey, Tal-dıkorgan, Torgay ve Çimkent Kazaklarının orduya çağırıl-mamış olduğunu göstermektedir. “Kayıplar” sütununda ise Almatı, Atırau, Petropavlovsk (Kuzey Kazakistan), Tal-dıkorgan, Torgay, Çimkent (Güney Kazakistan)’ten hiçbir askerin vefat etmediği görülmektedir.

Şüphesiz yerel askerî birimlerin (askerlik şubelerin) bel-gelerinin sahih olup olmadığının kontrol edilmesi gerek-mektedir. Bilindiği gibi, savaş esnasında gönüllü olarak savaşa katılanların sayısı da az değildir. Bazı kaynaklarda, yaşı küçük olduğu için 16 yaş altında olanların savaşa alınmadığı, ama askerî komiserliklerinin onları kayda al-madan savaşa gönderdikleri yazılıdır. Bu tür durumlarda dolaylı kaynaklar da önemli kaynaklar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Görüşümüze göre, II. Dünya Savaşı’nda 400.000’den faz-la Kazak öldü. Savaş yılfaz-larında Kazakistan’dan 1.300.000 10 Kniga Pamyati Kazahstana. Bozdaktar, Kazahstan, Almatı 1995, s. 284.

kişi askere alındı. Bunların çoğu Kazaklardan oluşuyordu. Çünkü kömür, petrol ve sanayide, fabrikalarda ağırlıklı olarak başka milletlerden insanlar çalışıyordu ve bunlar savaşa gitmekten muaf tutuluyordu. Kazaklar ağırlıklı olarak köylerde yaşıyor ve genellikle bunlar askere alını-yordu. Ayrıca askere çağrılan Kazak erkeklerinin çoğu, 16 - 20 yaşları arasındaki gençlerdi. Bunların yaşları ile ilgili bilgiyi “Sovyetler Birliği Kahramanı” madalyalarının ve-rildiği kayıt listelerinden görmek mümkündür.

Savaşın başlamasıyla birlikte Kazakistan’dan Sovyet or-dusu için çok sayıda insanın çağrıldığını pek çok kaynak ispat etmektedir. Akademik M. Kozıbaev’in belirttiğine göre, “Ukrayna, Belarus, Baltıklar, Moldova, Rusya Fede-rasyonu’nun batı bölgeleri, başka bir deyişle SSCB halkının % 40’ı işgal altında olduğu zamanlarda savaşın sonucu ile ilgili bütün sorumluluk Kazakistan ile Orta Asya’nın diğer cumhuriyetleri de dâhil olmak üzere Doğu’daki bölgelere yüklendi.”12 Tarihçi K. Aldacumanov’un değerlendirmesi şu şekildedir: “Askerî birimlerin istatistikleri savaş arifesin-12 M. Kozıbaev, İstoriya i Sovremennost, Almatı 1991, s.101.

de 170.000 Kazakistanlı’nın orduda hizmet ettiğine işaret etmektedir. 1941-1945 yılları arasında 1.210.000 kişi or-duya davet edildi. Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Askerî Komiserliği’nin vatandaşlarını orduya alma belge-lerinin analizi orduya alınanlardan 681.000’inin savaşın ilk bir buçuk yılında, başka bir deyişle Temmuz 1941’den Aralık 1942 tarihine kadar orduya çağrıldığını ortaya koy-maktadır. Örneğin, 1941 yılının Temmuz-Kasım aylarında sadece Semipalatinsk ilinden cepheye alt komuta heyetinden 1.640 kişi ve 17.258 er gönderildi. Alınması gereken er sayısı ise 16.747 idi. Hedeflenen sayı fazlasıyla yerine getirildi.”13 II. Dünya Savaşı ile ilgili en önemli bilgiler Rusya Fede-rasyonu Savunma Bakanlığı Merkezî Arşivi’nde bulun-maktadır. Maalesef, bilim adamları uzun yıllar bu arşiv-den istifade edemediler. Çünkü belgeler araştırmacılar için kapalıydı. 2015 yılında bahsi geçen arşivin “II. Dün-ya Savaşı Belgeleri” konulu özel portalı kullanıma açıldı. Bunun içerisinde zaferin 70. yılı kutlamaları dolayısıyla “1941-1945 Yıllarındaki Büyük Vatan Savaşı’ndaki Hal-13 K. Aldacumanov, “...No Vokrug İstorii Vtoroy Mirovoy Voynı Ne Utihaüt Sporı...”, No.

3, 01.07.2015. edu.e-history.kz.

kın Kahramanlıkları” adlı kısma internet üzerinden de ulaşmak mümkündür. Bunun sayesinde savaşta kaybolan pek çok Kazak askerin adı belli oldu. Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı Merkezî Arşivi, belgeleri internete ek-lemesine rağmen Kazakistanlı tarihçiler kendi araştırma-larında bundan istifade etmemektedirler.

Netice olarak Kazakistan tarihinde savaşta ölen askerlerin şimdiye kadar net sayısı belirlenmiş değildir. Onun için savaşta hayatını kaybeden Kazak askerlerinin sayısını net-leştirmek gündemdeki yerini korumaktadır. Bunun yeri-ne getirilmesi için bilim adamları ile devlet kurumlarının ortak projeler geliştirmesi ve II. Dünya Savaşı’nda hayatı-nı kaybeden Kazakların sayısıhayatı-nın netleştirmesi zaruridir.

Kazakların Cephelerdeki Savaşlara Katılımı

Kazaklar savaşın ilk yıllarından itibaren diğer Türk halk-ları ile birlikte “güvenilmez halklar” listesine dâhil edildi-ler. İl arşivlerinde bu konu ile ilgili yukarıdan talimatların illere geldiğine dair belgeler mevcuttur.14 Ancak yine de ordunun insan ihtiyacı olduğu o dönemde Sovyet iktidarı Merkezî Asya’nın insan kaynaklarından mahrum kalmak istemedi.

1941-1943 yılları arasında Kazakistan’da 50’den fazla bir-lik ve bölük oluşturuldu ve cepheye gönderildi. Bunların arasında 23 avcı tümeni, iki ulusal avcı tugayı, üç ulusal atlı tümeni, ayrı alaylar, taburlar vs. vardı ve bunların için-den ulusal Kazak birlikleri, masrafları ülke bütçesiniçin-den karşılanarak cepheye gönderildi. Böylece savaş yıllarında Kazakistan’ın 18-50 yaş arasındaki erkek nüfusunun % 70’i orduda hizmet etti. Genel olarak savaş yıllarında ül-kenin her dört vatandaşından biri orduya çağrıldı.15 Savaş tarihi araştırmacısı P. Belan, birçok belgeye ulaşıla-mamasından dolayı ülkede kurulan ulusal tümenler hak-kında bilgilerin toplanmasının uzun yıllar aldığını belirt-mektedir.16

1941 yılında Almatı şehrinde 316., 391., 38. ve 405. avcı tümenleri oluşturuldu. Doğu Kazakistan ilinde 238. ve 38. avcı tümenleri kuruldu. Batı Kazakistan ilinde 152. 14 Astana Şehir Devlet Arşivi, Fond 1, Liste 1, Dosya 241, Yaprak 78.

15 M. Kozıbaev, K.Aldacumanov, “Kürkirep Kündey Ötti Goy Sogıs”, Egemen

Kazaks-tan, 08.05.1992.

16 Svet Pobedı, s. 67.

avcı tugayı oluşturuldu. 1941 yılında Kuzey Kazakistan ilinde 314. avcı tümeni kuruldu. Bu tümen Leningrad ablukasının yarılmasına katıldı. Ayrıca 542. özel bölük oluşturuldu. Kostanay’da 151. avcı tugayı kuruldu.1943 yılında bu tugay 150. avcı tümenine dönüştürüldü. Kı-zılorda’da 75. deniz avcı tugayı meydana getirildi. Aktö-be İli’nde 312. avcı tümeni, 101. ulusal avcı tugayı, 129. havan alayı, 74. deniz avcı tugayı oluşturuldu. Semipala-tinsk ilinde 238. ve 8. avcı tümenleri kuruldu. Az bilinen avcı tümenlerinden biri de 102. avcı tümenidir. Tümen-le ilgili Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı Merkezî Arşivi’ndeki belgeler Kazakistan Moskova Büyükelçiliği tarafından yayımlandı. 15 Şubat 1942 tarihinde Güney Kazakistan ilinin Çimkent şehrinde 102. piyade tümeni de faaliyete başladı.

Kazakistan’da oluşturulan tümenler II. Dünya Savaşı’nda hangi muharebelere katıldı? Ukrayna ve Moldova toprak-larında 72. ve 73. muhafız avcı tümenleri savaştı ve Kiro-vograd ile Dinyester Yanı’nı kurtardılar. 387. avcı tümeni Sivastopol önünde ve Perekop’ta Alman savunmasına karşı savaştı. 8. avcı tümeni Stanistlav ve Karpat illerinin köy ve şehirlerini Almanlardan temizledi. Leningrad ablukasının kaldırılmasının son safhasına 310. ve 214. avcı tümenle-ri katıldı ve bu tümenler 1944 yılının Haziran-Temmuz aylarında Sovyet ordusuna ait diğer bölüklerle birlikte Onejsko-Ladojskiy ve Karelya kıstaklarında Finlandiya ordusunu bozguna uğratarak Finlandiya sınırına ulaştı-lar. Velikoluk ilinin orman ve sazlarından geçerek Riga ve Auce’ye kadar ulaşan bölükler 8. muhafız, 391. Rejitsk, 30. Riga ve 150. İdritsk avcı tümenleri oldu.17 Karelya Kıstağı için yapılan savaşta 314. avcı tümenindeki Kazak subayının sayısı 14 idi. Ayrıca Cumaliev, Srımov Sarsen-bay, Bikcanov, Korcunbaev, Karakul Doşanov, Samadşa Kadırov, Capar Burumbaev, Düsembay İdrisov gibi erle-rin burada savaştığına dair belgeler mevcuttur. 151. avcı tümeni Reichstag kuşatmasına katıldı. 8. tümen Kursk Savaşı’na iştirak etti.

Bütün tümenlerdeki Kazakların sayısı ne kadardı? “Kısa Savaş Anlatımı” adlı arşiv belgeleri dosyasına dayanarak, tümenlerdeki Kazakların sayısının çok olduğunu söyleye-17 Kazahstan v Period Velikoy Oteçestvennoy Voynı Sovetskogo Soüza. Sbornik Dokumentov,

biliriz. Örneğin, Almatı şehrinde oluşturulan 316. avcı tümeni 8. Panfilov Muhafızlar Tümeni’ne dönüştürüldü. “Kısa Savaş Anlatımı” adlı dosyada “tümen, ağırlıklı ola-rak Kazaklar ile Kırgızlardan oluşturuldu. Rusların sayısı tümenin % 20-25 arasında idi” denilmektedir.18 Bahsi ge-çen tümen Moskova Savaşı’na katılan tümendi.

Kazaklar sadece bu tümenlerde savaşmadı. Rusya Federas-yonu Savunma Bakanlığı Merkezî Arşivi’ndeki belgelere göre diğer tümenlerde savaşan Kazakların sayısı şöyleydi: 286. avcı tümeninde 234; 294. avcı tümeninde 62; 53. avcı tümeninde 302; 11. avcı tümeninde 222; 256. avcı tümeninde 244; 376. avcı tümeninde 358; 58. avcı tuga-yında 124; 314. avcı tümeninde 465; 265. avcıtümeninde 230; 80. avcı tümeninde 538; 23. avcı tümeninde 42; 22. avcı tugayında 67; 24. muhafız avcı tümeninde 157; 137. avcı tugayında 132.19 Şüphesiz bu veriler, bütün tümenle-ri içermemektedir.

18 Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı Merkez Arşivi Belgeleri, kazembassy.ru. 19 Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı Merkez Arşivi (bundan sonra TsA MO RF), Fond

1618, Liste 1, Dosya 1; Fond 1856, Liste 1, Dosya 1; Fond 1228, Liste 1, Dosya 1.

Burada pek çok tümenin oluşturulduğu Kazakistan’ın Ak-mola iline ayrı bir parantez açmakta fayda vardır. AkAk-mola ili, ülkenin en ucunda bulunan illerden biridir. Akmola şehrinde Kazakistan’da oluşturulan 12 avcı tümeninin üçü, dört ulusal askerî birliğin biri kuruldu. Bunlar 310., 387. ve 29. avcı tümenleridir. Bahsi geçen tümenler kısa zamanda kuruldu ve savaşın en kanlı bölgelerine gönde-rildi.

Astana Devlet Arşivi’nde 430 No’lu Yabancı Arşivlerden Getirilen Arşiv Belgeleri Koleksiyonu mevcuttur. Yakın zamanda Rusya’nın Podolsk şehrinde bulunan Rusya Fe-derasyonu Savunma Bakanlığı Merkezî Arşivi Şubesi’n-deki II. Dünya Savaşı’na ait belgeler de buraya getirildi. Bu belgeler arasında Akmola’da kurulan tümenlerle ilgili bilgi mevcuttur. 310. avcı tümeni 15 Temmuz 1941-18 Ağustos 1941 tarihleri arasında Akmola’da kuruldu. Er-ler, kumandanlar ve memurlar, Karagandalı madenciEr-ler, Akmola ve Kustanay illerinde yaşayan madenciler ve çift-çilerden kurulan tümen, Orta Asya Askerî Bölgesi Askerî

Şurası kararıyla meydana getirildi. Tümen 5 Eylül 1941 - 21 Aralık 1941 tarihleri arasında Leningrad cephesinde savaştı. 22 Aralık tarihinde ise Volhovsk cephesinde sa-vaşan 4. Ordu’ya katıldı.20 Fazla askerî hazırlığı olmayan 310. avcı tümeni askerî hazırlığı üst düzeyde olan Alman tümeni karşısında bir aydan daha az zamanda ölen, yara-lanan ve kaybolanlar dâhil 5.408 askerini kaybetti.21 1941 yılının Ağustos ayında Akmola şehrinde Orta Asya Askerî Bölgesi’ne bağlı 387. avcı tümeni oluşturulmaya başlan-dı. Tümene ağırlıklı olarak Kazakistan’ın kuzeyinde bu-lunan Akmola, Kuzey Kazakistan, Kustanay vd. illerden askerler toplandı. 11.500 askerden oluşan bu tümen ilk olarak Moskova’daki muharebelere katılarak savaşa dâhil oldu. Stalingrad cephesindeki muharebelerde de savaşan tümen, Kırım saldırı operasyonuna katıldı.22 29. avcı tü-meni Akmola şehrinde Aralık 1941 - Şubat 1942 tarihle-ri arasında oluşturuldu. Stalingrad cephesinde savaştı. 1 Mart 1943 tarihinde Stalingrad operasyonundaki kahra-manlığı ve üstün başarılarından dolayı tümene “Muhafız” unvanı verilerek 72. muhafız piyade tümeni olarak yeni-den yapılandırıldı.23

20 Astana Şehir Devlet Arşivi, Fond 430, Liste 14, Dosya 4, Yaprak 1-8. 21 M. Kusainov, Taynı Sinyavskih Bolot i Vısot, I, Sarıarka, Astana 2004, s.22. 22 Astana Şehir Devlet Arşivi, Fond 430, Liste 14, Dosya 9, Yaprak 1-9. 23 Astana Şehir Devlet Arşivi, Fond 430, Liste 23, Dosya 4, Yaprak 1-31.

Akmola şehrinde kurulan 29. avcı tümeni Stalingrad önünde kahramanca savaştı. 72. muhafız piyade tüme-ninin kahramanlıkları belgelere şöyle yansımaktadır: “20 Kasım 1942 - 2 Şubat 1943 tarihleri arasında tümen 64. Ordu bünyesinde Stalingrad önünde Alman askerlerinin or-tadan kaldırılmasında aktif rol oynadı. Stalingrad önünde yapılan muharebelerde tümen düşmana aşağıdaki zayiyatı yaşattı: 5.242 er ve subay öldürüldü, üç Alman generali dâhil 13.147 er ve subay esir alındı.”24 Stalingrad önünde yapılan muharebe II. Dünya Savaşı’nın en kanlı sayfasıdır. Yorg Baberovski bu muharebe ile ilgili “Kızıl Ordu’nun er-leri ölüme canlı gönderildiler. Komünist liderler onlara hay-vanlara yaptığı muameleyi yaptılar. Subaylar, erleri Alman-ların makineli tüfeklerine gönderdiler. Akıl almayan emirler verdikleri için askerler sinekler gibi kırıldılar. 1942 yılının sonbaharında Stalingrad’da onbinlerce Özbek, Kırgız ve Ta-tar kökenli asker öldü. Onlar ne Rusça verilen emirleri, ne de neden kurban gittiklerini anlıyorlardı” diye yazmaktadır.25 Yorg Baberovski’nin saydığı Türk halkları arasında şüphe-siz Kazaklar da vardı. Böylece Kazakistan’da oluşturulan tümenler bütün cephelerde kahramanlarca savaştılar. 24 TsA MO RF, Fond 1209, Liste 1, Dosya 1, Yaprak 2.

Kazakistan’da Oluşturulan Ulusal Askerî Birlikler

Ulusal askerî birliklerin faaliyetlerini doğrudan Kazakis-tan Komünist Partisi yönetimi kontrol ediyordu. Bundan dolayı ulusal askerî birlikler ile ilgili belgeler parti organ-larının arşivlerinde koruma altındadır. Bu durum 100., 101. ve 106. Kazak avcı tümenlerinin savaştığı yerlerin uzun yıllar bilinmemesinin en önemli nedenlerindendi. Hatta gaziler bile onlarca yıl boyunca hatıralarındaki bu konuyla ilgili bilgi aktaramıyorlardı. Akmola’da oluştu-rulan 106. tümen hakkında uzun yıllar boyunca hiçbir bilgiye rastlanılmadı. Meşhur savaş tarihi araştırmacıları P. Belan ve M. Kozıbaev’ın araştırmalarında bile bu tümen-ler ile ilgili çok az bilgiye rastlanmaktadır.

Ulusal askerî birlikler, savaş başlar başlamaz kuruldu. 14 Kasım 1941 tarihinde Kazakistan Komünist Parti Mer-kez Komitesi “Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Ulusal Askerî Birliklerinin Kurulması Hakkında” bir emir yayımladı. 17 Kasım 1941 tarihinde Kazakistan Komü-nist Partisi Merkez Komitesi’nin (126/25) sayılı kararıyla Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiser-ler Şurası ve Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komi-tesi tarafından “Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

Ulusal Askerî Birliklerinin Kurulması” emrinin uygulan-masına karar verildi. Kabul edilen ilgili kararda:

“Dev-let Savunma Komitesi’nin 13 Kasım 1941 tarihli ve 894 No’lu kararı uygulamak üzere Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti topraklarında iki ulusal avcı tugayı ve iki atlı tümeni oluşturulsun. Avcı tugaylarının Kustanay ve Aktöbe şehirlerinde, atlı tümenlerin Akmola ve Cambul şehirlerinde oluşturulması konusu onaylansın” deniliyordu.26

8 Aralık 1941 tarihinde Kazakistan Sovyet Sosyalist Cum-huriyeti Halk Komiserler Sovyeti ve Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin “Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserler Sovyeti ve Kazakistan Ko-münist Partisi Merkez Komitesi’nin 17 Kasım 1941 tarih-li “Kazakistan Sovyet Sosyatarih-list Cumhuriyeti Ulusal Askerî Birliklerinin Kurulması Hakkında Kararının Uygulanma-sına Dair” kararı çıktı. Bu belgede ulusal askerî birliklerin oluşturulduğu,  ülke halkının yükselen millî duygulardan ötürü bunun olumlu karşılandığı, gönüllü olarak birliğe yazılmak isteyenlerin çok olduğu belirtilmekte idi. Kara-ganda ilinden 602, Gurev ilinden 476, Kustanay ilinden 1.000 dilekçe geldi. Ayrıca kolhozlardan birlik fonuna

erzak, yem ve üniforma gönderildi.27 Bu belgelere

daya-26 Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Fond 708, Liste 1/1, Dosya 3, Yaprak 157-158.

27 Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Fond 708, Liste 1/1, Dosya 3, Yaprak 244.

nılarak 27 Kasım tarihinde Orta Asya Askerî Bölgesi Ko-mutanlığı’na “100. ve 101. Avcı Tümenlerinin Oluşturul-ması Hakkında” emir verildi. Tümenler Aktöbe, Gurev, Batı Kazakistan, Kızılorda illerinde yaşayan halklardan oluşturuldu. 9 Ocak 1942 tarihinde Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserler Şurası ve Kaza-kistan Komünist Partisi Merkez Komitesi “96. Ulusal Atlı Tümeninin Oluşturulması Hakkında” kararı çıktı. Tümenin Ust Kamenogorsk şehrinde kurulmasına karar

verildi.28 21 Mayıs 1942 tarihinde Kazakistan Komünist

Partisi Merkez Komitesi “100. 101. Ulusal Avcı Tugay-ları’na ve 105. Ulusal Atlı Tümeni’ne Kazakistan Sov-yet Sosyalist CumhuriSov-yeti Yüksek Şurası’nın Bayrağının

Teslimi Hakkında” bir karar kabul etti.29 100. ulusal avcı

tugayı Almatı şehrinde Almatı, Cambul (Taraz), Güney Kazakistan illerinde yaşayan halklardan oluşturuldu. 101. ulusal avcı tugayı Aktöbe şehrinde, 105. ulusal atlı tümeni ise Cambul şehrinde kuruldu.

28 Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Fond 708, Liste 1/1, Dosya 4, Yaprak 4-10.

29 Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Fond 708, Liste 1/1, Dosya 4, Yaprak 255.

3 Mayıs 1942 tari-hinde ulusal birlikle-rin oluşumu ile ilgili bilgiler verildi. Bu bilgiler il jandarma komutanlıklarının gönderdikleri veriler sayesinde toplandı. Almatı’daki 100. pi-yade tugayı, Alma-tı’dan 2.386, Güney Kazakistan’dan 456, Pavlodar’dan 28, Doğu Kazakistan’dan 335, Semipala-tinsk’ten 503, Cambul’dan 397 ve Kuzey Kazakistan’dan gelen 32 askerden meydana geliyordu. Tugayda toplam-da 4.137 asker vardı. Aktöbe’deki 101. avcı tümeni Ak-töbe’den 1.338, Güney Kazakistan’dan 825, Kızılorda’dan 589, Gurev’ten 459, Batı Kazakistan’dan 519, Semipala-tinsk’ten 18, Almatı’dan 194, Kustanay’dan 39 ve  askerî bölükten gelen 238 askerden oluşuyordu. Toplamda 4.219

asker mevcuttu. Cambul’daki 105. atlı tümeni, Almatı’dan 1.113, Cambul’dan 1.473, Güney Kazakistan’dan 1.612, Kızılorda’dan 142 ve askerî bölüklerden gelen 269 asker-den oluşturuldu. Toplamda 4.609 asker mevcuttu. Akmo-la’daki 106. atlı tümeni, Akmola’dan 2.329, Pavlodar’dan 251, Kustanay’dan 681, Doğu Kazakistan’dan 167, Kuzey Kazakistan’dan 604, Semipalatinsk’ten 189, Karagan-da’dan 629 ve askerî bölüklerden gelen 65 askerden ku-ruldu. Toplamda 4.169 asker vardı. Ust Kamenogorsk’taki 96. atlı tümeni, Doğu Kazakistan’dan 1.852, Semipala-tinsk’ten 660, Pavlodar’dan 460, Akmola’dan 170, Kuzey Kazakistan’dan 232, Kızılorda’dan 251, Güney Kazakis-tan’dan 476, Cambul’dan 328 ve Almatı’dan gelen 775 askerden meydana getirildi. Toplamda 5.204 asker mev-cuttu. Genel olarak ulusal askerî birliklere 20.255 kişinin toplanması planlanmıştı, ama toplamda 20.311 kişinin

kaydı alındı.30 22 Aralık 1941 tarihli Pavlodar İl Jandarma

Komutanlığı’ndan gelen mektup askere alma sürecinde hiçbir direnmenin olmadığını, tam tersine 1.500 kişinin gönüllü olarak askere gitmek için dilekçe yazdığını, tek bir Beskaray ilçesinden 350 dilekçenin geldiğini gösteriyordu. Bazı Rus tarihçileri bu ulusal tümenlerin ortaya çıkmasını yalnızca yerli halkın Rusça’yı bilmemesi ile açıklamaya çalış-maktadır. Fakat bu fikre katılmak mümkün değildir. Bahsi geçen ulusal askerî birliklere kaydedilen askerlerin kaderleri çok ağır oldu. Bu birlikler çetin savaşların ya-şandığı bölgelere gönderildi. Hatta bunun için toplumda