B. BENLİK SAYGISI
6. Düşük Benlik Saygısına Sahip Olan Kişilerin Tipik Özellikleri:
Ayrıca yapılan araştırmaların bulgularına göre benlik saygısı yüksek olan ergenlerin ölüme ilişkin gerginliği daha az yaşadıkalrı görülmüştür.377
Kısaca belirtmek gerekirse, benlik saygısı yüksek olan kimseler, kendilerini oldukları gibi görür ve kabul ederler, sosyal açıdan yaşıtları arasında popüler, rahat, serbest ve huzurludurlar. Kendi karar, fikir ve beklentilerine büyük ölçüde güvenirler.
Sosyal ilişkilerinde kendilerini hissettirirler, enerjiktirler. Riskleri göze alabilirler, hata yapmaktan ve yaptıkları hataları itiraf etmekten çekinmezler, başarma tutkusuyla yanıp tutuşurlar, başarısızlık karşısında yılgınlık göstermezler ve akademik olarak da başarılıdırlar. Depresyon, anksiyete vb. gibi psikolojik rahatsızlıklar bu tür kimselerde daha az görüldüğünden psikiyatrik araştırma ve psikolojik testlerde son derece sağlıklı ve uyumludurlar.
Benlik saygısı düşük olan kimseler, gerek okulda gerekse hayatlarının diğer alanlarında kapasitelerinin daha altında başarılar hedefleme eğilimindedirler. Başka bir deyişle bu tür kimseler genellikle daha düşük performans beklentilerine sahiptirler.380 Ayrıca bu tür kimseler, hayattaki başarılarının büyük bir bölümünü kendi kontrollerinin dışındaki diğer etkenlere dayandırırlar, bu nedenle kendilerine olan güvenlerini ve gelecekte başarılı olma şanslarını azaltırlar. Aynı şekilde bu tür kimseler hata yaptıklarında veya başarısızlığa maruz kaldıklarında, bunu kendileri dışındaki nedenlere dayandırarak açıklarlar. Bu durum, onların yeni ve daha başarılı stratejiler geliştirmelerini veya yardım ve tavsiyeye başvurmalarını daha da zorlaştırır. 381
Düşük benlik saygısına sahip olan kişilerin, kendilerine güvenleri zayıftır. Bu tür kimseler diğerlerine bağımlıdırlar, araştırmacı değildirler ve daha az yaratıcı ve daha fazla otoriterdirler.382 Benlik saygısı düşük olan kimseler, kronik olarak hata bulmak, başkalarını küçümsemek, azarlamak, arkalarından konuşmak vb. gibi davranışlar sergileyebilirler.383
Düşük benlik saygısına sahip olan kişiler, kendilerini olumsuz bir bakış açısı ile değerlendirirler ve başkalarının kendileri hakkında düşündüklerinden daha fazla etkilenirler.384 Bu tür kimseler kendi kendileriyle geçinemedikleri, kendileriyle barışık olmadıkları için diğer insanlarla da geçinemezler, onlarla da barışık değildirler. Çünkü insan, kendisini sevmeye başladığında, diğer insanları da sevebilir. Kendisine acı veren bir doyumsuzluğun üstesinden bir kez geldiğinde, diğer insanlara karşı sevgi ve hoşgörü gösterebilir.385
Kendisinin yetersiz ve yeteneksiz olduğunu ve kimsenin kendisine değer vermeyeceğini düşünen bir kimse sevmese bile insanları severmiş gibi güler yüz gösterebilir. Bu kimse, böyle davranarak diğer kimselerin kendisine değer vereceğini ümit eder. Ancak, diğer insanlar onu sevse ve ona değer verseler bile, o kendisinin değerli olmadığını içten içe ‘bilir’. Dolayısıyla, böyle bir kimse ne kadar güler yüz gösterir ve kendisini sevdirirse, o kadar yeteneksiz ve yetersiz olduğuna kendisini
inan-______________________________
380Campbell and Fairey,a.g.m.,s.1099
381Yavuzer,a.g.e.,s.19
382Uyanık Balat, a.g.m., s. 176
383Giblin, a.g.e., s. 162
384İşcan, a.g.m., s. 313
385Giblin,a.g.e.,s.18
dırır. Bu durum, dipsiz bir kuyuya giden, olumsuz, aşağıya yönelmiş bir sarmal gibidir.386
Yapılan araştırmalarda kişiler arası ilişkilerde düşük benlik saygısına sahip olan bireylerin,başkalarından gelen olumlu değerlendirmelere daha daha hoşnutlukla, olumsuz değerlendirmelere de daha hoşnutsuzlukla tepki verdikleri tespit edilmiştir.Bu durum ise,düşük benlik saygısına sahip olan kişilerin daha çok narsisistik gereksinimleri olmasından kaynaklanmaktadır.387 Bu tür kimseler sürekli sorun ve sürtüşme çıkarırlar.
Onlar için tek bir eleştirel bakış veya tek bir kelime felaket anlamına gelebilir.
Dolayısıyla ‘hassas ruhlu’ olarak nitelendiren, en masum sözlerden bile farklı anlamlar çıkarıp gücenenler, aslında yeteri kadar özsaygısı olmayan kimselerdir. Bununla birlikte başkalarını inciten, küstah davranışlı tipler de kendilerini değerli görmeyen, yani benlik saygısı düşük kimselerdir. Böyle kimseler kendi gözlerinde kendi önemlerini arttırabilmek için karşılarındaki kişiyi ezerler ve gerçekte korkaktırlar. Çünkü özsaygı düzeyleri o kadar düşüktür ki karşılarındaki kimseden gelebilecek tek bir eleştiri, özsaygılarının tamamen kaybolmasına yetecektir. Böyle kimseler, kendi özsaygılarına yönelik bir saldırıya geçileceğini kesin olarak bilmemekle beraber, böyle bir riske girmeyi göze alamazlar. Bu sebeple, kullanabilecekleri tek emin strateji karşılarındaki kimseler onları yere oturtmadan, kendilerinin karşılarındakini yere oturtmasıdır.388
Kendisine değer vermeyi öğrenememiş kimseler başkalarına da değer vermeyi başaramazlar. Değersizlik duygusu yaşayan kimselerin diğer insanları yüceltmesi de, küçümsemesi de kendi değersizlik duygularının bir yansımasıdır. Çünkü bu tür insanlar, değer verdikleri bir insanla karşılaştıklarında, sürekli kendi yetersizliklerini hatırlarlar, bunu bastırabilmek için de karşıdaki insana hayranlık duygularını abartılı bir şekilde ortaya koyarlar Ancak, hayranlık duydukları kimsenin en ufak bir açığını gördüklerinde bunu, o kimseyi tahtından indirmek için kullanırlar. Böyle kimseler kendi yakınlarını ve kendisine değer veren kimseleri de kendisi gibi değersiz birisine değer verdikleri için değersiz bulurlar.389 Başka bir deyişle, benlik saygısı düşük olan kimseler için diğer
___________________________________
386Cüceloğlu,İçimizdeki Biz,s.123
387Jones,S.,”Self and Interpersonal Evalutions:Esteem Theories versus Consistency Theories”, Psycholo- gical Bulletin,Vol.79,No.3,1973,pp.185-189
388Giblin, a.g.e., s. 20
389Kasatura,a.g.e.,s.27
insanlar ya kendisinden üstündür ya da aşağıdır, eşiti yoktur. Böyle kimseler, bazı insanları küçümserler, çünkü onlarda kendilerine benzeyen bazı özellikler görürler ve bu insanları, hoşlanmadıkları benliklerini kendilerine yansıtan bir ayna gibi algılarlar.
Değersizlik duyguları yaşayan kimselerin, bazı insanları da yüceltmesi, geliştirmiş oldukları gerçekdışı senaryoların bir sonucudur, bu insanların kendilerinin ulaşmak istediği görkeme sahip olduğu yanılgısından kaynaklanır. Diğer taraftan bu tür insanlar kendilerine yetersizliklerini hatırlattıkları için bir taraftan da onlara düşmanlık beslerler.390 Kısaca belirtmek gerekirse benlik saygısı düşük olan kimseler, insan ilişkilerinde de tutarsızdırlar. Bazen üstünlüklerini kanıtlamak için insanlarla yoğun bir ilişkiye geçerler, diğer taraftan kendilerini eksik ve yetersiz buldukları zamanlarda da onlarla karşılaşmamaya çalışırlar.391
Benlik saygısı düşük olan kimselerin kişiler arası ilişkilerde daha çok sorunla karşılaştıkları392 ,aşırı sıkılgan ve utangaç oldukları, yapılan araştırmalar neticesinde de ortaya çıkmıştır. Zira kendileriyle ilgili olumsuz yargıları, utangaç kimselerin düşük özsaygı geliştirmelerine neden olmaktadır. Nitekim Yüksel’in üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı araştırmada, özsaygı ile utangaçlık arasında negatif ve yüksek düzeyde bir ilişki olduğu gözlenmiştir.393
Benlik saygısı düşük olan kimseler, toplum içinde kendilerini baskı altında ve kuvvetsiz hissederler. Bu sebeple bu tür kimseler, güç, para, mevki vs. kazanarak diğer insanlara üstünlüklerini kanıtlamak isterler. Bunun için de sürekli olarak çevrelerin-dekileri eleştirirler, onların yanlışlarını ararlar, düşünce ve isteklerine saygı göstermez-ler. Ancak, tüm çabalarına rağmen diğer insanlara değer vermedikleri için, kendilerini yine de değersiz bulurlar, saygınlık uğruna bu denli çaba harcadıkları halde, çevresin-dekilerin saygısını kazanamamış olmalarının sebebini bir türlü anlayamazlar.Başka bir deyişle, değersizlik duyguları yaşayan kişiler, kendi gerçek benliklerini kabul etmediklerinden, gerçek dışı bir üstünlük düzeyine ulaşabilmek için çaba harcarlar ve
__________________________________
390Geçtan,a.g.e.,ss.75-76
391Geçtan,a.g.e.,s.78
392Kahle,L.R.,”Low Adolescent Self-Esteem Leads to Multiple Interpersonal Problems”,Journal of Perso- of Personality and Social Psychology,Vol.39,No.3,1980,pp.496-502
393Yüksel, Galip,“Türki Cumhuriyetleri Öğrencilerinin Utangaçlık Düzeylerini Etkileyen Faktörler:Gazi Üniversitesi Örneği”, Bilig/Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 35, 2005, s.152
enerjilerinin çoğunu bu amaç için tüketirler. Ancak bu tür kimselerin, söz konusu amaca ulaşmak için geliştirdikleri yöntemler esneklikten uzak, kendilerini tanrılaştırmak için oluşturdukları amaçlar ise ulaşılamaz niteliktedir. Tasarıları da son derece bencil nitelikte olan bu kimseler kişisel üstünlüklerini sağlayabilmek uğruna diğer insanlara zarar verici bir takım girişimlerde bulunabilirler.394
Benlik saygısı düşük olan kimseler kendilerine olan güvenleri az olduğu için kabul görmeyecek bir fikri ileri süreceklerini düşünerek endişe duyarlar ve kendilerini ifade etmezler, dikkat çekecek bir davranıştan kaçınırlar.Grup içinde katılımcı olmaktan çok dinleyici olmayı ve geride durmanın yalnızlığını tercih ederler.Böyle bir tutum,onların sosyal ilişkilerini sınırlar ve başkaları ile dostça ve destekleyici nitelikte ilişkiler kurma ihtimallerini azaltır.395
Bu bağlamda Marrison ve Thomas’ın 78 üniversite öğrencisi üzerinde gerçekleştirdikleri bir araştırmada, benlik saygısı düşük olan öğrencilerin sınıf içi tartışmalara daha az katıldıkları,kendi düşüncelerinin daha az bir kısmını sınıf tartışma-larında ifade ettikleri ve sınıfta daha arka sıralarda oturdukları görülmüştür.396
Benlik saygısı düşük olan kimseler, iç dünyalarında boşluk duygusu yaşarlar, toplumsal yaşamda çeşitli uyum bozuklukları sergilerler ve psikolojik sağlıkları da giderek bozulur. Ayrıca benlik saygısı düşük olan bireylerin özgüven düzeyleri düşük, anksiyete düzeyleri de yüksek olup duygularını açıklamakta da zorluk çekerler.Bu tür kimseler, sık sık sinirlilik, uykusuzluk, baş ağrısı ve çarpıntı gibi durumlardan şikâyet ederler.397Düşük benlik saygısı ile psikolojik ve davranış problemleri arasındaki ilişkinin varlığı pek çok araştırma ile de ortaya koyulmuştur. Örneğin; Saydam Bahçıvan ve arkadaşının, ergenler üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmada düşük benlik saygısının ergenlerin depresyon, anksiyete, sosyal çekilme, dikkat problemi ve suç davranışı gibi davranış problemleri üzerinde en etkili faktör olduğu gözlenmiştir.398 ____________________
394Geçtan,a.g.e.,s.78
395Tufan ve arkd.,a.g.e.,s.12
396Morrison,T.L.and Thomas,M.D.,”Self-Esteem and Clasroom Participation”,The Journal of Educatio- nal Research,68,1975,pp.374-377
397Karahan ve arkd.,a.g.m.,s.28
398Saydam Bahçıvan ve arkd.,a.g.m.,s.77
Özetle söylemek gerekirse, benlik saygısı düşük olan kimseler kendilerini gerçekçi bir gözle göremez, değerlendiremez ve kabul edemezler. Mutsuz bir görünüme sahip olan bu tür kimseler, sosyal açıdan endişeli ve etkisizdirler. İnsanlar arası ilişkilere korku ile yaklaşırlar ve eleştiri yapılması halinde çabucak kırılırlar. En ufak bir hayal kırıklığında yaptıkları işten vazgeçerler, riski göze alamazlar. Kendi yetenek, bilgi ve becerilerine güvenmedikleri, kendilerini sevmedikleri gibi diğer insanların da kendilerini sevmediklerini düşünürler. Yani başkaları tarafından kendilerinin ve görüşlerinin reddedileceği görüşüne sahiptirler. Bu tür kimselerin başarıya ulaşacakla- rına dair inançları, son derece azdır. Bu sebeple başarısızlık kaygısından ve güçsüzlükle rinden dolayı görevden ve denemelerden kaçarlar. Övgü ve eleştirileri kabul etmekte güçlük çeken bu tür kimseler başkalarını suçlayarak ve dış etkenleri ileri sürerek mazeret bulurlar. Ayrıca, benlik saygısı düşük olan kimseler, mutsuz, cesaretsiz olup sıklıkla kaygı, depresyon, anksiyete ve stres belirtisi gösterirler, bir takım fiziksel rahatsızlıklardan şikâyet ederler.
.
8. Düşük Benlik Saygısının Etki ve Sonuçları (Benlik Saygısı ve Ruh Sağlığı)