Araştırmada Kullanılan Bilgi Toplama Ve Ölçme Araçları

bulundurarak bir takım ufak tefek değişiklikler yapmış olsak da esas itibariyle anketin örneklemini oluşturan gençlerin bütünün İslam dinine mensup olmalarından hareketle İslam dinindeki inanç ve ibadet esaslarını baz alan“İslami Dindarlık Ölçeğini” ana model olarak kabul ettik.

Bu bağlamda araştırmada kullanılan ve bazı küçük farklılıklar dışında “İslami Dindarlık Ölçeği”ni model almış olan Dindarlık Ölçeği başlangıçta 25 soru olarak düşünülmüştür. Ancak daha sonra yapılan faktör analizi sonucunda bir sorunun (37.

soru)bütün boyutlarla ilişkili olduğu görüldüğünden Dindarlık Ölçeği’nin dışında kalmasının bilimsel açıdan daha doğru olacağı düşünülmüştür. Böylece değerlendirme kapsamına alınan 24 madde ise yapılan faktör analizi sonucuna göre 3 faktör altında toplanmış ve bu faktörler dindarlığın (dini hayatın) boyutları olarak düşünülmüş, içeriklerine göre aşağıdaki gibi isimlendirilmiştir.

Faktör1: İnanç boyutu [13,17,18,19,22,24,25,27,28,30,31,34 ve 35. sorular]

Faktör2: İbadet boyutu [14,15,16,20,21,29,32 ve 33. sorular]

Faktör3: Etki boyutu[23,26 ve 36. sorular]

“Dindarlık Ölçeği” ile ilgili olarak yapılan madde analizi ve güvenirlik testi (reliability test) sonuçları istatistiki manada kuvvetli ilişkilerin mevcudiyetini ortaya koymuştur. Yapılan iç tutarlılık (reliability) analizi, ölçeğin iç tutarlılığının yüksek olduğunu ortaya koymuştur. İç tutarlılık, bir testteki ayrı soru ya da maddelerin aynı şeyi ölçmesine denir.¹⁹ Bu bağlamda Dindarlık Ölçeği’nin içtutarlılık katsayısı (Internal Consistency, Cronbach’s Alpha) a=0,9369 olarak bulunmuş, faktörler arası korelasyonlar birbirleriyle bağlantılı çıkmıştır. Dindarlık ölçeği’nin Kaiser- Mayer-Olkin Ölçek yeterliliği ,KMO=0,961 olarak bulunmuştur.

Özetle söylemek gerekirse araştırmada kullanılan Dindarlik Ölçeği ile ilgili olarak yapılan faktör analizleri ve iç tutarlılık testleri İslami Dindarlık Ölçeği’nin sonuçlarıyla paralellik arz etmekte olup bu durum söz konusu ölçeğin ülkemiz şartlarında anlamlı ve güvenilir sonuçlar vereceğinin dolayısıyla da yeterli bir ölçüm aracı olduğunun bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. (Barlett chi-square=8648,033; p=0,000; Varyans

%58,140; Cronbach Alpha=0,9369; KMO=0,961)

19 Atkinson, Rita L. ve arkd. ,Psikolojiye Giriş (Hilgard’s Introductıon to Psychology), ss.424

3-Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği : Araştırmada benlik saygısı ölçümü için kullanılan ve orijinal formu İngilizce “Rosenberg Self Esteem Scale” ismini taşıyan ölçek, 1963 yılında Morris Rosenberg tarafından geliştirilmiştir.A.B.D’ de güvenirlik ve geçerlilik çalışmaları yapıldıktan sonra pek çok araştırmada bir ölçüm aracı olarak kullanılan ölçek, “Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği” adı altında Füsun Çuhadaroğlu tarafından Türkçeye uyarlanmıştır.²⁰ Belirli bir dilde ve kültürde geliştirilmiş olan bir ölçek o kültüre özgü kavramlaştırma ve örnekleme özelliklerini taşır. Dolayısıyla aynı ölçeğin diğer kültür ya da dillerde uygulanabilmesi ve yararlı olabilmesi için bir takım sistematik hazırlıklar gerekmektedir. İşte buna ölçek uyarlaması adı verilir.²¹Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği’nde orijinal olarak Amerikan toplumu için geliştirilen ölçek maddeleri testlerin geliştirilme amacı ve geliştirildikleri ortamın özellikleri ile kullanım amacı ve kullanma ortamının özellikleri arasındaki farklar göz önüne alınarak Türk toplumu için uygun hale getirilmiştir. Bu amaç doğrultusunda Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Füsun Çuhadaroğlu tarafından Türkçe’ ye çevrilmiş ve üç ayrı öğretim üyesi tarafından gözden geçirilmiştir. Söz konusu ölçek Hacettepe Çocuk Hastanesi’ne başvuran 10 ergene uygulanarak maddelerin anlaşılırlığı incelenmiş ve gerekli değişiklikler yapılarak ölçeğe son hali verilmiştir.

Bugün psikiyatrik ve psikolojik çalışmalarda ergenler üzerinde benlik saygısının ölçümü için kullanılan güvenilir dört ana ölçekten birisi olarak ifade edilen Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği çoktan seçmeli 63 sorudan yapılanmış on iki alt ölçekten (ya da alt test) oluşmaktadır. Bu alt ölçekler sırasıyla şunlardır; Benlik saygısı, Kendilik Kavramının Sürekliliği, İnsanlara güvenme, Eleştiriye duyarlılık, Depresif duygulanım, Hayalperestlik, Psikosomatik belirtiler, Kişilerarası ilişkilerde tehdit hissetme, Tartışmalara katılabilme derecesi, Ana-baba ilgisi, Babayla ilişki ve pisişik izolasyon.

Güvenilirlik çalışması için test-tekrar test güvenilirlik tekniği kullanılan ölçek 15-18 yaş arasındaki lise öğrencilerine bir ay ara ile iki kez uygulanmış ve uygulama sonucunda her alt ölçek (alt test) için elde edilen değişmezlik katsayıları ya da güvenilirlik oranları;

benlik saygısı için 0,75, kendilik kavramının sürekliliği için, 0,75 insanlara güvenme

20 Öner,Necla,Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testlerden Örnekler,2.bs,C.II,Boğaziçi Üniversitesi Yay.,İstanbul,2006,ss.838

21 Öner,Necla,”Kültürler Arası Ölçek Uyarlamasında Bir Yöntem Bilim Modeli”,Psikoloji Dergisi C.VI,sy.21,1987,ss.80

için 0,55, eleştiriye duyarlılık için 0,48, depresif duygulanım için 0,70, hayalperestlik için 0,75, psikosomatik belirtiler için 0,89, kişiler arası ilişkilerde tehdit hissetme için 0,46, tartışmalara katılabilme derecesi için 0,51, ana-baba ilgisi için 0,51, babayla ilişki için 0,79 ve psişik izolasyon için ise 0,60 olarak tespit edilmiştir.

Ölçeğin geçerlilik çalışmasında benlik saygısı için psikiyatrik görüşmeler, depresyon, psikosomatik belirtiler ve kişiler arası ilişkilerde tehdit hissetme alt ölçekleri için de SCL-90R (Psikiyatrik Semptom Tarama Ölçeği) kullanılmıştır. Benlik saygısı alt ölçeğinin geçerlilik çalışması için psikiyatrik görüşmeler beş ayrı sınıftan rast gele örnekleme ile seçilmiş beşer öğrenci alınarak yapılmıştır.Pskiyatrik görüşme ile yapılan değerlendirmede öğrencilerin benlik saygıları, kendilerine ilişkin görüşlerine göre yüksek, orta ve düşük olarak derecelendirilmiştir. Daha sonra aynı öğrencilerin Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği’nden aldıkları puanlar da yüksek, orta, düşük olarak gruplandırılmıştır. Görüşme ve ölçek sonuçları arasındaki uygunluk Pearson Momentler çarpımı (basit korelasyon) tekniği ile hesaplanmış ve geçerlilik katsayısı 0,71 olarak bulunmuştur.

Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği’nin “depresyon” , “psikosomatik belirtiler” ve

“kişiler arası ilişkilerde tehdit hissetme” alt ölçeklerinin geçerlilik çalışması için ise

“Belirti Tarama Listesi (SCL-90R)nin aynı isimli alt testleri kullanılarak her iki testin bu 3 alt ölçeğinden elde edilen puanlar karşılaştırılmış ve geçerlilik katsayıları sırasıyla 0,66, 0,70 ve 0,40 olarak bulunmuştur.

Benlik kavramının sürekliliği, insanlara güvenme, hayalperestlik, eleştiriye duyarlılık, tartışmalara katılabilme derecesi, ana-baba ilgisi, babayla ilişki ve psişik izolasyon alt ölçekleriyle karşılaştırılabilecek ülkemizde kullanılan uygun başka ölçekler olmadığı için bu alt ölçeklerin geçerlilik araştırması yapılamamıştır.

Ölçeğin yapı geçerliliğini test etmek için ise nörotik, psikotik ve kontrol grupları arasındaki farklar t-testi ve ki-kare testi ile sınanmış ve hasta gruplar ile kontrol grubu arasında anlamlı düzeyde farklılıklar olduğu gözlenmiştir.²²

Füsun Çuhadaroğlu tarafından bu şekilde ülkemizde güvenilirlik ve geçerlilik çalışmaları yapılmış olan Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ergenlerde benlik saygısını ölçmek amacıyla pek çok araştırmada kullanıldığı gibi bizim araştırmamızda da

22 Çuhadaroğlu, a.g.t.,ss:29-34

belirlenen amaç doğrultusunda gençlerin benlik saygılarını ölçmek üzere 57 sorudan oluşan 11 alt ölçek halinde kullanılmıştır. Ancak araştırmamıza, “ana-baba ilgisi” alt ölçeğinin varlığı sebebiyle “babayla ilişki” alt ölçeği dahil edilmemiştir. Böylece gençlerin benlik saygısı ve diğer alt ölçeklerdeki durumları 57 madde üzerinden sorgulanmıştır. Yüksek puanların düşük benlik saygısına işaret ettiği ölçekte daha sonra analiz ve yorumlama kolaylığı açısından tarafımızdan bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu hususlarla ilgili olarak puanlama kısmında ayrıntılı bir şekilde bilgi verilecektir.