B. BENLİK SAYGISI
3. Benlik Saygısı İhtiyacı:
Her insan kendisini önemli hissetmek ve bir değer sahibi olmak ister. Tüm insanlarda, başkaları tarafından onaylanma ve bu sayede kendi kendisini onaylama arzusu vardır.164 İnsanın saygınlık ihtiyacı vardır. İnsan, bu saygınlık gereksinimini gerek bedensel, gerekse zihinsel gücüyle ya da her ikisiyle birlikte doyurmaya çalışır.
İnsanın kişiliğini geliştirmeye yönelik olan her türlü çaba aynı zamanda onun kişiliğine de saygınlık kazandırır.165
Her insanın kendisiyle ilgili değerlendirmeleri güçlendirmeye, bireysel doyum, değerlilik ve işe yararlılık duygularının desteklenmesine ihtiyacı vardır.166
Maslow ve Rogers’a göre insanın kendisini değerli hissetmesi ve başkaları tarafından olumlu olarak değerlendirilmek istemesi genel bir ihtiyaçtır.167 Her insan, kendisiyle ilgili değerlendirmeleri güçlendirme,bireysel doyum bulma,değerli olma ve işe yarama duygularının desteklenmesine ihtiyaç duymaktadır.Kişi ihtiyaçlarını doğru- dan iletme de güçlük çektiğinde, benlik saygısının azalması söz konusudur.Azalmanın derecesi i- se böyle bir durumun yaşandığı zamanın boyutuna,kullanılan başa çıkma ve savunma mekanizmalarının zenginliğine,aktif destek sistemlerinin varlığına ve bu süre içinde işe
__________________________
164Giblin.a.g.e.,s.17
165Köknel,Kaygıdan Mutluluğa Kişilik,s.52
166Kohut,H.,The Analysis of The Self,İnternational University Press,1983,ss.55-60
167Öner,U.,”BenlikGelişimine İlişkin Kuramlar”,Ergenlik Psikolojisi (içinde),Hacettepe T.A.Ş. Kitapçılık Ltd.Şti.,Ankara,1985,ss67-83
karışan stresörlerin türüne ve saygısına bağlıdır.168
Benlik saygısı gereksinimi kişiden kişiye de farklılık gösterebilir.Bu kişisel farklılıklar,benlik saygısının davranışsal ölçümlerinde gözlenmektedir.Yüksek benlik-saygısı olanların,bu gereksinimler açısından düşük benlik benlik-saygısı olanlara göre daha doyumlu oldukları kabul edilir. Benlik saygısı ihtiyacı,kişinin diğer insanlardan aldığı değerlendirici bilgilerle de ilişkilidir. Kişinin sosyal çevrede kendine düşen görev ve sorumlulukları uygun şekilde halletmesi ve bununla ilgili olumlu bilgiler alması;
sevildiğini, sayıldığını ve yaptığı işlere değer verildiğini öğrenmesi,benlik saygısı ihtiyacına doyum sağlamaktadır.169
Rogers, insan için bir gereksinim olduğunu söylediği ve ‘olumlu saygı’ ve
‘olumlu benlik saygısı’ adını verdiği iki kavrama büyük önem verir. O’na göre olumlu saygı, bireyin başkaları tarafından kabul ve saygı görmesi, sevilmesi, hoşlanılması gibi yaşantıları yansıtan bir kavramdır. Olumlu benlik saygısı ise başkalarının tutumuna bağlı olmaksızın, bireyin kendi benliğine karşı olumlu tutumudur. Başkaları tarafından kabul ve saygı gören, sevilen ve hoşlanılan bir kimse, dolayısıyla kendisine de saygı duyacaktır. Bu sebeple olumlu saygı ve olumlu benlik saygısı birbirlerinin sebep ve sonuçları gibidir ve bu iki gereksinimin bebeklikten itibaren kazanılır.170
Rogers’e göre olumlu ve yeterli, yani sağlıklı ve normal bir kişiliğe sahip kimseler,‘kendilerini gerçekleştirme’ eğilimindedirler, bilinçli olarak kendi yaşantılarını sembolize edebilecek eğilim ve güçtedirler,çevreden saygınlığa gereksinimleri olduğu gibi kendi kendilerine karşı da saygı duyma gereksinimleri vardır.171
Harry Stack, Sullivan ve Karen Horney gibi bazı psikologlar Freud’un temel yaklaşımını bir yapı olarak kabul etmelerine rağmen cinsellik ve saldırganlığın en önemli iki güdü olduğunu kabul etmezler. Buna karşılık onlar, bireyin en önemli güdü-
________________________
168Brown,G.;Andrews,B.,Harris,T.,”Social Support,Self-Esteem and Depression”,Psychological Medi-cine,16,1986,pp.813-831
169Jones,S.,”Self and Interpersonel Evaluations:Esteem Theories versus Consistency Theories”,Psycholo- logical Bulletin,1973,Vol:79,No:3 , pp.185-199 ‘dan nakleden Çuhadaroğlu, a.g.t. , s.8
170 Altıntaş,E.,”Öğretmen Yetiştiren Fakülte Öğrencilerinin Benlik ve Mesleki Benlik Kavramları Arasın- daki Bağdaşım Düzeylerini Etkileyen Bazı Faktörler”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) ,Hacettepe Üniver- sitesi,Ankara,1989,ss.23-24
171 Yanbastı, a.g.e., s. 260
sünün ‘kendine saygı’ gibi sosyal güdüler olduğunu öne sürerler.172
Edward Bok’a göre ise ego ve kendini beğenme gerçekte insanın içine yerleştirilmiş ‘ilâhi bir kıvılcım’dır ve sadece bu ‘ilâhi kıvılcımı ateşlemiş’ kişiler muhteşem şeyler yapabilmektedirler.173
‘Kohut’a göre kişinin yaşamı boyunca değerinin fark edilmesine, beğenilmeye, kendisinden daha güçlü kimselerle özdeşleşmeye, korktuğu ve telaşlandığı bazı durumlarda teskin ve teselli edilmeye ve kendisi gibi algıladığı insanlarla duygusal ve düşünsel paylaşımlarda bulunmaya ihtiyacı vardır.174
Adler’e göre her insan başkaları tarafından önemli ve değerli sayılmak için çaba gösterir. Bizim değerimiz ve önemimiz başkaları için yaptığımız yararlı işlerden oluşur.175 ‘İnsan Değeri’, ‘benlik saygısı’ veya adına her ne dersek diyelim her insanın kalbinin derinliklerinde ‘önemli olan ve saygı gerektiren’ bir şey vardır. Her insan, benzersizdir, kendisine özgü bir kişiliktir ve her insanı, bu benzersiz ve önemli şeyi tüm düşmanlara karşı koruma gücü yönlendirir. Bu sebeple insanlara ‘makine’lermiş gibi veya ‘kitlelermiş’ gibi davranamayız. Çünkü insanoğlunu bu bireysel değerden yoksun bırakma yolunda verilen tüm çabalar sonuçsuz kalır. Zira bu bireysel değer, Hitler’in ordularından ve hapishanelerden daha güçlüdür.176 Dolayısıyla her insanın özgüvene, bir özdeğere ve başkaları tarafından takdir edilmeye ihtiyacı vardır. Psikolojik sorunları olan kişiler üzerinde yapılan araştırmalarda, özgüven eksikliğinin kişileri köklü bir cesaretsizlik ve yetersizlik duygularına ittiği gözlenmiştir.177 Daha doğrusu hepimizin egosu açtır. Ve ancak bu açlık kısmen tatmin edildiğinde ‘kendimizi unutabilir’, dikkatimizi kendimiz dışındaki konulara çevirebiliriz. Dolayısıyla yalnızca kendisini sevmeyi öğrenen insanlar başkalarına karşı cömert olabilir ve onlarla dost olabilirler.
Kısacası kendisini sevmeyi ve kendisine saygı duymayı öğrenen insanlar başkalarını da sevip onlara saygı duyabilirler.
___________________________________________
172Cüceloğlu, a.g.e., ss. 435;Geçtan,Psikanaliz ve Sonrası , ss.199-201
173Giblin, a.g.e., s. 16
174 Scherler, Hanna R. “Yaşam Evrimi ve Benlik Düzenleyici Nesneler: Benlik Düzenleyici Nesne Kavra- mına Eleştirel Bir Bakış”, Türk Psikoloji Dergisi,C. 10, sy. 35, Aralık-1995,ss. 25-26
175Adler, a.g.e. s. 12
176Giblin, a.g.e., s. 16
177Kasatura, a.g.e., s. 102
Birçok yazar ve kuramcıya göre benlik saygısı, bütün bir yaşam sürecini kapsayan ve öğrenilen bir olgudur. Bu öğrenme süreci, bireyin sosyal çevresi ile etkileşimi çerçevesinde ele alınır. Sosyal çevre başta aile olmak üzere bireyin yaşam boyu değişik durumlarda karşılaştığı ve kendisi için önem taşıyan diğer insanları da kapsayan bir çevredir.178 Genelde bir çocuk, kendisini başarılı hissetmesini sağlayacak, başarılı olamadığı zamanlarda iyi olduğu konusunda olumlu düşünmesini sürdürmeye yarayacak etkinlikler ve etkileşimler arar. Son çocukluk döneminde, bir çocuk ailesi dışındaki çevresinde kendini kanıtlayabilmesi için –okulda başarılı olmak ve akranları ile iyi bir şekilde iletişim kurmak gibi- kendisi hakkında olumlu bir duyguya ihtiyaç duyar. Bu yaştaki, kendini algılayışı, onun çocukluk ve yetişkinlik dönemi boyunca başarısı, sosyal etkileşimi ve duygusal durumu üzerinde önemli bir etki uyandıra-caktır.179
Anlaşılacağı üzere, en evrensel açlıklardan birisi, kendini önemli hissetmeye , insan olarak kişisel değerimizin başkaları tarafından ve kendimiz tarafından onaylanma- sına, takdir edilmeye ve fark edilmeye duyulan açlıktır. Başarılı ve ünlü insanlar için bile bu durum geçerlidir.Klinik ve deneysel psikologlar, çok çeşitli sorunları olan binlerce gerçek kişiyi incelediklerinde, ego açlığının, mide açlığı kadar, doğal ve evrensel olduğu sonucuna varmışlardır. Ve egoyu doyurmanın, mideyi doyurmakla aynı amaca hizmet ettiğini tespit etmişlerdir. Tanrı her canlıya ‘sen ve senin temel gereksinimlerin her şeyden önce gelir’ diyen bir içgüdü yerleştirmiştir. Benmerkezci kişilik için de böyledir. Sağlıklı, normal bir kişilik için, Tanrı bir miktar kendine kabul ve kendini beğenme/onaylama emretmektedir.180
Kısaca özetlemek gerekirse; yaşamda mutluluğu bulma şansımızı arttırdığı, ya- şamın düş kırıklıkları ve değişiklikleriyle başa çıkmamızı sağladığı için ve psikolojik sağlığımız için son derece önemli olduğu için benlik saygısı herkesin istediği ve mutla- ka gereksinim duyduğu bütün insanlar için ortak bir ihtiyaçtır.181 Bununla birlikte benlik saygısına ihtiyaç duyma derecesi, kişinin belirli zaman ve durumlarda yaşadığı
engel-___________________________________
178Stone,J.A.;Goodwin,M.A.,”A Workshop in Women’s Psychology:Increasing Self-Esteem in Nursing Students”,Journal of Nursing Education,27(3),1988,pp.139-140
179Yavuzer, Haluk, Okul Çağı Çocuğu, , s. 18
180 Giblin, a.g.e., ss. 18-25
181Sanford ve arkd.,a.g.e.,s.3
lenme ve doyumların derecesine göre değişmektedir. Yine aynı şekilde benlik saygısı ihtiyacı kişilere göre de değişiklik göstermektedir. Kişisel farklılıklar, benlik-saygısının davranışsal ölçümlerinde etkili olduğu gibi, benlik saygısı ihtiyacı, kişinin diğer insan- lardan aldığı değerlendirici bilgilerle de ilişkilidir. Sosyal çevresinde sevildiğini,sayıldı- ğını ve yaptığı işlere değer verildiğini öğrenmesi kişinin benlik saygısı gereksinimlerine doyum sağlamaktadır.