Tablo 22.
Yıllara Göre İncelenen Kitaplarda Yer Alan Görseller
Yıll ara Gör e İsla mi ye t Önc esi Hz . P eyga mber 4 Ha li fe Emev il er Abba sil er Endülüs Emev il eri İsla m Mede n iye ti Topla m 1931 2H - - - 2H 1940 1H 2R 1R - 2R - 1H 5R 1R 2H 11R 1942 - - - 1R 1H 2R 2R 4R 1H 9R 1952 1H 1R 1R 1H - - 13R 2H 15R 1954 1H 1R - 2R - 3R 3R - 1H 9R 1958 - 2R 1H 1ZŞ 1R 1ZŞ 1R 1H 4R 2R - 2H 10R 3ZŞ 1961 1H 1R 1R 1H 2R - - 3R 2H 7R 1966 1H 2R 2H 1H 2R 1R 2R 2R - 4H 11R 1967 1H 2R 1H 1R 3R 3R 1R - 2H 10R 1969 1H 2R - 2R 1H 1H 1R 1H 3R 7R 4H 15R 1977 - - - 1H 1R 1R 2R 1H 4R
Tablo 21‟e göre incelenen kitaplar içerisinde en fazla resmin ve haritanın yer aldığı kitap 1969 yılına aittir.1931 yılına ait kitapta harita dışında herhangi bir görsele yer verilmemiş olup kitaplardaki görsel unsurlar sayısal olarak yıllara göre ve düzeye(ortaokul-lise) göre değişkenlik göstermektedir. İncelenen döneme ait görsellerin tamamı renksizdir. Ortaokul düzeyinde okutulan kitaplarda kullanılan görseller daha dikkat çekicidir. Genel olarak ders kitaplarında yer verilen görsellerin kültür, medeniyet ve sanata yönelik kullanıldığı söylenebilir.
1931 yılına ait kitapta; İslamiyet Öncesi Arabistan konu başlığı altında Mekke ve Medine şehirlerine ait kroki tipi bir görsel mevcuttur. Onun dışında İslam Tarihi konularının öğretiminde herhangi bir resim, fotoğraf, tablo ya da grafiğe yer verilmemiştir.
1940 yılına ait kitapta; Ali Haydar Taner tarafından ortaokullar için hazırlanan bu kitabın görsel unsurlar açısından dönemine göre zengin olduğunu söylememiz mümkündür. İslam Tarihi konuları toplamda 2 harita ve 11 resim ile anlatılmıştır. Kullanılan harita ve resimler renksizdir. Resimlerin tamamı alt kısmında açıklamasıyla beraber verilmiştir. Kullanılan görsel unsurların çoğu sosyal hayat ve sanat eserlerine ait görselleri içermektedir. İslamiyet Öncesi Araplar başlığında 1 harita ve 2 görsele yer verilmiştir. “Hz. Muhammed‟in ölümünde İslam Devleti” açıklamasıyla renksiz bir haritaya yer verilmiştir. Ardından “Araplar” açıklamasıyla deve üzerindeki iki bedevi renksiz olarak tasvir edilmiştir. “Mekke‟de Kâbe” açıklamasıyla eski döneme ait olduğu düşünülen bir Kâbe fotoğrafına yer verilmiştir. Diğer görselde “Kufi yazısı ile yazılmış bir kuran sahifesi” açıklamasıyla yer verilmiştir. Fakat kullanılan görsel, Kuran ve Vahiy başlığında değil Hicret başlığında konumlandırılmış olması bakımından ilintisizdir. Dört Halife Devri konusuna ilişkin herhangi bir görsele yer verilmemiştir. Emeviler Dönemi‟ne ait 2 görsele yer verilmiştir.55. sayfada “Kudüs‟te Kubbet-üs Sahra denilen İslam mabedi” açıklamasıyla yer verilmiş, sonraki görsel ise “Emevi parası” açıklamasıyla verilmiştir. Abbasiler konusu içerisinde herhangi bir görsel unsura yer verilmemiştir. En çok görselin Endülüs Emevileri konusu içinde verildiği görülmektedir. 72. Sayfada kullanılan harita “İspanya‟da İslam İstilası” açıklamasıyla verilmiştir.
Şekil 11. İspanya'da fetihler haritası
Kullanılan diğer 5 görsel ise İslam mimari sanatına yönelik görsellerdir. İslam devrinde Medeniyet başlığında yer verilen tek görsele “bir kuran cildi kapağı açıklamasıyla” yer verilmiştir.
1942 yılına ait kitapta; Ortaçağ Tarihi adıyla liselerin ikinci sınıfı düzeyinde okutulan bu kitapta İslam Tarihi konuları toplamda 1 harita ve 9 resim ile anlatılmıştır. Kullanılan harita ve resimler renksizdir. Resimlerin tamamı alt kısımda açıklamasıyla beraber verilmiştir. En fazla görsel İslam medeniyeti başlığında kullanılmıştır. Kullanılan görseller konu işlenişiyle uyumludur. Görseller genellikle sanat eserlerine yer verilmesi açısından kullanılmıştır. İslamiyet Öncesi Dönem, Hazreti Muhammed Dönemi ve Dört Halife Devri‟ne ait görsel unsura yer verilmemiştir. Emeviler konusuna ait bir resim “Kudüs‟te Ömer Camii açıklamasıyla verilmiştir. Abbasiler konusu işlenirken tam sayfa bir haritaya yer verilmiştir. İslam İmparatorluğu açıklamasıyla verilen harita renksizidir. Kullanılan diğer iki resim de el sanatları ve mimari sanatlara ait fotoğraflardır. İspanya Müslümanları konusu anlatılırken renksiz olarak kullanılan tam sayfa bir saray resmine yer verilmiş, açıklama kısmında “İspanya Gırnata Şehrinde El Hamra Sarayının Aslanlar Avlusu” şeklinde verilmiştir. İslam Medeniyeti konusunda kullanılan 4 resmin tamamı açıklamalı renksiz ve el sanatlarına yönelik görsellerdir.
Şekil 12. İslam sanatı 13.yy'a ait yazı örneği
1952 yılına ait kitapta; Ortaçağ Tarihi adıyla liselerin ikinci sınıfı düzeyinde okutulan bu kitapta İslam Tarihi konuları toplamda 2 harita ve 15 resim ile anlatılmıştır. Kullanılan harita ve resimler renksizdir. Resimlerin tamamı alt kısımda açıklamasıyla beraber verilmiştir. Kitapta kullanılan haritaların el çizimi olması dikkat çekmiştir. Kullanılan görsel ile konu işlenişi uyumludur. Görsel kullanımı kültür ve medeniyet konusu dışında yetersiz kalmıştır. İslamiyet Öncesi Araplar başlığında verilen harita “İslamiyet‟in çıkışı sırasında Arabistan açıklamasıyla verilmiş el çizimi bir haritadır. Hz. Muhammedîn hayatı başlığında boyutu küçük bir görsel “Kâbe” açıklamasıyla kullanılmıştır. Hz. Osman devrinde Kuranın yeniden düzenlenmesi başlığında yer verilen görsel, ”Eski bir kuran sayfası” açıklamasıyla verilmiştir. Emeviler dönemine ait tam sayfa, el çizimi bir harita, “7.yüzyılda İslam imparatorluğu” açıklamasıyla kullanılmıştır. Abbasiler Dönemi ve Endülüs Emevileri konularına ait görsele yer verilmemiştir. Kültür ve Medeniyet konusunda 13 adet görsele yer verilmiştir.
1954 yılına ait kitapta; ortaokullar için hazırlanan bu kitapta İslam Tarihi konuları toplamda 1 harita ve 9 resim ile anlatılmıştır. Kullanılan görseller ortaokul düzeyi için yetersizdir. Renksiz görseller kullanılmıştır ve sayfa düzeni açısından boyutları küçük
tutulmuştur. Harita dışındaki görsellerin tamamı için altta açıklama yapılmıştır. Kullanılan görselin yeri, konu işleyişiyle uyumludur. İslam tarihi konusuna giriş yapılmadan tam sayfa ve renksiz bir harita kullanılmıştır. Haritanın alt kısmında bir açıklama metnine yer verilmezken, İslam Devletinin dönemlere göre sınırları gösterilmektedir. Mekke ve Medine başlığında kullanılan resim “Mekke şehrinin ve Kâbe‟nin uzaktan görünüşü” açıklamasıyla verilmiş renksiz boyutu küçültülerek sayfa tepesine yerleştirilmiş çizim bir görseldir. Hz. Muhammed dönemine ait herhangi bir görsel unsura yer verilmemiştir. Dört Halife Devri bölümünde, “Kudüs‟te Hz. Ömer camii” açıklamasıyla verilen görsel diğer kitaplarda Emevi Dönemi konusunda verilmişken burada Hz. Ömer devri konusunda verilmiştir. Kudüs Hz. Ömer döneminde fethedildiğinde buraya bir mescit yaptırılmış fakat Kubbet-üs‟ Sahra bu görünümüne Emeviler devrinde kavuşmuştur. Sayfa 47‟de ellerinde kılıç taşıyan “iki Arap asker” açıklamasıyla bir çizim resme yer verilmiştir. Emeviler konusu aktarılırken görsel kullanılmamış, Endülüs Emevileri konusunda kullanılan 3 görsel de El Hamra sarayına ait resimlerden oluşmaktadır. Abbasiler konusu aktarılırken “Abbasi askerleri” açıklamasıyla verilmiş bir görsel mevcuttur. Diğer görseller ise kültürel yaşama aittir.
1958 yılına ait kitapta; ortaokullar için hazırlanan bu kitapta İslam Tarihi konuları toplamda 2 harita, 10 resim ve 2 zaman şeridi ile anlatılmıştır. Diğer kitaplarda genellikle çizim resimler yer alırken, burada renksiz fotoğraflardan yararlanılmıştır. Kullanılan görsel kalitesi düşüktür. Görsellerin tamamı için açıklamaya yer verilmiştir. Kullanılan görselin yeri, konu işleyişiyle uyumludur. Diğer kitaplarda İslamiyet Öncesi Araplar ünitesinde mutlaka bir harita yer bulurken burada yer verilmemiştir. İslam‟a Davet başlığında kullanılan resim, “Kâbe” açıklamasıyla verilmiş renksiz bir fotoğraftır. Hz. Muhammed konusu içinde yer alan harita “Muhammed‟in ölümünde İslam devleti” açıklamasıyla verilmiştir. Ayrıntısız ve basit hazırlanmış bir harita olduğu görülmektedir. Aynı başlık içinde hazırlanan bir zaman şeridi de dikkat çekmektedir. Önceki kitaplarda kullanılmayan bu şerit basitçe hazırlanmış basit görsel çizimlerle desteklenmiş bir tarih şerididir. Sayfa 61‟de kullanılan görsel “Medine‟de Hz. Muhammed‟in türbesinin bulunduğu Harem-i Şerif denilen yer.” açıklamasıyla verilmiş renksiz bir fotoğraftır. Dört Halife Konusu anlatılırken konu sonunda bir zaman şeridine daha yer verilmiştir. Bu dönemde yaşanan önemli tarihsel olaylar bir zaman çizgisi üzerinde tarihlendirilerek ve çizim resimlerle desteklenmiştir. Ortaokul düzeyinde kullanılan kitapta böyle bir zaman şeridine yer
verilmesi pedagojik amaçlar açısından önem teşkil etmektedir. İncelenen diğer ders kitaplarında bu tip zaman şeritlerine rastlanmamıştır. Emeviler dönemi işlenirken kullanılan resim “Şam Emeviye Camii” açıklamasıyla verilmiştir. Emevi dönemi fetihleri anlatılırken kullanılan harita “İslam imparatorluğu” açıklamasıyla verilmiştir. Endülüs Emevileri konusu anlatılırken verilen iki görsel de mimari eserlere aittir. Konu sonunda Emeviler döneminde yaşanan önemli siyasi gelişmeleri anlatan tam sayfa bir zaman şeridi de kullanılmıştır. Abbasiler konusu işlenirken verilen diğer iki görselde ise İslam sanatlarına yer verilmiştir.
1961 yılına ait kitapta; Ortaokullar için hazırlanan bu kitapta İslam Tarihi konuları toplamda 2 harita ve 7 resim ile anlatılmıştır. Kullanılan harita ve resimlerin tamamı için açıklamaya yer verilmiştir. Kullanılan görsellerin tamamı renksizdir. Görselin sayfa düzeni içinde kullanıldığı yer konu bütünlüğüyle uyumludur. İslamiyet Öncesi Dönem konusunda verilen harita “Arabistan” açıklamasıyla yer almıştır. Hz. Muhammed‟in gençliği başlığı altında yer verilen resim “Eski bir Kuran” açıklamasıyla verilmiştir. Konu ile bağlantısı bakımından ileride yer verilmesi gereken bir görseldir. Hz. Ömer dönemi anlatılırken kullanılan görsel “Hz. Ömer Camii” açıklamasıyla verilmiştir. Daha önceki kitaplarda Emeviler dönemi için kullanılan görsel Kubbetüs sahra ismiyle de anılmıştır. Emeviler dönemine ait bir “İslam imparatorluğu” haritasına yer verilmiştir. Emeviler dönemine ait kullanılan iki görsel, El Hamra sarayı ve Kayrevan Büyük Camii açıklamasıyla verilen İslam mimari eserlerine aittir. Endülüs Emevileri ve Abbasiler dönemine ait görsele yer verilmemiştir. İslam medeniyeti konusu anlatılırken kullanılan 3 resim İslam mimarisini yansıtan diğer görsellerdir.
1966 yılına ait kitapta; ortaokullar için hazırlanan bu kitapta İslam Tarihi konuları toplamda 4 harita ve 11 resim ile anlatılmıştır. Kullanılan harita ve resimlerin tamamı için açıklamaya yer verilmiştir. Bir harita hariç kullanılan görsellerin tamamı renksizdir. Görselin sayfa düzeni içinde kullanıldığı yer konu bütünlüğüyle uyumludur. İslamiyet Öncesi Dönem konusunda verilen harita “Arap Yarımadası. İslamlığın Doğduğu Yer” açıklamasıyla yer almıştır. Mekke ve Medine başlığında kullanılan resim “Müslümanların kutsal şehri Mekke ve Kâbe” açıklamasıyla verilmiştir. Diğer resim ise “Kâbe‟de bulunan putlardan biri” açıklamasıyla verilmiştir. Hz. Muhammed‟in Seferleri konusu anlatılırken iki haritaya yer verilmiş Bedir ve Uhud savaşına ait detaylar krokide gösterilmiştir. Dört halife dönemi anlatılırken kullanılan renkli ve çizim bir haritadır. İslam devletinin
dönemlere göre sınırlarını göstermektedir. Harita incelenen haritalar içindeki tek renkli görsel olma özelliğine sahiptir. Hz. Ömer dönemi anlatılırken kullanılan resim “Ömer Kudüs‟e girince, Müslümanların namaz kılmaları için bu cami yaptırdı” açıklamasıyla verilmiştir. Ancak resimdeki görsel Emeviler döneminde yaptırılan halidir. Hz. Ali dönemi anlatılırken kullanılan resim “Kerbela yakınlarındaki Necefte bulunan Türbe” açıklamasıyla verilmiştir. Emeviler konusu anlatılırken Tarık bin Ziyad‟ın gemileri yakma rivayeti resim de resmedilmiştir. Endülüs Emevileri konusu anlatılırken yer verilen iki görsel de İslam mimarisine El Hamra sarayına ait resimlerdir. Abbasiler konusu anlatılırken verilen resim “Harun Reşit, Şarlman‟ın elçilerini böyle kabul etti” açıklamasıyla verilmiştir.
Şekil 13.İslam imparatorluğu haritası
1967 yılına ait kitapta; İslam Tarihi konuları toplamda 2 harita ve 10 resim ile anlatılmıştır. Kullanılan harita ve resimlerin tamamı için açıklamaya yer verilmiştir. Kullanılan görsellerin tamamı renksizdir. Görselin sayfa düzeni içinde kullanıldığı yerler genel manada konu bütünlüğüyle uyumludur. “Arabistan‟da Kurulan Devletler” başlığında verilen harita “Müslümanlıktan önce Arabistan” açıklamasıyla verilmiştir. “İslam Dininin Esasları” başlığında verilen resim “eski bir kuran” açıklamasıyla verilmiş, aynı görsel daha
önceki ders kitaplarında da kullanılmıştır. “Dine Çağırış” başlığında verilen resim “Hac zamanında Kâbe” açıklamasıyla verilmiş renksiz bir görseldir. Detaylar anlaşılmamaktadır. Hz. Muhammed‟in Savaşları konusuna ait herhangi bir görsele yer verilmemiştir. Dört Halife Devri konusu işlenirken “İslam İmparatorluğu” açıklamasıyla verilen tam sayfalık bir harita bulunmaktadır. Harita; Hz. Muhammed devri, dört halife devri, Emeviler devri, Abbasiler devrindeki toprak genişliğine tarihler belirtilerek yer vermiştir. Haritada renklendirme kullanılmadığı için, farklı şekiller ile koyulaştırma yapılarak dönemler karşılaştırmalı olarak verilmektedir. Ancak renksiz haritalar üzerindeki bu şekilli koyulaştırmalar haritayı anlamlandırmayı güçleştirmektedir. “İran‟ın Fethi” başlığında kullanılan resim “Kudüs‟te Ömer Camii” açıklamasıyla verilmiş ancak Kudüs‟ün fethedilmesi Suriye‟nin Fethi başlığı altında bir önceki sayfada anlatılmıştır. Bu bakımdan kullanılan görselin yeri uyumsuzdur. Emeviler Devri” başlığında kullanılan Şam‟da Büyük Camii ve Kayrevan‟da Büyük Camii açıklamasıyla verilmiştir. Endülüs Emevileri konusunda yer verilen her iki görsel de El Hamra sarayına ait kareler mevcuttur. Abbasiler konusunda yer verilen çizim bir resimde “Samerra‟da Büyük Camii” açıklamasıyla sonraki çizimde ”Samarra Camii‟ne ait bir süs” açıklamasıyla verilmiştir.
1969 yılına ait kitapta; İslam Tarihi konuları toplamda 4 harita ve 15 resim ile anlatılmıştır. Kullanılan harita ve resimlerin tamamı için açıklamaya yer verilmiştir. Bir harita dışında kullanılan görsellerin tümü renksizdir. İncelenen lise tarih ders kitapları içinde en fazla görsele yer verilen kitaptır. “Hicaz” balığı altında verilen harita İslamlıktan önce Arabistan açıklamasıyla verilmiştir. İncelenen haritaların içinde ilk kez çizgi ölçekli bir haritaya burada yer verilmiştir. Hz. Peygamber dönemine ait görsel kullanılmamıştır. Hz. Ömer Devri başlığı altında kullanılan resim Kudüs‟te Hz. Ömer Camii, diğer resim ise “Ömer Camisinde bulunan kitabe 10. Yüzyıl Arap yazısı” açıklamasıyla verilmiştir. Emeviler Dönemi başlığında kullanılan harita, Emeviler Devrinde İslam İmparatorluğu açıklamasıyla verilmiştir. Kullanılan renksiz haritada sınırlar koyu ve açık çizimle belirlenmiştir. Çizgi ölçek burada da kullanılmıştır. Abbasiler Devri konusu içerisinde 97. Sayfada tam sayfa ve renkli bir harita kullanılmıştır. “İslamlığın yayılması ve alınan yerler” açıklamasıyla verilmiştir. İslam tarihinde ilk dört devirdeki sınır genişliği renklendirme kullanılarak gösterilmiştir. Kitapta kullanılan diğer haritaların renksiz olup bu haritanın renkli oluşu dikkat çekicidir. Abbasiler Devrinde Türkler başlığı altında kullanılan resim “Halife Mutasım tarafından Türk ordusu için yaptırılan Semarra şehri” açıklamasıyla verilmiştir.
Endülüs Emevileri başlığında kullanılan resim “Kurtuba Camisinin içinden bir görünüş” açıklamasıyla verilmiştir. Endülüs Emevilerinin Parlak Devri başlığında verilen harita “Endülüs Emevileri‟nin son zamanlarındaki sınır” açıklamasıyla verilmiştir. Beni Ahmer devleti başlığında verilen resim “Elhamra sarayının arsanlar solunu” açıklamasıyla verilmiştir. Açıklamanın devamında sarayın sanatsal özelliklerinin detayları hakkında bilgi verilmiştir. Renksiz basım bir fotoğraf olduğu düşünülmektedir. Sayfa 109‟da bulunan resim “Elhamra sarayı yazılarından” açıklamasıyla verilmiş yazının ne olduğu belirtilmemiştir. İslam Kültür ve Uygarlığı başlığında kullanılan resimler yaya ve süvari Arap askeri açıklamasıyla verilen renksiz çizimlerdir. Diğer “Arap silahlarından bazıları açıklamasıyla verilmiş ancak Fikir Kültür hayatı başlığı altında kullanılmıştır. Sonraki resim “İslamlar tarafından icat edilen usturlap” açıklamasıyla verilmiş ve icadın ne işe yaradığı kısaca açıklanmıştır. Kullanılan diğer görseller Kandil, sürahi ve Emevi parası resimleridir. Kültür ve Uygarlık başlığında kullanılan görseller düşünüldüğünde incelenen diğer kitaplara oranla anlatımda görsellerden ciddi şekilde fayda sağlandığı görülmektedir. 1977 yılına ait kitapta İslam Tarihi konuları toplamda 1 harita ve 4 resim ile anlatılmıştır. Kullanılan harita ve resimler renksizdir. Resimlerin tamamı alt kısımda açıklamasıyla beraber verilmiştir. Önceki yıllarda basılan kitapların tümünde olmasına rağmen İslamiyet Öncesi Araplar ya da Arabistan coğrafyasına ait bir harita kullanılmamıştır. Hz. Muhammed dönemi ve dört halife devri konuları içinde görsel unsura yer verilmemiştir.24 ve 25. Sayfalar kullanılarak hazırlanan harita “İslamiyet‟in Yayılışı” açıklamasıyla verilmiş, Hz. Peygamber, dört halife ve Emeviler dönemi sınırları aynı harita üzerinde gösterilmiştir. 26. sayfada kullanılan resim “Kudüs‟te Kubbe‟t-üs Sahra Camii” açıklamasıyla verilmiştir. Bu görsel önceki yıllara ait kitapların bir kısmında, Hz. Ömer Camii ismiyle de kullanılmıştır. “İslam Medeniyeti” başlığında kullanılan resimler İslami mimariden örnekler olmuştur. Sayfa 32‟de bulunan görsel ”Kuzey Afrika‟da Endülüs Camisi Fas”, sonraki görsel ise “Endülüs Emevileri tarafından yapılan ElHamra Sarayı” açıklamalarıyla verilmiştir. Görseller konu işlenişiyle uyumlu olarak verilmiş sayfa düzenindeki yerleri uygundur. Resimler küçük boyutta ve renksiz kullanıldığından resimlere ait detaylar yeterince anlaşılmamaktadır. İslam tarihi konularının tümü için 1 harita ve 4 resim kullanılması kitabın 1977 yılında basıldığı düşünüldüğünde, önceki yıllara ait kitapların ortalamasından daha düşüktür.
Tablo 23.
Karşılaştırmalı Görsel Kullanım Analizi
Görsel 1931 1940 1942 1952 1954 1958 1961 1966 1967 1969 1977 Arabistan Coğrafyası ✓ ✓ - ✓ - - ✓ ✓ ✓ ✓ - Kâbe - ✓ - ✓ ✓ ✓ - ✓ ✓ ✓ - Putlar - - - ✓ - - - Kur‟an - ✓ - ✓ - - ✓ ✓ - - Araplar - ✓ - - ✓ - - - - ✓ - Kubbetüssahra- Ömer Camii - ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Hz. Ali Türbesi - - - ✓ - - - İslam İmpraratorluğu haritası - ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Mescid-i Nebevi - - - ✓ - - - - - Şam Emeviye Camii - - - ✓ - - ✓ - - Tunus Kayrevan Camii - - - ✓ ✓ - ✓ - ✓ - - El Hamra Sarayı ve objeleri - ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Kurtuba Camii - ✓ - - ✓ - - - - ✓ - Bağdat Kazımiye Camii - - - ✓ - - - - ✓ Samarra Camii - - - ✓ - - ✓ ✓ ✓ Kahire El Ezher Camii - - - ✓ - ✓ - - Tolunoğlu Camii - ✓ ✓ - - ✓ - ✓ - - ✓ Usturlap - - - ✓ - - - ✓ - Para - ✓ - - - ✓ - Duvar Yazısı - - ✓ ✓ - - ✓ - ✓ ✓ - Çini - - ✓ ✓ - - - - Halı-Kumaş - - ✓ - - - - Ciltçilik - ✓ - - - ✓ - - - - -
Tablo 23‟te görüldüğü gibi kullanılan görsellerin bir kısmı farklı ders kitaplarında da tekrar etmiştir. “İslamiyet‟ten Önce Arabistan” konusu işlenirken; genellikle bir Arabistan haritası yer almıştır. Bazı kitaplarda Mekke ve Medine haritalarına da rastlanmıştır. Bu konu içinde genelde Kâbe resimlerine de yer verilmiştir.1940, 1954, 1969 yıllarına ait kitaplarda Arap yerlisi yahut Arap askeri tasvirleri kullanılmıştır. “Hz. Muhammed dönemi” işlenirken incelenen ders kitaplarında genellikle bu konuya ait görsele yer
verilmemiştir. Yalnızca birkaç kitapta Kur‟an resimleri yer almıştır. “Dört Halife Devri” işlenirken kullanılan görsel sayısı da çok azdır. Hz. Ömer devri işlenirken sık kullanılan Hz. Ömer Camii görseline yer verilmiştir. Bu görsel ise Kitapların bir kısmında Kubbet-üs Sahra Camii adıyla verilmiş ve Emeviler konusu işlenirken kullanılmıştır. Bahsi Geçen görsel İslam tarihi konularının öğretiminde en fazla kullanılan görsel olma özelliğini taşımaktadır.1931 yılında basılan kitap hariç tüm kitaplarda kullanılmıştır.
Emeviler ve Abbasiler dönemi işlenirken de kullanılan görseller siyasi gelişmelerden çok kültür ve sanata ilişkin kullanılmıştır. Çoğunlukla İslam mimarisinden örnekler verilmiştir. Özellikle camiiler ve saraylar kullanılmıştır. Endülüs Emevileri konusu işlenirken İspanyada bulunan El Hamra sarayına ait pek çok görsel kullanılmıştır. El Hamra sarayı da en fazla kullanılan görsellerden biridir. Kültür ve Medeniyet başlığı altında kullanılan görseller bilim ve sanat hayatını gösteren; usturlap, para, çinicilik, ciltçilik, kumaş ve kilim, kandil, duvar yazısı gibi örnekler olmuştur.
Genel manada kullanılan görseller renksiz ve kalitesi düşüktür. Fotoğraftan çok çizim kullanmıştır. Pek çoğunda detaylar anlaşılmamaktadır. Kullanılan haritaların ise ikisi hariç tümü renksizdir. Çizim olduğu düşünülen haritaların detayları anlaşılmamaktadır.