Hz Ali Devrinde YaĢananlar

Tablo 25.

Hz. Ali Dönemi Yaşanan Sorunların Analizi

Sorunların Nedenleri 1931 1940 1942 1952 1954 1958 1961 1966 1967 1969 1977 Hz. Osman‟ın katledilmesi ve katillerin bulunamaması ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Emevi – Haşimi Çekişmesi ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Hz. Ali‟nin vilayetlere yeni valiler ataması

- - - - Talha ve Zübeyir‟in Muhalefeti ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Hz. Ayşe‟nin Muhalefeti ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ - ✓ Hz. Muaviye‟nin Muhalefeti ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

Sıffin Savaşı ve Hakem

Olayı ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

Ders kitaplarında Dört Halife başlığıyla verilen konunun son kısmıdır. Hz. Osman döneminde başlayan kargaşanın ve Hz. Osman‟ın öldürülmesinden sonra devam eden problemlerin Hz. Ali‟nin hilafetinde de artarak devam ettiği bilinmektedir. Cemel Vakası, Sıffin Savaşı, Hakem Olayı gibi İslam tarihi açısından önemli kırılma noktalarının yaşandığı bu dönem ders kitaplarında da işlenmiştir.

Türk Tarihinin Ana Hatları Tarih 2 (1931); Bu dönem için “Ali’nin zamanı iç ayrılıklarla

geçti.” denilerek giriş yapılmıştır. “O sırada Emevilerden Suriye valisi olan Muaviye, Ali’nin halifeliğini tanımadı. Tersine onu Osman’ı katletmekle suçladı. Bundan başka Muhammed’in ilk arkadaşlarından Zübeyir Kûfe ve Talha Basralılardan oluşan birer siyasi fırka oluşturmuşlardı. Bunlar da halifelik davasındaydılar” İfadesi bu dönemde

yaşanan kargaşanın temel sebeplerini Hz. Osman‟ın öldürülmesi ve katillerinin bulunmaması oluşturmaktadır. Şam valisi Muaviye‟nin Emevi soyundan olması ve Hz. Osman‟ın intikamının alınmasını istemesi ve Hz. Ali‟yi suçlamasından bahsedilmektedir. Ayrıca Hz. Zübeyir ve Hz. Talha için Kûfe ve Basra halklarından oluşan muhalif bir gurubu Hz. Ali‟ye karşı kışkırttıkları ve Hilafet davası güttüklerinden bahsedilmiş ancak detaylarına yer verilmemiştir.

Yaşanan kargaşanın taraflarından birinin de Hz. Ayşe olduğu şu sözlerle ifade edilmiştir.

“Peygamberin karılarından Ayşe, Muhammed’in sağlığında Ali’nin kendi iffeti hakkında şüphe ettiğini öğrenmiş olduğundan onun müthiş düşmanıydı. Onu bir türlü affedemiyordu.” Hz. Ayşe hakkında düzeysiz bir üslup kullanılmış ve Hz. Ali‟ye karşı

şiddetli düşmanlığının temelinde “İfk hadisesi” denen olayın yattığı ifade edilmiştir. Hz. Ayşe, Hz. Talha ve Hz. Zübeyir etrafında toplanan muhalif grubun Hz. Ali‟ye karşı Kûfe civarında toplandıkları ve Hz. Ali‟nin büyük bir kuvvetle düşmanlarının üzerine yürüdüğünden bahsedilmiştir. “Yaşanan savaşta Talha ve Zübeyir öldürüldü. Ayşe esir

edildi ve bunların tarafları tamamen perişan oldu. Ayşe devenin üstünde bizzat savaşa katılmıştı. Savaşın en kanlı safhası onun devesi etrafında cereyan etti. Bu sebeple savaşa Cemel yani Deve olayı adı verildi.” Bu ifadelerden anlaşılan; Peygamberin vefatından

sonra yaşanan bir takım olaylar sebebiyle iktidar mücadelesi Hz. Peygamberin eşini ve arkadaşlarını, amcasının oğlu ve damadı olan halife Hz. Ali‟ye karşı düşman etmiş ve savaşılacak duruma gelinmiştir. Müslümanlar bu savaşlarda birbirini öldürmüş ve peygamberin yakın arkadaşları yapılan savaşlarda hayatını kaybetmiştir.

Hz. Ali döneminde yaşanan bir diğer önemli gelişme de 657 yılında yaşanan Sıffin savaşıdır. “Şam valisi Muaviye birçok para sarf ederek bütün Emevileri etrafında topladı

ve Ali aleyhinde kara propagandaya başlayarak halifelik iddiasına kalkıştı. Nihayet iki tarafın orduları Rakka yakınlarındaki Sıffin ovasında karşılaştı. Şiddetli savaş günlerce devam etti. Ali muzaffer olmak üzereydi. Amr İbn As firara kalkışmış olan Muaviye’yi tuttu ve Ali kuvvetlerine karşı bir hileye başvurdu.” İfadeleriyle Muaviye‟nin hilafet iddiasında

bulunduğu ve Emevi ailesinin desteğini alarak Hz. Ali‟nin üzerine yürüdüğü belirtilmiştir. Yaşanan savaşta Hz. Ali‟nin galip gelmek üzereyken Muaviye‟nin kaçma girişiminde

bulunduğu fakat Amrİbn As isimli Mısır fatihi bir komutanın bir hileye başvurduğu belirtilmiştir. Bu olay İslam tarihinde Hakem olayı olarak adlandırılmıştır.

“Askerlere mızraklarının ucuna Kur’an nüshalarını asarak anlaşmazlığın halli için Kur’an ın hakem olmasını teklif etmek oldu. Ali mızrakların ucunda Kur’an’ı görünce savaş durdu. İki taraf anlaşmazlığı halletmek için birer hakem tayin ettiler. Muaviye’nin hakemi Amrİbn As oldu. Ali de gayet saf ve ihtiyar bir adam olan EbumuselEş’arinin kendi hakemi olmasını uygun gördü iki hakem arasında uzun bir görüşme oldu. Amribn As,EbumuselEş’ari’yi şu karara ikna etti. Hem Ali’yi hem Muaviye’yi tahttan indirmek, İslamları yeniden bir halife seçmekte serbest bırakmak. Bu kararı ordular karşısında alenen söyleyeceklerdi. EbumuselEş’ari alenen Ali’yi tahttan indirdiğini söyledi. Fakat Amrİbn As, tersine Muaviye’yi halife seçtim dedi. Amr İbn As, Ali’nin vekilini aldatmış, hilekârlık etmişti.Bu hile büyük bir velveleye sebep oldu. Ali taraftarları bu kararı kabul etmedi. Nihayet Muaviye Şam’da halifeliğini yaparken, Ali de Kûfe’de halife sıfatını taşıyordu.” İfadeleriyle anlatılan hakem olayında; Hz. Ali ve taraftarlarının savaşı

kazanmak üzereyken bahsedilen şekilde bir yönteme başvurularak kandırıldığı ve Hz. Ali‟nin hilafetten hile ile el çektirildiği anlatılmıştır. Ancak Hz. Ali ve taraftarları bu hükmü tanımamış ve yaşanan iç karışıklıklar daha büyük boyutlara ulaşmıştır. Hakem olayının anlatımı açısından tarafların ve olayın arka planındaki sebeplere değinilmemiştir. Bahsedilen şahıs ve hadiseler öğrenci açısından anlamlandırmakta güçlük çekilebilecek niteliktedir. Daha basit ve sade bir anlatım tarzı benimsenmelidir.

“Sıffin savaşında hakeme başvurma teklifi karşısında Ali’nin taraftarlarından çoğu buna razı olmamıştı. Hakem oyununun sonucunda üzülmüş olan bir zümre, Ali’ye gücendi. Bunlar ne Muaviye’nin ne de Ali’nin halifeliğini tanımadılar. Bunlara tarihte “Hariciler” denir. Ali’ye sadık kalanlara ise “Şiiler” denir.Bu surette ilk din vemezhep ayrılıkları

üzerine Hariciler aynı zamanda ve günde Ali’yi, Muaviyeyi ve AmribnAs’ı öldürmeye karar verdiler. İçlerinden üç kişi görevlendirdiler. Muaviye ve Amribn As bu saldırıdan kurtulmuştur ancak Ali Kûfe’’de camide namaz kılarken vahim şekilde yaralandı ve öldü”

Ders kitabının Hakem olayını Hakem Oyunu olarak isimlendirmesi manidar olmuştur. Olay üzerinden “Harici ve Şii” kavramlarının tanımı yapılmış ve İslam tarihindeki ilk din ve mezhep ayrılıklarının başladığı ifade edilmiştir. Burada mezhep kavramının ortaya çıkışı yahut mezhepler tarihi açısından bir ayrımdan bahsedilebilir ancak herhangi bir din ayrımı söz konusu değildir. Nitekim bahsedilen “Şii ve Harici” zümre İslam mezhepleri içerisinde yerini almış birer fırkadır. Farklı bir din oluşması söz konusu değildir. Devamında haricilerin önce destekledikleri sonra da düşman oldukları Hz. Ali ile savaştıkları ve bir suikast sonucu namaz kılarken öldürdükleri ifade edilmiştir.

Ortaokul İçin Tarih 2 (1940); Hz. Ali dönemi için “Ali‟nin zamanı dâhili ihtilallerle geçer.” İfadesi kullanılmıştır. “Şam valisi olan Muaviye Ali’nin halifeliğini tanımadı. Ali

Haşimilerden Muaviye Emevilerdendi. Osman’ın katili Ali’dir diye Muaviye Ali’yi itham etmeğe başladı.” İfadelerinde de görüleceği gibi yaşanan problemlerin temelinde

kabileciliğe dayalı bir anlayışın olduğu ve Muaviye taraftarlarının Hz. Osman‟ın katledilmesinden Hz. Ali‟yi sorumlu tutması vardır. “Bir taraftan Muaviye böyle Ali’nin

aleyhinde bulunuyorken diğer taraftan Muhammed’in ilk arkadaşlarından Talha ile Zübeyir Irak’ta ayrı ayrı halifelik iddiasında bulunuyorlardı.” Hz. Ali‟nin hilafetine karşı

yalnızca Muaviye değil sahabeden Hz. Talha ve Hz. Zübeyir‟in hilafet iddiasında bulunduğu belirtilmiştir. “Muhammedin zevcelerinden Ayşe de eskiden beri Ali’nin

düşmanı olduğundan Talha ile birleşmek üzere Basraya gitti. Alinin aleyhtarları küfe civarından Ayşe’nin etrafında toplandılar. Ali büyük bir kuvvet toplayarak bunların üstüne yürüdü. Vukua gelen muharebede Talha ve Zübeyir öldürüldü. Ayşe de esir edildi. Muharebenin en kanlı safhası Ayşe’nin devesi etrafında cereyan ettiği için bu muharebeye deve vak’ası denir.” Anlatılan bölümde öğrenciye yaşanan olayın neden bu isimle anıldığı

anlatılmıştır. Ayrıca Hz. Peygamberin eşi Hz. Ayşe için Hz. Ali‟ye eskiden beri düşmanlık beslediği iddia edilmiş ancak bunun sebeplerine ait herhangi bir bilgiye yer verilmemiştir.” “Ali‟nin Halifelikten Çıkarılması” başlığıyla verilen bölümde şu ifadelere yer verilmiştir.

“Ali’nin küfedeki başarılarına rağmen Muaviye hala Ali’nin halifeliğini tanımıyor kendisi halifelik iddasında bulunuyordu. Muaviye birçok paralar sarf ederek Emevileri kendi etrafında topladı. Ali ile Muaviye muharebeye karar verdiler iki İslam ordusu Fırat kenarındaki Sıffin ovasında karşılaştı.” Sıffin savaşının oluşmasında Muaviye‟nin Hz.

Ali‟nin hilafetini tanımaması ve kendi halifeliğini ilan ederek etrafına kendi kabilesinden insanları toplaması sebep gösterilmiştir. Sonrasında Hz. Ali savaşı kazanmak üzereyken Muaviye ve taraftarlarının başvurduğu yöntem ve sonrasında yaşanan “Hakem Olayı” detaylarıyla anlatılmıştır. Hakem olayından bir sonuç alınamaması üzerinde kargaşa ve çift başlılık devam etmiştir. “Muaviye Şam’da Ali Kûfe’de Halife oldu. Kûfe ahalisi dini ve

siyasi ihtilaf ve muharebelerden usandıkları için Aliyi yalnız bıraktılar. Ali namaz kılarken

Abdurrahman adlı biri tarafından öldürüldü” İfadeleriyle yaşanan kargaşalar neticesinde Hz.

Ali‟nin de öldürüldüğü anlatılmıştır.1931 yılına ait kitapta Sıffin savaşı sonrası oluşan guruplardan ve bunların İslam tarihindeki mezhep ayrılıklarının başlangıcı olduğundan bahsedilirken bu kitapta bu bilgilere yer verilmemiştir. Bunun sebebinin, kitabın ortaokullar için hazırlanmış olduğu değerlendirilmektedir. Ancak yaşanan olaylar rivayetçi bir üslupla ve tam olarak sebep sonuç ilişkisine dayanmadan aktarıldığı için öğrencinin algılamasının daha güç olduğu düşünülmektedir.

Orta Çağ Tarihi (1942); Kitapta Hz. Ali dönemi için öncelikle “Ali devri baştanbaşa

anlaşmazlıklar ve çarpışmalar içinde geçtiğinden bu devirde fetihler durmuştur.”

Denilerek yaşanan iç karışıklıkların İslam tarihinde yaşanan önemli fetihleri etkilediği vurgulanmıştır. Hz. Ali‟nin hilafetine karşı çıkılması yaşanan kargaşanın temel sebebi olarak anlatılmıştır. “Ali’nin başa geçmesini istemeyenler vardı. Bunlardan aralarında

Peygamberin zevcelerinden Ayşe de bulunuyordu. Ali’yi istemeyenlerin bir kısmı Ayşe’nin etrafında toplandılar. Ali bunlara haber gönderip kan dökülmemesini istedi. Söz dinletemedi. İki taraf arasında bir çarpışma oldu Ayşe bu muharebede bir deve üzerinde bulunduğundan buna Cemel (deve) muharebesi denildi. Muharebeyi Ali kazandı.”

İfadelerinde Hz. Ayşe‟nin Hz. Ali‟nin hilafetine muhalefet ettiği belirtilmiş fakat gerekçesi anlatılmamıştır. Yazarın aktarımında savaşı istemeyen tarafın Hz. Ali olduğu ancak uyarılarının dikkate alınmaması üzerine savaşmak zorunda kaldığı mesajı verilmiştir. Ayrıca daha önceki yıllarda okutulan kitaplarda Cemel savaşı esnasında öldürülen sahabeler Hz. Talha ve Hz. Zübeyir‟den ve onların halifelik iddiasından bahsedilirken, burada herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır.

Sıffin savaşı başlığı altında “Ali’yi istemeyenlerden biri de Şam valisi Muaviye idi. Emevi

ailesinden olan Muaviye Osman’ın öldürülmesinden Ali’yi suçlu tutuyor, bu bahane ile halifeliği ele geçirmek istiyordu.” Denilerek yaşanan savaşın temel sebebi aktarılmıştır.

sayfalarını mızrağın ucuna geçirip Kur‟an‟ın hakem olmasını istemeleri savaşın seyrini değiştirmiştir. Hakem olayı detaylarıyla anlatılmış ve sonucunda bir çözüme kavuşmadığından bahsedilmiştir.

Hakem olayı sonrasında ortaya çıkan birtakım guruplar şu ifadelerle anlatılmıştır. “Ali’nin

tarafını tutanların bir kısmı bu yolda ileri gitmişler, Peygamberin hastalığında halifeliği Aliye vasiyet ettiği iddiasıyla ilk üç halifeyi tanımamağa karar almışlardı. Şiilik denilen Ali taraftarlığı gitgide bir mezhep oldu ve birçok kollara ayrıldı.” Sıffin savaşının İslam

tarihindeki ayrışmaların bir kırılma noktası olduğu aktarılmıştır. Burada “Şiilik” tanımlanırken “Hz. Ali‟nin yolunda ileri gidenler” ifadesi kullanılmış ve diğer halifeleri kabul etmedikleri bilgisi verilmiştir.

“Ali tarafını tutanların bir kısmı da anlaşmazlığın hakemlere bırakılmasına takılarak Aliden ayrılmış ve onun halifeliğini tanımamıştı. Kendilerine Harici adı verilmişti. Ali, Haricileri Nehrevan muharebesinde yendi. Fakat Haricilik dahi bir mezhep haline gelerek yaşayıp gitti.” İfadeleriyle Sıffin savaşından sonra ortaya çıkan bir diğer grubun da

Hariciler olduğundan ve bunların da İslam tarihinde bir mezhep olarak yerini aldığından bahsedilmiştir. Diğer ders kitaplarında ismen yer almayan Nehrevan savaşı ilk kez burada kullanılmıştır.

Orta Çağ Tarihi (1952); Hz. Ali döneminde yaşanan ilk problemin Hz. Osman‟ın katledilmesi ve katillerin cezalandırılması konusu olduğu aktarılmıştır. “Katillere verilecek

cezanın gecikmesi, Mekke halkından olan Kureyşlileri gücendiridi.” İfadeleriyle Hz.

Osman‟ın sülalesi olan Kureyş‟in bu meselede tepki gösterdiği bilgisi verilmiştir. Ayrıca

“Peygamberin zevcelerinden Ayşe’nin başkanlığında muhalif bir grup teşekkül etti. Talha ve Zübeyir de Medine’den ayrılarak bunlara katıldılar” denilmiş ancak bu mahalefetin

sebebi öğrencilerin anlayabilmesi için belirtilmemiş ayrıca Talha ve Zübeyir isimlerinin neden geçtiği açıklanmamıştır. Yaşananların bir diğer gerekçesi olarak “Halife, Osman devri valilerini azlederek yerlerine yeni valiler gönderdi fakat Suriye ve Kûfeliler bu valileri kabul etmediler” ifadeleriyle Hz. Ali‟nin merkezi otoritesini sarsan böyle bir olayın yaşandığı da aktarılmıştır. Ayrıca Şam valisi Muaviye‟nin Hz. Osman‟ın öldürülmesinde Hz. Ali‟nin dahli olduğunu iddia etmesi kargaşayı artıran sebeplerden olarak gösterilmiştir. Yaşanan bu gelişmelerin neticesinde Hz. Ali‟nin yaşanacak bir iç savaşı önlemek için çok gayret ettiği ancak başarılı olamadığı bu yüzden Cemel savaşının yaşandığından bahsedilmiştir. Savaş esnasında Hz. Ali ve Talha ile Zübeyir arasında bir anlaşma

sağlandığı fakat Hz. Ali‟nin ordusu içinde bulunan Hz. Osman‟ın katillerinin anlaşmayı bozarak savaşı kızıştırdığından bahsedilmiş, Talha ile Zübeyir savaş meydanından çekilmelerine rağmen öldürüldükleri anlatılmıştır. Savaşın Hz. Alinin galibiyetiyle sonuçlandığı anlatılmış, “Ayşe esir edilerek Medine’ye gönderildi. Halife bu olaydan sonra

Medine’ye dönmedi. Hükümet işlerini Küfe şehrinden idare etti.” İfadelerine yer

verilmiştir.

Savaş sonrasında Muaviye‟nin aleyhte faaliyetleri devam etmiş ve kuvvetli bir orduyla Irak üzerine yürüdüğünden bahsedilmiş ve Sıffin savaşı tüm detaylarıyla aktarılmıştır. Sonrasında yaşanan hakem olayının içeriğine yer verilmiş ve bu olay Hz. Ali‟yi hilafetten düşürmek için kurgulanmış “aldatma ve hile” olarak bahsedilmiştir. Hakem olayı sonrasında İslam dünyasının fırkalara ayrıldığı ve bölündüğü aktarılmış Şii ve Harici kavramlarının tanımına yer verilmiştir. Hz. Ali‟nin Nehrevan savaşında Hariciler denilen gurupla da savaştığı anlatılmıştır.

Ortaokullar İçin Tarih 2 (1954): Bu dönemde yaşanan kargaşalar ders kitabında şöyle aktarılmıştır. “Osman’dan sonra halifeliğe Ali seçildi. Osman zamanında elde

ettiklerinden korkan Emeviler Ali’nin halifeliğini tanımadılar. Böylece İslamlar arasında büyük bir ayrışma baş gösterdi.” Yaşanan kargaşanın diğer gerekçesi ise “Şam valisi Muaviye Osman’ın öldürülmesinden Ali’yi sorumlu tuttu.” İfadeleriyle aktarılmıştır. “Muhammed’in eşi Ayşe de Ali’nin halifeliğini tanımamıştı” ifadeleriyle Hz. Ayşe‟nin

eskiden beri Hz. Ali‟ye düşman olduğu ifade edilmiştir. “Ayşe Mekke’de bulunan

muhalifleriyle birleşti ve Ali’ye karşı ayaklandı.” İfadelerinde Cemel savaşının gerekçesi

anlatılmış ancak diğer kitaplarda bahsedilen Hz. Talha ve Zübeyir‟den bahsedilmemiştir.

“Savaş çok çetin oldu. Savaşın en şiddetli safhası Ayşe’nin devesi etrafında geçtiği için bu savaşa Cemel yani deve savaşı denilmiştir” bilgisine yer verilmiştir. Cemel savaşının Hz.

Ali‟nin zaferiyle sonuçlandığı ve hilafet merkezinin Kûfe‟ye taşındığı belirtilmiştir.

Sıffin Savaşı başlığı altında Şam valisi Muaviye‟nin aleyhte faaliyetlerine devam ettiğinden ve Hz. Ali‟nin üzerine yürüdüğü aktarılmıştır. “Ali büyük bir ordu hazırladı.

Muaviye’ye haddini bildirmek için Suriye üzerine yürüdü” ifadelerinde yazarın, geçmişte

yaşanan bu olayda Hz. Ali‟yi haklı bulduğu hissedilen bir söylem vardır. Savaşın Hz. Ali ve ordusunun üstünlüğüyle sona ermek üzereyken Muaviye taraftarlarının bir hileye başvurdukları ve savaşın durduğu anlatılmış ve yaşanan hakem olayına detaylıca yer verilmiştir. Hakem olayının neticesine Hz. Ali‟nin bu hileli kararı tanımadığı ifade

edilmiştir. “Taraftarlarından bir kısmı Ali’den ayrılarak Irak’a döndüler. Bunlara İslam

tarihinde Hariciler dendi. Ali’ye sadık kalanlara ve ilk üç halifenin hilafetini tanımayanlara Şiiler adı verildi. Ali Kûfe’ye dönünce camide namaz kılarken bir harici tarafından öldürüldü.” İfadelerinde yaşanan Sıffin Savaşının İslam dünyasındaki ayrılık ve

bölünmelerin başladığı olay olduğu anlatılmıştır. Hz. Ali‟nin haricilerle yaptığı Nehrevan

savaşına burada yer verilmemiştir. Hz. Ali‟nin Hariciler tarafından öldürüldüğü bilgisi de aktarılmıştır.

Tarih Ortaokul 2 (1958): “Ali’yi Halife olarak istemeyenler çoktu Bunlar arasında

Peygamberin zevcelerinden Ayşe, ilk Müslümanlardan Talha ve Zübeyir ile Şam valisi Muaviye vardı” ifadesinde bahsedilen kişilerin Hz. Ali‟yi neden istemedikleri gerekçesiyle

öğrenciye açıklanmamıştır. Cemel savaşından, “Savaş Ali’nin galibiyetiyle, Talha ve

Zübeyir’in ölümleriyle bitti.” Bu ifadelerle bahsedilmiştir. Ardından yaşanan Sıffin

muharebesi anlatılmış Şam valisi Muaviye‟nin ordusu yenilmek üzereyken başvurdukları hileden bahsedilmiştir. “Bu meselenin savaşla değil Kur’anın hakemliğiyle hallini teklif

ettiler. Bu bir hile idi. Ali kabul edilmemesinde ısrar ediyordu fakat Kûfeliler hileye kandılar. Yaşanan hakem olayı sonrasında Ali taraftarları itiraz etseler de Muaviye Şam’da halifeliğini ilan etmiş oldu.” Bu olay sonrası yaşanan gruplaşmalar şu sözlerle

ifade edilmiştir. “Hakem olayı İslam âleminde birbirine düşman üç grubun meydana

gelmesine sebep oldu. Bunlar; Ali taraftarı Şiiler, Muaviye taraftarı Emeviler ve Ali’yi de Muaviyeyi de tanımayan Haricilerdir.” Yaşanan bu ayrılıklar neticesinde Hz. Ali‟nin

suikast sonucunda bir harici tarafında öldürüldüğü aktarılmıştır.

Ortaokullar İçin Tarih 2 (1961): Hz. Ali dönemi için “Zamanı iç savaşlarla geçti. Fetihler tamamen durdu” ifadelerine yer verilmiştir. Yaşanan kargaşanın gerekçeleri şöyle

aktarılmıştır “Ali peygamberin arkadaşlarından Talha ve Zübeyir’i darılttı. Şam valisi Muaviye’yi azletti. Muaviye de Ali’yi Osman’ı öldürtmekle suçladı. Ali’nin, Peygamberin ailesinden Ayşe ile de arası iyi değildi.” Bu gerekçelerin neticesinde Cemel savaşının

yaşandığı Hz. Ayşe‟nin esir edilip Talha ve Zübeyir‟in öldürüldüğü bilgisine yer verilmiştir. Şam valisi Muaviye‟nin Hilafetini ilan etmesi neticesinde Hz. Ali‟nin ordusunun Muaviye‟nin üzerine yürüdüğü ve Sıffin Savaşı‟nın yaşandığı aktarılmıştır. Sıffin savaşı sırasında Muaviye‟nin bir hileye başvurarak Hakem olayının gerçekleştiğinden ve bu olaydan sonra İslam âleminde yaşanan ayrılıklardan bahsedilmiştir. Bu kitapta hakem olayının detaylarına fazla yer verilmemiş daha sade bir biçimde aktarıldığı görülmüştür. İslam dünyasının Emeviler, Şiiler ve Hariciler olarak

ayrıldığı ve kargaşanın artarak devam ettiği belirtilmiş, Hz. Ali‟nin Haricilerin suikastı sonucu öldürüldüğü aktarılmıştır.

Testli ve Atlaslı Tarih Ortaokul 2 (1966): Bu dönemde yaşanan olayların gerekçesi şu sözlerle ifade edilmiştir. “Ali’nin halife olması gergin havayı iyice kızıştırdı. Emeviler

Ali’nin halife olmasını istemediler ve Muaviye’yi halife ilan ettiler. Bunları Ali’ye karşı