Cumhuriyet Dönemi Ekonomik GeliĢmeleri ve Tarım Politikaları

I.Dünya savaĢı süresince tarımda çalıĢan iĢgücünün cephelere gönderilmesiyle tarımsal üretim miktarları yarı yarıya azalarak, Osmanlı ekonomisine ciddi zararlar vermiĢtir.

Cumhuriyetin ilanı ile birlikte Türkiye’de tarımsal geliĢim hamlesi baĢlamıĢ olup, bu itibarla öncelikle Ziraat Bankası vasıtasıyla üreticilere daha uygun maliyetle ve daha yüksek miktarda kredi imkânları tanınmıĢ, modern tarım aletleri ithalatının teĢviki konusunda gerekli giriĢimlerde bulunulmuĢtur. Ayrıca çiftçilerin üzerinde ağır bir yük olarak bulunan aĢar vergisi kaldırılarak, topraksız çiftçiye toprak

15 _{Hüseyin Topuz, “Cumhuriyet Dönemi Ekonomisinde Tarımsal Yapının İncelenmesi”, S.Demirel}

39

dağıtılmıĢ ve kamu malı meralar tarımsal üretime açılmıĢtır. Bu giriĢimler neticesinde tarım 1929 yılına gelindiğinde yüzde 27’lik bir büyüme sağlanmıĢtır.16

1929 yılında dünya genelinde yaĢanan ekonomik buhranın etkilerini azaltabilmek için yerli üretimi kullanan iĢ kolları ile üreticilerin Ziraat Bankasına olan borçlarını ödemede kolaylıklar sağlamak suretiyle tedbirler alınmıĢtır.

1932 yılında buğday koruma kanunu ilan edilmiĢ ve Ziraat Bankasına Buğday alım yetkisi verilmiĢtir. Koruma kapsamına diğer hububat ürünlerinin de alınması ile alım yetkisi 1938 senesinde Toprak Mahsulleri Ofisi’ne (TMO) devredilmiĢtir.

II. Dünya savaĢının süregeldiği 1940’lı yıllarda tarımsal üretimin düĢmesi ile birlikte bazı ürünlerde kıtlık baĢ göstermiĢtir. Devlet, fiyatlardaki aĢırı dalgalanmanın önüne geçebilmek için fiyatlar üzerine narh uygulamasını (Taban fiyatı) hayata geçirmiĢtir. Yine bu dönemde topraksız çiftçilerin toprak sahibi yapılabilmesi adına toprak reformu gündeme alınmıĢ ve 1945 yılında “Çiftçiyi Topraklandırma yasası” çıkarılmak suretiyle toprak dağıtımı sürdürülmüĢtür. 1950’li yıllarda tarımda alet kullanımının artması yanı sıra yeni karayolları ile çoğalan ulaĢım imkânları, ürün satıĢ ve pazarlama imkânlarının artıĢını da beraberinde getirmiĢtir. Marshall yardımının piyasayı canlandırıcı etkisi ile birlikte Kore savaĢının tarımsal ürün fiyatları üzerindeki olumlu etkileriyle tarımsal üretimde ciddi artıĢlar yaĢanmıĢtır.17

1960’lı yıllara gelindiğinde planlı kalkınma dönemleri baĢlamıĢ, bu bağlamda kurulan Devlet Planlama TeĢkilatı eliyle beĢer yıllık kalkınma planları hazırlanmıĢtır. Bu kapsamda;

16_{Zeynep Dernek, “Cumhuriyetin Kuruluşundan günümüze Tarımsal Gelişmeler”, S.Demirel}

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2006, S.1, s:1-12.

http://www.cukurovataem.gov.tr/upload/2010/10/tarimsal-gelismeler.pdf,(18.06.2013). 17

40

1963-1967 yıllarını kapsayan birinci beĢ yıllık kalkınma planında toprak reformu ön planda tutulmuĢ ayrıca üretim girdilerinin desteklenmesi ve kooperatifçiliğin yaygınlaĢtırılması adına destekleme kapsamına tarım satıĢ kooperatifleri üyelerinin alınması Ģeklinde uygulamalara gidilmiĢtir.

Takip eden yıllarda sanayi üretimine verilen desteğin arttırılmasıyla birlikte 1968- 1972 yıllarını kapsayan ikinci beĢ yıllık kalkınma planında, tarıma iliĢkin politikalara ve tarımın desteklenmesine daha az önem verildiği görülmektedir.

1973 ile 1977 yılları arası yürütülen üçüncü beĢ yıllık kalkınma planında ise tarımsal desteklemeler ile iç piyasa fiyatları yükselmiĢ, aradaki farkın karĢılanabilmesi için fon kurulması gündeme gelmiĢtir. Yine bu dönemde 1973 yılında Toprak ve tarım reformu çıkarılarak 1978 yılında pilot bölge olarak ġanlıurfa ilinde topraksız köylüye toprak dağıtımı yapılmıĢ ancak mahkeme tarafından verilen iptal kararı ile topraklar eski sahiplerine iade edilmiĢtir. Bu dönemde Kıbrıs barıĢ harekâtının piyasada yarattığı durgunluk ile birlikte ekonomik olarak ciddi sıkıntılar yaĢanmıĢtır.

Dördüncü beĢ yıllık kalkınma planının yürürlükte olduğu 80’li yılların baĢı ile birlikte üreticilere yönelik desteklerin ve destekleme fiyatlarının hasattan hatta ekimden önce açıklanmasına yönelik çalıĢmalar yapılmıĢ ayrıca girdi maliyetlerinin düĢürülmesine ağırlık verilmiĢtir.

1970’li yıllarda Dünya genelinde ekonomik kriz yaĢanmıĢ olup, kriz ekonomik tıkanmaları beraberinde getirmiĢtir. Bu durum neticesinde 80’li yıllar ile birlikte Keynesyen politikalardan vazgeçilerek Neoliberal ekonomi politikaları uygulanmaya konmuĢtur. Türkiye’de de 24 Ocak kararları ile ithal ikameci ve

41

müdahaleci politikalar terk edilerek rekabetçi piyasa koĢullarında verimlilik arttırılarak yerli üretim dıĢ rekabete açılmıĢtır.18

Özellikle 1980 yıllarda yaĢanan Liberal Ekonomiye geçiĢ süreci, devletin gerek sanayi gerekse tarım sektöründe küçülmeye gitmesini gündeme getirmiĢ, her iki sektörde de özel sektör yatırımlarının desteklendiği politikalar ön planda tutulmuĢtur. 1990’lı yıllar Türk ekonomisi için ağır krizlerin yaĢandığı yıllar olmuĢ bu süreçte hububat, tütün, Ģeker pancarı gibi bir takım stratejik ürünler tarımsal destekleme kapsamında bırakılmıĢ ve desteklemelerin finansmanının kamusal kaynaklardan karĢılanmaması gündeme gelmiĢtir. Öte yandan 1994 yılına gelindiğinde Dünya Ticaret Örgütüne verilen taahhütler gereği ihracat sübvansiyonlarının azaltılması ve ithalata konulan engellere sınırlama getirilmesi gibi tarımsal üretim ve gelir üzerinde olumsuz etki yaratan uygulamalar gündeme gelmiĢtir. 90’lı yılların sonu ile birlikte yaĢanan büyük ekonomik kriz ile devreye giren ĠMF kredilerinin bedeli olarak verilen niyet mektupları çerçevesinde tarımsal desteklemelerde köklü değiĢikliklere gidilmiĢ, stratejik olarak desteklenen hububat, tütün, Ģeker pancarı gibi ürünlerin fiyatlarının dünya fiyatlarına çekileceği, fiyat desteği yerine arazi miktarı bazlı doğrudan gelir desteği sistemine geçileceği ve kalkınma planlarında yer alan tarımsal girdi maliyetlerini azaltıcı desteklerin (gübre desteği gibi) kaldırılacağı taahhüt edilmiĢtir.19

2000’li yıllar ekonomik finansman adına özelleĢtirmelerin hız kazandığı, tarım sektöründeki bir takım KĠT’lerinde bu özelleĢtirmeler dahilinde özelleĢtirildiği, desteklemelerin dönem dönem daraltılmak zorunda kaldığı yıllar olmuĢtur.

18 _{Cemal Doğan, “Dünya Bankası Kredileriyle Destekli Tarım Projelerinin Türk Tarımına Etkileri”,}

Yük. Lis. Tezi, Atılım Üni. Sos. Bil. Enst. ĠĢl. Ana Bilim Dalı, Ankara 2013,s:19.

19

42