7.Üretici Gelirlerini Arttırabilecek Alternatif Faktörler
8. Türkiye’de son 10 yılda Uygulanan Tarım Politikaları ve
8.3. Bulgular ve yorumları
Ayçiçeği üreticilerinin sosyo-ekonomik durumu hakkında elde edilen bilgiler
Eğitim Durumu
102
Üreticilerin yüzde 1’i okuryazar, yüzde 40’ı ilkokul mezunu, yüzde 26’sı ortaokul mezunu, yüzde 29’u lise mezunu, yüzde 4’ü ise üniversite ve üstü okullardan mezundur.
Çiftçilik Deneyimi AraĢtırması
Üreticilerin yüzde 0,9’u 5 ile 10 yıl arası deneyimli, yüzde 22,5’i 10 ile 14 yıl arası deneyimli, yüzde 30,1’i 15 ile 24 yıl arası deneyimli, yüzde 25,8’i 25 ile 29 yıl arası deneyimli iken yüzde 20,8’i 30 yıl ve daha fazla deneyim sahibidir.
Aile Fert sayıları
Üreticilerin yüzde 63,9’nun aile fert sayısı 5 kiĢiden az iken yüzde 36,1’inin aile fert sayıları 5 ve 5’in üzerindedir. Ayçiçeği üretimi yapan ortalama bir ailenin fert sayısı 4 olarak belirlenmiĢtir.
Deneyim (yıl) Frekans Yüzdelikler
5-10 5 yüzde 0,9
10-14 131 yüzde 22,5 15-24 175 yüzde 30,1 25-29 150 yüzde 25,8 30+ 121 yüzde 20,8
103
Üreticilerin Arazi Miktarları ve Arazi Sahipliği AraĢtırması
Üreticilerin arazi miktarlarını incelemek için arazi miktarları 5 ayrı kategoride (0-49 dekar arası, 50-99 dekar arası, 100-249 dekar arası, 250-749 dekar arası, 750 dekar ve üstü) ortalama arazi miktarı, sulanabilir arazi miktarı, kuru arazi miktarı, mülk arazi miktarı, kira arazi miktarı ve ortak arazi miktarı olacak Ģekilde kategorilendirilmiĢtir. Bu kategorilere göre aĢağıdaki istatistikler elde edilmiĢtir.
Ortalama Arazi Miktarı (Dekar)
Frekanslar Yüzdelikler Kümülatif Yüzdelikler
0-99 133 22,9 22,9
100-249 276 47,4 70,3
250-749 129 22,2 92,4
750+ 44 7,6 100
Toplam 582 100
Üreticilerin yüzde 47,4’ünün ortalama arazi miktarı 100 dekar ile 249 dekar arasında, yüzde 29,8’i, 250 dekarın üzerinde, yüzde 22,9’nun ortalama arazi miktarı ise 100 dekarın altındadır.
Sulanabilir Arazi Miktarı (Dekar)
Frekanslar Yüzdelikler Kümülatif Yüzdelikler
0-49 301 51,7 51,7 50-99 219 37,6 89,3 100-249 48 8,3 97,6 250-749 8 1,4 99 750+ 6 1 100 Toplam 582 100
104
Üreticilerin yüzde 51,7’sinin sulanabilir arazi miktarını 49 dekar ve daha az, yüzde 37,6’sının sulanabilir arazi miktarının 50 ile 99 dekar arasında, yüzde 8,3’nün 100 dekar ile 249 dekar arasında, yüzde 2,4’ünün sulanabilir arazi miktarı ise 249 dekardan fazladır.
Kuru Arazi Miktarı (Dekar)
Frekanslar Yüzdelikler Kümülatif Yüzdelikler
0-49 16 2,7 2,7 50-99 189 32,5 35,2 100-249 251 43,1 78,4 250-749 89 15,3 93,6 750+ 37 6,4 100 Toplam 582 100
Üreticilerin yüzde 43,1’inin kuru arazi geniĢlikleri 100 dekar ile 249 dekar arasında, yüzde 35,2’sinin kuru arazi geniĢlikleri 100 dekarın altında iken yüzde 21,7’sinin kuru arazi geniĢlikleri 249 dekardan daha fazladır.
Mülk Arazi Miktarı (Dekar)
Frekanslar Yüzdelikler Kümülatif Yüzdelikler
0-49 39 6,7 6,7 50-99 221 38 44,7 100-249 237 40,7 85,4 250-749 68 11,7 97,1 750+ 17 2,9 100 Toplam 582 100
Üreticilerin yüzde 40,7’sinin mülk arazi miktarı 100 dekar ile 249 dekar arasında, yüzde 44,7’sinin mülk arazi miktarı 100 dekardan daha az iken yüzde 14,6’sının mülk arazi miktarı 249 dekardan fazladır.
105
Kira Arazi Miktarı (Dekar)
Frekanslar Yüzdelikler Kümülatif Yüzdelikler
0-49 260 44,7 44,7 50-99 184 31,6 76,3 100-249 97 16,7 93 250-749 25 4,3 97,3 750+ 16 2,7 100 Toplam 582 100
Üreticilerin yüzde 44,7’sinin kira arazi miktarı 49 dekardan azdır, yüzde 31,6’sının kira arazi miktarı 50-99 dekar arası, yüzde 23,7’sinin kira arazi miktarı 100 dekardan fazladır.
Ortak Arazi Miktarı (Dekar)
Frekanslar Yüzdelikler Kümülatif Yüzdelikler
0-49 486 83,5 83,5
50-99 77 13,2 96,7
100-249 17 2,9 99,7
250-749 2 0,3 100
Toplam 582 100
Üreticilerin yüzde 83,5’inin ortak arazi miktarı 49 dekardan azdır, yüzde 13,2’sinin ortak arazi miktarı 50 dekar ile 99 dekar arasında iken yüzde 3,2’sinin ortak arazi miktarı 100 dekardan fazladır.
106
Ayçiçeği tarımı yapılan köylerde 2003-2012 yılları arası sosyo- ekonomik durum incelemesi
Tarım yapılan köylerde 2003-2012 yılları arası kiracılık miktarı
Üreticilere göre, köylerdeki kiracılık miktarı yüzde 34,7 oranında azalmıĢ, yüzde 30,6 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 34,7 oranında artıĢ göstermiĢtir.
Tarım yapılan köylerde 2003-2012 yılları arası ortakçılık miktarı
Üreticilere göre, ortakçılık miktarı yüzde 43,2 oranında azalmıĢ, yüzde 43,1 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 13,8 oranında artıĢ göstermiĢtir.
Tarım yapılan köylerde 2003-2012 yılları arası arazi kiraları
Üreticilere göre, arazi kiraları yüzde 8,5 oranında azalmıĢ, yüzde 24,9 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 66,5 oranında artıĢ göstermiĢtir.
107
Üreticilere göre, arazi değerleri yüzde 12,7 oranında azalmıĢ, yüzde 28,4 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 58,9 oranında artıĢ göstermiĢtir.
Tarım yapılan köylerde 2003-2012 yılları arası arazi alım satımı
Üreticilere göre, arazi alım satımı yüzde 14,2 oranında azalmıĢ, yüzde 27,1 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 58,6 oranında artıĢ göstermiĢtir.
108
Üreticilere göre, köylerdeki nüfus yüzde 56,1 oranında azalmıĢ, yüzde 30,2 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 13,7 oranında artıĢ göstermiĢtir.
Tarım yapılan köylerde 2003-2012 yılları arası köyden göç eden kiĢi miktarı
Üreticilere göre, köyden göç edenlerin miktarı yüzde 9,8 oranında azalmıĢ, yüzde 35,2 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 55 oranında artıĢ göstermiĢtir.
Tarım yapılan köylerde 2003-2012 yılları arası köye göç eden kiĢi miktarı
109
Üreticilere göre, köye göç edenlerin miktarı yüzde 37,6 oranında azalmıĢ, yüzde 48,1 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 14,3 oranında artıĢ göstermiĢtir.
Tarım yapılan köylerde 2003-2012 yılları arası üretimden vazgeçenlerin miktarı
Üreticilere göre, üretimden vazgeçenlerin miktarı yüzde 18,2 oranında azalmıĢ, yüzde 36,9 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 44,8 oranında artıĢ göstermiĢtir.
110
Tarım yapılan köylerde 2003-2012 yılları arası üretime baĢlayanların miktarı
Üreticilere göre, üretime baĢlayanların miktarı yüzde 46,1 oranında azalmıĢ, yüzde 48,8 oranında değiĢmemiĢ, yüzde 5,2 oranında artıĢ göstermiĢtir.
Son on yılda tarım ürünlerinin, üretim paylarındaki değiĢimin araĢtırılması
Son 10 yılda tarımsal üretim tercihleri likert tipi elde edilen cevaplara göre üretim payı önem puanları yorumlandığında,
Tarım ürünlerinin üretim paylarındaki değiĢim göstergeleri
Ayçiçeği Buğday Mısır Kanola ġeker Pancarı Çeltik
Ortalama 2,97 3,06 2,34 2,37 1,80 1,94
Ortanca 3,00 3,00 3,00 3,00 1,00 1,00
Tepe Değer 3 3 3 1 1 1
111
Ayçiçeği üretiminin yüzde 55,3 oranla değiĢmediği, buğday üretiminin yüzde 65,5 oranla değiĢmediği, mısır üretiminin yüzde 36,8 oranla değiĢmediği, Ģeker pancarı üretiminin yüzde 53,6 oranla azaldığı veya üretiminin yapılmadığı, kanola üretiminin yüzde 40,9 oranla azaldığı veya üretiminin yapılmadığı, çeltik üretiminin yüzde 54,8 oranla azaldığı veya üretiminin yapılmadığı, sonuçları ortaya çıkmaktadır.
Ayçiçeği tarımından vazgeçmeyi düĢünen üreticilerin girdi maliyetleri bakımından değerlendirilmesi
Üretim faaliyetini durdurmayı düĢünen üreticilerin son on yıldaki girdi maliyetlerinin değiĢimini ölçmek için 5’li skala ile araĢtırılan önem derecesi analizi için frekans yüzdelikleri incelendiğinde:
Mazot fiyatlarının artıĢı için yüzde 91,5, gübre maliyetinin artıĢı için yüzde 89,8, tohum maliyeti artıĢı için yüzde 89,8, zirai ekipman maliyetlerindeki artıĢ için yüzde 84,7 , arazi kiralarındaki artıĢ için yüzde 77,1 , kredi maliyetlerindeki artıĢ için yüzde 74,5 Ģeklinde hesaplanmıĢtır.
Bu veriler doğrultusunda maliyet artıĢları için önem düzeyi analizi ile en önemli faktörün mazot fiyatlarındaki artıĢ olduğu, ikinci en önemli faktör ise gübre maliyetinin artıĢı olduğu söylenebilir.
Girdi kullanım miktarlarının 2003-2012 yılları arası değiĢim göstergeleri
Mazot
Kullanımı Gübre Kullanımı Ġlaç Kullanımı Sertf.Tohum Kullanımı Kredi Kullanımı Ekipman Kullanımı
Mean 3,54 3,11 3,37 3,4 3,93 3,51
Median 4 3 3 4 4 4
Mode 4 4 4 4 4 4
112
2003-2012 yılları arasında ayçiçeği tarımında girdi miktarlarının hangi yönde değiĢtiğinin araĢtırılması
Girdi miktarlarının hangi yönde değiĢtiğinin araĢtırılmasında 5li likert tipi elde edilen cevaplara göre üretimde girdi miktarlarının kullanım puanları incelendiğinde;
Kredi kullanımının arttığını düĢünenlerin yüzde 59,6 , mazot kullanımının arttığını düĢünenlerin yüzde 47,9 , ekipman kullanımının arttığını düĢünenlerin yüzde 46,9 , sertifikalı tohum kullanımının arttığını düĢünenlerin yüzde 45,5 , gübre kullanımının değiĢmediğini düĢünenlerin yüzde 31,3 , ilaç kullanımının değiĢmediğini düĢünenlerin yüzde 42,1 oranında olduğunu söyleyebiliriz. Girdi kullanım miktarları artıĢı üretici için önem dereceleri bakımından sıralanacak olursa, 2003-2012 yılları arası miktarı artan girdiler arasında kullanım miktarı en fazla artan kredi kullanımı olmuĢtur. Ġkinci en önemli miktar artıĢı ise mazot kullanımı, üçüncü ise ekipman kullanım miktarlarının önemli derecede arttığı söylenebilir.
Son on yılda Ayçiçeği üretiminin değerlendirilme Ģekli araĢtırması
Üreticilere “Son on yılda Ayçiçeği üretiminin değerlendirme Ģekliniz ne yönde değiĢmiĢtir?” Ģeklinde yöneltilen soru ile araĢtırılan amaç; ürün değerlendirme kanallarında son on yıldaki değiĢimin üretici perspektifinden değerlendirilmesidir. Tanımlayıcı istatistiklerde verilen değerler aĢağıdaki gibi yorumlanabilir.
113 Tanımlayıcı Ġstatistikler Ticari Borsalarda SatıĢ Trakya Birlik’e SatıĢ Tarım SatıĢ Kooperatiflerine SatıĢ Tüccar veya Sanayiciye SatıĢ Emanete Teslim Ortalama 2,30 3,56 2,49 2,61 1,99 Ortanca 3,00 4,00 3,00 3,00 2,00 Tepe Değeri 3 4 3 3 1
Merkezi dağılım ölçülerine bakacak olursak, emanete teslimin son on yılda çok azaldığı, Ticari borsalarda satıĢın, Tarım SatıĢ kooperatiflerine satıĢın ve Tüccar veya Sanayicilere satıĢın göreceli azaldığı, Trakya birliğe satıĢın ise önemli derecede artıĢ gösterdiğini söyleyebiliriz.
Son on yılda uygulanan tarım politikalarının, bu süreçte elde edilen gelir üzerine etkisi araĢtırması
Son 10 yılda uygulanan tarım politika araçlarının ayçiçeği üreticileri için önceliği analizi için kullanılan 5’li skala’nın araĢtırılması için frekans değerleri ve ortanca değeri incelenmiĢ ve aĢağıdaki sonuçlar elde edilmiĢtir.
Destekleme alımlarının öncelik puanı 2,98 , Gübre desteğinin öncelik puanı 2,93 , Doğrudan gelir desteğinin öncelik puanı 2,96 , Mazot desteğinin öncelik puanı 3,01 , DıĢ alımlara konulan engellerin öncelik puanı 2,98 , Prim desteklerinin öncelik puanı 3,09 , Ģeklinde hesaplanmıĢtır. Bu verilere göre, üreticiler için en çok önem teĢkil eden destek yöntemi, son on yılda artan Prim destekleri (Destekleme Alımları) dir.
114
Üretim faaliyetinde uygulanan destekleme araçlarının kullanımının önem derecelerinin araĢtırılması
“Yapılan bir desteklemede sizin için en önemli faktör nedir? ” sorusuna verilen cevaplar incelendiğinde; önem değerleri, frekans değerleri ve ortanca değerleri incelendiğinde oluĢturulan önem parametresi aĢağıdaki gibi hesaplanmıĢtır.
Ödemenin tek seferde yapılması 4,27 , ürün miktarına göre verilmesi 4,15 , ödenen para miktarı 4,09 , ödemenin ekim yapılmadan önce açıklanması 4,05 , bürokratik iĢlemlerin azaltılması 3,94 , ekilen alana göre verilmesi 3,35 olarak hesaplanmıĢtır. Destekleme araçları kullanım Ģekillerinin önem değerleri arasında fark analizi için ki kare testi kullanılmıĢtır.
Üretim faaliyetinde uygulanan destekleme araçlarının ortalama gelir üzerine etkisi araĢtırıldığında, diğer faktörlerin tarımdan elde edilen gelir üzerine etkisi anlamsız iken ödemenin tek seferde yapılması faktörü ile tarımdan elde edilen gelir arasındaki iliĢki “Desteklemelerde ödemenin tek seferde yapılması tarımdan elde edilen gelirin artmasında önemli rol oynar” Ģeklinde değerlendirilir.
Uygulanan politika amaçlarının üretici açısından öneminin araĢtırılması
Ayçiçeği tarımı yapan üreticilerin “Tarım Politikalarında amaç ne olmalıdır?” Ģeklinde sorulan soru için hesaplanan önem değerleri aĢağıdaki gibidir.
Politika amaçları Likert skalası önem değerleri ortalamalarına göre, ürün pazarlamaya yardımcı olmasının önem değeri 4,06 , verimlilik artıĢı sağlamasının önem değeri 4,27 , doğrudan gelir artıĢı sağlamasının önem değeri 4,27 , ürünlerde fiyat artıĢı sağlamasının önem değeri 4,48 , girdi maliyetini azaltılmasının önem değeri ise 4,49 Ģeklinde hesaplanmıĢtır.
115
Üreticilerin uygulanan politikalardaki birinci önceliği; girdi maliyetinin azaltılması yönündeki tarım politikalarıdır, ikinci öncelikte ise ürünlerdeki fiyat artıĢını sağlaması ve doğrudan geliri arttırması eĢit önem değerindedir.
2003-2012 yılları arasında tarımsal faaliyetin gelir üzerine etkilerinin araĢtırılması
Tarımsal faaliyetin gelir üzerine etkisi, likert tipi skala ile ölçülmüĢtür. Elde edilen puan değerleri incelendiğinde;
Tarımsal faaliyetin gelir üzerine etkileri
Alım Gücü Tasarruf Tarımsal Arazi ve Ekipman Varlığı Kredi Ġhtiyacı Mean 1,9 2,3 2,8 3,9 Median 2 2 3 4 Mode 2 2 3 4 Yüzdelikler 57,7 40,2 59,5 49
2003-2012 döneminde tarımsal faaliyet sonucunda üreticilerin yüzde 57,7’sinin alım gücünün azaldığını düĢündüğü, yüzde 40,2’sinin tasarruflarının azaldığını düĢündüğü görülmektedir. Aynı zamanda üreticilerin yüzde 59,5’inin tarımsal arazi ve ekipman varlığının değiĢmediğini düĢündüğü, yüzde 49,0’ının kredi ihtiyacında artıĢ olduğunu düĢündüğü görülmektedir.
Son on yılda kredi kullanan üreticilerin kredi kullanım oranları ve kullanılan kredilerin geri ödenmesinde karĢılaĢtığı güçlüklerin araĢtırılması
Kredi kullanımı ile ilgili araĢtırmada üreticilere 2003-2012 yılları arasında kredi kullanımı sorulmuĢ ve cevaba göre sorulan ikinci soruda ise kredi geri ödemelerinde güçlükle karĢılaĢtığı sorulmuĢtur. Elde edilen veriler çapraz tablo ile aĢağıdaki gibi yorumlanmıĢtır;
116
Kredi kullananlar ile kredi kullanan üreticilerden geri ödemelerinde güçlük yaĢayanların çapraz tablosu
Geri Ödemede Güçlük Çektiniz mi? Evet 1 Kere Evet 1’den Çok Hayır Kredi
Kullanımı
Evet 149 159 168
Hayır 4 2 100
Toplam 153 161 268
Üreticilerin yüzde 81,7’si 2003-2012 yılları arasında üretim için kredi kullanmak zorunda kalmıĢtır. Üreticilerin yüzde 18,3’ü ise bu üretim döneminde kredi kullanmamıĢtır. Kredi kullanan üreticilerin yüzde 31,3’ü son on yılda sadece bir kere ödeme güçlüğü çekerken, yüzde 33,41’i bir defadan daha fazla geri ödeme güçlüğü çekmiĢtir. Kredi kullanan üreticilerin yüzde 35,29’u hiç geri ödeme güçlüğü çekmemiĢtir.
Tarımda değiĢen kredi ihtiyacının üreticiler tarafından son on yıldaki değiĢiminin araĢtırılması
Son on yılda kredi desteği sağlayan kurum ve bu kurumların önem önceliğinin değiĢim yönünün araĢtırılmasında kullanılan Likert tipi skala ile elde edilen önem puanlamaları aĢağıdaki gibi yorumlanmıĢtır.
117
Kredi desteği sağlayan kurumların önem sıralamaları
Tarım Kredi
Kooperatifleri Trakya Birlik Ziraat Bankası Özel Bankalar
Ortalama 2,63 3,29 3,17 2,73
Ortanca 3,00 4,00 4,00 3,00
Tepe Değer 1 4 4 1
Yüzdelikler 28,7 45,9 38,7 33,7
Buna göre 2003-2012 yılları arasında üreticilerin; Tarım Kredi Kooperatiflerine yöneliminin azaldığı, Trakya Birliğe ve Ziraat Bankasına verilen önemin ise arttığı söylenebilir.
Son on yıldaki Ayçiçeği üretiminde sürdürülebilirliğe bakıĢ açıları araĢtırması
Üreticilere sorulan “Mevcut koĢullarda ayçiçeği üretiminden vazgeçmeyi düĢündünüz mü?” sorusuna alınan cevaplar frekans değerlerine göre değerlendirilmiĢtir.
118
Üreticilerin yüzde 20,27’si ayçiçeği üretimini bırakmayı düĢünmekte, yüzde 79,73’ünün ise mevcut koĢullarda ayçiçeği üretimini bırakmayı düĢünmedikleri görülmektedir.
Ayçiçeği tarımından vazgeçmeyi düĢünen üreticiler açısından devlet politikalarındaki önem sıralamaları
Üretim faaliyetini durdurmayı düĢünen üreticilerin, uygulanan politika amaçlarının ne yönde olması gerektiği Ģeklinde sorulan soru ile üreticilerin uygulanan politikalarda ihtiyaç duyulan önceliklerini ölçmek için 5’li skala ile araĢtırılan önem derecesi analizi için Frekans yüzdelikleri incelendiğinde,
Ayçiçeği üretimini bırakmayı düĢünen üreticilerin yüzde 89’u devletin uyguladığı politika amaçlarının üretimde verimliliği arttırmak üzerine olması gerektiğini düĢünmektedir. Aynı üreticilerin yüzde 93,2’si devletin uyguladığı politika amaçlarının girdi maliyetinin azaltılması Ģeklinde olması gerektiğini düĢünmektedir.
119