Cenâzenin Tırnak, Saç ve Sâir Eczâsının Kesimi

Ölünün saç ve sakalı birbirine karıĢıp keçeleĢmesi hâlinde, suyun her tarafa ulaĢması için diĢleri geniĢ bir tarakla taramakta bir beis yoktur.1274

Ölü sünnetsiz olsa bile sünnet edilmez.1275

Ġhrâmda iken ölmüĢ birinin ihrâmlılık hâli kesilmediği için ona koku sürmek, dikiĢli elbise giydirmek, onun saç ve tırnaklarını kesmek, erkek ise baĢını, kadın ise yüzünü örtmek haramdır. Ölüye bunları yapan birine de fidye vâcib değildir. Ġhrâmda olmayan birinin ölmesi durumunda onun tırnak, saç ve bıyığını kesmek, koltuk altı ve kasık tüylerini gidermenin hükmü husûsunda ise Ġmâm ġâfiî‟nin iki kavli vardır:1276

a. Kavl-i kadîm

Ölünün tırnak, saç ve bıyığını kesmek, koltuk altı ve kasık tüylerini gidermek mekrûhtur.1277 Ancak saçın birbirine karıĢıp keçeleĢmesi, boyanması veya baĢındaki yaranın etrafındaki kanın katılaĢması gibi nedenlerden dolayı suyun alta nüfûzunu engelleyen durumlarda bunları kesmek mekrûh olmayıp bilakis vâcib olur.1278

Bu görüĢün dayandırıldığı deliller Ģunlardır:

 Ölünün parçaları saygındır. Bu itibarla mezkûr iĢlemlerle buna halel getirilmemesi icâp eder.1279

 Kesilmesi yönünde Rasûlullah (a.s.) ve Sahabe-i kirâmdan herhangi bir sahîh haber bulunmamaktadır.1280

1274

Rûyânî, Bahru‟l-Mezheb, c. 2, s. 527; ġîrâzî, el-Mühezzeb, c. 1, s. 421; ġirbînî, el-Ġknâ„, c. 1, s. 410.

1275 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 239.}

1276 _{Cüveynî, Nihâyetu‟l-Matlab, c. 3, s. 16; Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 237; ġirbînî, Muğni‟l-Muhtâc,}

c. 1, s. 929.

1277 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 237.}

1278 _{Heytemî, Fethu‟l-Cevâd, c. 1, s. 346; ġirvânî, HâĢiyetu‟Ģ-ġirvânî, c. 3, s. 124.} 1279 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 238.}

 Bu iĢlemler bedenin bazı parçalarını koparmak kapsamında ele alınır. Bu sebeble hitân (sünnet)‟a benzer. Ölü, sünnet edilmediği gibi bu iĢlemler de yapılmaz.1281

 Ölüm hükmü, ölünün tüm eczâsına Ģâmildir. Bu nedenle cenâzeden bir Ģey koparılmaz.1282

Ġmâm Mâlik, Ġmâm Ebû Hanîfe, Ġmâm Süfyân es-Sevrî, Müzenî, Ġbnu‟l- Münzir,1283

Ġsnevî,1284 Müzecced ez-Zebîdî,1285 Ġbnu‟l-Mukrî,1286 Zekeriyyâ el- Ensârî,1287

Heytemî,1288 Ġbnu‟l-Mülakkın,1289 Remlî,1290 ġirbînî1291 ve Süleyman el- Cemel1292 bu kanaattedirler.

b. Kavl-i cedîd

Ölünün tırnak, saç ve bıyığını kesmek, koltuk altı ve kasık tüylerini gidermek müstehabdır. Cenâze yıkayıcısı, koltuk altı ve kasık tüylerini gidermek husûsunda makas, ustura veya kireç (nûra) ile alması arasında serbesttir.1293

Ölünün saç ve sakalının taranmasından yahut mezkûr iĢlemlerden dolayı kopan parçaların ne yapılacağı husûsunda iki görüĢ olmakla bereber tercîh edilen görüĢe göre; kopan parçalar, ölü ile birlikte defnedilir.1294

Bu görüĢün dayandırıldığı deliller Ģunlardır:  Bu iĢlemler temizlik kapsamında olduğundan tıpkı bedendeki kirlerin izâle edilmesi gibi meĢrûdur.1295

1280 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 238.}

1281 _{ġîrâzî, el-Mühezzeb, c. 1, s. 423; Ġbnu‟l-Mülakkın, „Ucâletu‟l-Muhtâc, c. 1, s. 419.} 1282 _{Gazzâlî, el-Vasît, c. 2, s. 369.} 1283 Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 238. 1284 _{Ġsnevî, Tezkiretu‟n-Nebîh, c. 2, s. 536.} 1285 _{Müzecced, el-„Ubâb, c. 1, s. 336.} 1286 _{Ġbnu‟l-Mukrî, Ravdu‟t-Tâlib, c. 1, s. 248.} 1287

Ensârî, Esne‟l-Metâlib, c. 1, s. 304; a. mlf. , Fethu‟l-Vehhâb, c. 3, s. 151; a. mlf. , Tuhfetu‟t- Tullâb, s. 85.

1288 _{Heytemî, Tuhfetu‟l-Muhtâc, c. 3, s. 124; a. mlf. , Fethu‟l-Cevâd, c. 1, s. 346; a. mlf. , el-} Menhecu‟l-Kavîm, s. 345. 1289 Ġbnu‟l-Mülakkın, „Ucâletu‟l-Muhtâc, c. 1, s. 419. 1290 _{Remlî, Nihâyetu‟l-Muhtâc, c. 2, s. 454.} 1291 _{ġirbînî, Muğni‟l-Muhtâc, c. 1, s. 929.} 1292 _{Cemel, HâĢiyetu‟l-Cemel, c. 3, s. 151.} 1293 Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 237-238.

1294 _{Gazzâlî, el-Hulâsa, s. 162; Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 239; Müzecced, el-„Ubâb, c. 1, s. 336;} ġebrâmellisî, HâĢiyetu‟Ģ-ġebrâmellisî, c. 2, s. 454.

Saîd b. Müseyyib (r.a.), Saîd b. Cübeyr (r.a.), Hasan Basrî (r.a.), Ġmâm Ahmed b. Hanbel, Ġshâk b. Râhûye, Mehâmilî,1296

Ebû Ġshâk eĢ-ġîrâzî,1297 Cürcânî,1298

Rûyânî,1299 Gazzâlî,1300 Ġbnu‟s-Salâh,1301 Râfiî1302 ve Erdebîlî1303 bu kanaattedirler.

c. Nevevî‟nin Tercîhi Nevevî, mezkûr meselede el-Mecmû„,1304

Ravdatu‟t-Tâlibîn,1305 Minhâcu‟t- Tâlibîn1306

ve Tashîhu‟t-Tenbîh1307 adlı eserlerinde ölüden kopan parçaların

saygınlığı ve kesilmesi yönünde Rasûlullah (a.s.) ve Sahâbe-i kirâmdan herhangi bir sahîh haber bulunmaması gerekçeleri ile kavl-i kadîmi tercîh etmiĢtir.1308

Nevevî, ölünün tırnak, saç ve bıyığını kesmek, koltuk altı ve kasık tüylerini gidermenin mekrûh olduğu görüĢünü mezheb, dahası savâb (doğru) olan görüĢ olarak niteler. Zira Nevevî, Ġmâm ġâfiî‟nin el-Ümm ve el-Muhtasar dâhil tüm kitaplarında bu görüĢü açık ve net bir Ģekilde tercîh ettiğini, aksi görüĢün ise yalnız hocalarının ihtilâfı meyanında naklettiğini ifâde etmektedir. Nitekim Ġmâm ġâfiî, Muhtasaru‟l-

Müzenî‟de “ArkadaĢlarımızdan bazıları saç ve tırnak kesimini uygun görürken bazıları bunu uygun bulmamaktadır. Ancak bunların kesilmemesi hoĢuma gider.”

der. Ayrıca el-Ümm ve el-Muhtasar‟da kullandığı “Ölü yıkayıcısı, kirleri çıkarmak

için ölünün tırnak altını çubukla temizler.” ifâdesinden anlaĢıldığı üzere, ölünün

tırnakları kesilmez. Aksi takdirde tırnak altındaki kirin temizliğinden bahsedilemez.

1309 1296 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 238.} 1297 _{ġîrâzî, et-Tenbîh, c. 1, s. 50.} 1298 Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 237. 1299 _{Rûyânî, Bahru‟l-Mezheb, c. 2, s. 530.} 1300 _{Gazzâlî, el-Hulâsa, s. 162.} 1301

Ġbnu‟s-Salâh, ġerhu MüĢkili‟l-Vasît, c. 2, s. 407. 1302 Râfiî, el-Muharrer, s. 83. 1303 _{Erdebîlî, el-Envâr, c. 1, s. 233.} 1304 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 238.} 1305 _{Nevevî, Ravdatu‟t-Tâlibîn, c. 1, s. 621.} 1306 Nevevî, Minhâcu‟t-Tâlibîn, s. 150. 1307 _{Nevevî, Tashîhu‟t-Tenbîh, c. 1, s. 177.} 1308 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 238.} 1309 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 238.}

d. Değerlendirme

ġâfiî fukahâsı bu meseledeki ihtilâfın aktarımı husûsunda iki tarîk zikreder: 1. Mezkûr iki kavil; bahsi geçen iĢlemlerin mekrûh mu yoksa müstehab mı olduğu Ģeklinde aktarılır. Nitekim Ebû Ġshâk eĢ-ġîrâzî, Kâdî Ebû Tayyib, Mâverdî, Gazzâlî, Beğavî, Rûyânî ve daha birçok fakîh kavleyn ihtilâfını bu Ģekilde yansıtmıĢlardır.

2. Mezkûr iki kavil; bahsi geçen iĢlemlerin mekrûh olup olmaması Ģeklinde aktarılmaktadır. Ebû Hâmid, Mehâmilî, Bendenîcî, Ġbnu‟s-Sabbâğ ve Kaffâl kavleyni bu Ģekilde nekletmiĢlerdir. Ġmâm ġâfiî‟nin el-Ümm‟de kullandığı ifâdeye bakıldığında ihtilâfın aktarımı noktasında kullandığı ifâde ikinci tarîki destekler. Nitekim ġâfiî‟nin nassı Ģu Ģekildedir: “Bazıları saç ve tırnak kesimini mekrûh

görürken bazıları da buna ruhsat vermiĢlerdir.”1310

Kavleyn ihtilâfının bu Ģekilde aktarıldığı görüldükten sonra artık Râfiî‟nin bu

noktada yaptığı açıklamanın Nevevî‟nin belirttiği gibi isabetli olmadığı ortaya çıkmaktadır. Nitekim Râfiî, bu iĢlemlerin müstehab olmadığı husûsunda herhangi bir tartıĢma olmadığını, mezkûr iki kavlin ise, bu iĢlemlerin mekrûh olup olmaması ile ilgili olduğunu kaydeder. Nevevî, Özellikle el-Hâvî, et-Tehzîb, el-Vasît, el-Mühezzeb ve et-Tenbîh gibi mezhebin meĢhûr kitaplarında bu meseledeki iki kavlin; mezkûr iĢlemlerin müstehab mı yoksa mekrûh mu olduğu Ģeklinde zikredilmesine rağmen Râfiî‟in nasıl buna kâil olduğuna taaccüb ettiğini ifâde eder.1311

Ġmâm ġâfiî mezkûr iĢlemlerin mekrûh olduğunu, sadece kadîm kavlinde değil aynı zamanda cedîd mezhebinin kitaplarında da açık ve net bir Ģekilde ifâde etmiĢtir.

1312

ĠĢte bu durum Nevevî‟yi Minhâcu‟t-Tâlibîn‟de bahsi geçen görüĢü, mevcut ihtilâfın keyfiyetini aktarma noktasında kadîm ifâdesi ile değil de azhar tabiri ile yansıtmaya sevketmiĢtir. Bu itibarla Nevevî‟nin bu meselede, cedîde aykırı bir kavl-i

kadîmi değil, iki kavl-i cedîdden birine uygun olan kavl-i kadîmi tercîh ettiğiortaya

çıkmıĢtır. Nevevî‟nin bu tercîhi mezhebin müftâ bih görüĢüdür. Zira Nevevî‟nin bu tercîhi ihtiyârâtı kapsamında değildir. Ayrıca Zekeriyyâ el-Ensârî, Heytemî, Remlî

1310 _{ġâfiî, el-Ümm, c. 2, s. 640.} 1311 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 4, s. 237.}

ve ġirbînî gibi müteahhir otorite fakîhlerin de Nevevî‟yi teyit etmeleri baĢka bir söze gerek bırakmamıĢtır.

11. Tutmadığı Orucu Kazâ Etmeden Ölen Birinin Yerine Oruç