Çizgi Çekmenin Sütre Yerine Geçmesi

BaĢkaları tarafından önünden geçilmesine engel olmak için, namaz kılan kimsenin önüne koyduğu Ģeye sütre denir. Namaz kılan kiĢinin ayak parmak uçlarından baĢlayarak kendisiyle sütre arası mesafe üç zira‟ı (arĢın) aĢmaması kaydıyla duvar, sütun veya herhangi bir sütreye doğru yönelerek namaza durması sünnettir. Sahrada olup namaza durduğu yerde duvar vb. bir sütre bulunmadığından en az bir zira‟ın üçte ikisi uzunluğunda sopa, demir parçası vb. bir Ģey dikmesi veya yanında bulunan eĢya veya taĢları yahut toprağı kümelemesi sünnettir.1187

Zira Rasûlullah, (a.s.) buyurdu ki;“Sizden biri namaz kıldığı zaman, bir sütreye doğru

namaz kılsın ve bu sütreye yakın dursun, önünden hiç kimsenin geçmesine izin vermesin. Eğer biri önünden geçmek isterse ona karĢı koysun. Çünkü o kiĢi

1184 _{Nevevî, el-Minhâc ġerhu Müslim b. Haccâc, c. 4, s. 326.}

1185

Nevevî, Tashîhu‟t-Tenbîh, c. 1, s. 131.

1186 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 3, s. 107; a. mlf. , et-Tahkîk, s. 206.}

1187 _{Nevevî, Ravdatu‟t-Tâlibîn, c. 1, s. 398; Müzecced, el-„Ubâb, c. 1, s. 227; Milîbârî, Fethu‟l-Mu„în,}

Ģeytandır.”1188

Önüne sopa, demir parçası vb. bir Ģey dikmesi durumunda namaz

kılan kimsenin sütrenin sağ veya soluna meyledip tam ona karĢı durmaması sünnettir.1189

Çünkü Mikdâd b. Esved (r.a.) rivâyet etti ki: “Rasûlullah (a.s.)‟ın bir

ağaç parçasına veya bir direğe doğru namaz kılarken bunları sağ veya sol kaĢı hizasına aldığını gördüm. Hz. Peygamber (a.s.) bunları tam önüne almazdı.”1190

Namaz kılanın dikebilecek veya sütre olarak kümeleyeceği herhangi bir nesne bulamaması durumunda ise seccâde serer.1191

Bunu da bulamazsa önüne bir çizgi çekmesi sünnet midir? Bu konuda Ġmâm ġâfiî‟nin iki kavli vardır:1192

a. Kavl-i kadîm

Namaz kılan kiĢinin sütre amacıyla âsa ve demir parçası gibi dikebilecek herhangi bir nesne veya taĢ ve toprak gibi kümeleyeceği bir Ģey yahut seccade bulamaması durumunda önüne bir çizgi çekmesi sünnettir.1193

Bu çizginin Ģekli hakkında tercîh edilen görüĢ, kıbleye doğru uzunlamasına düzgün bir çizgi olarak çizilmesidir.1194

Bu görüĢün dayandırıldığı deliller Ģunlardır:

 Rasûlullah (a.s.) buyurdu ki:“Sizden biri namaz kıldığı zaman, önüne

doğru bir Ģey koysun. Eğer bir Ģey bulamazsa, bir âsa diksin. Eğer bir âsa bulamazsa bir çizgi çizsin. Böyle yaparsa önünden geçmek ona zarar vermez.”1195 1188 _{Müslim, Salât, 4/224.} 1189 Müzecced, el-„Ubâb, c. 1, s. 227. 1190 _{Ebû Dâvûd, Salât, 1/141.}

1191 _{Müzecced, el-„Ubâb, c. 1, s. 227; Milîbârî, Fethu‟l-Mu„în, c. 1, s. 369. Nevevî, çizgi çekmeyi} seccade sermekten sonraki bir aĢama olarak zikretse deĠsnevi buna itiraz etmiĢ ikisinin aynı derecede olduğunu söyleyerek bu iddiâsını Ģöyle delillendirir; çünkü seccade sermek çizgi çekmeye kıyâs edilmiĢtir. O hâlde nasıl olur da çizgi çekmeye takdîm edilir. Mâverdî de bu görüĢtedir. Bkz. Ebû Zür„a, Tahrîru‟l-Fetâvî, c. 1, s. 291. Ancak mutemet görüĢte, seccade sermek çizgi çizmekten önce gelir. Bu itibarla gücü yettiği hâlde yukarıda verilen sıralamaya riâyet etmeyip bir sonrakine geçenin sütresi yok hükmündedir. Bkz. Milîbârî, Fethu‟l-Mu„în, c. 1, s. 370.

1192 _{Cüveynî, Nihâyetu‟l-Matlab, c. 2, s. 226; „Ġmrânî, el-Beyân, c. 2, s. 157; Râfiî, el-„Azîz, c. 2, s. 56;} Nevevî, el-Mecmû„, c. 2, s. 586; a. mlf. , et-Tahkîk, s. 193; a. mlf. , el-Minhâc ġerhu Müslim b. Haccâc, c. 4, s 440; Remlî, Nihâyetu‟l-Muhtâc, c. 2, s. 52.

1193

Nevevî, el-Mecmû„, c. 2, s. 586.

1194 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 2, s. 586; a. mlf. , Ravdatu‟t-Tâlibîn, c. 1, s. 398; Müzecced, el-„Ubâb, c. 1,} s. 227; Milîbârî, Fethu‟l-Mu„în, c. 1, s. 370.

 Namaz kılan kiĢi önüne çizgi çekmekle namazın ruhuna uygun baĢkalarının geçmesini engelleyecek özel bir alan oluĢturmaktadır.1196

Ebû Hâmid el-Mervezî, ġeyh Ebû Hâmid, Kâdî Ebû Tayyib, Bendenîcî, Beyhakî,1197

Ebû Ġshâk eĢ-ġîrâzî,1198 Rûyânî,1199 „Ġmrânî,1200 Beğavî,1201 Râfiî,1202 Müzecced ez-Zebîdî,1203

Zekeriyyâ el-Ensârî,1204 Mahallî,1205 Heytemî,1206 Remlî,1207 ġirbînî,1208

Demîrî,1209 Ebû Zür„a,1210 Ġbnu‟l-Mukrî,1211 Ġbnu‟l-Mülakkın,1212 Erdebîlî,1213

Ġbnu‟n-Nakîb,1214 Kalyûbî,1215 Ġbn Kâsım el-„Abbâdî,1216 Süleymân el- Cemel,1217 Milîbârî1218 ve Dimyâtî1219kavl-i kadîmi tercîh etmiĢlerdir.

b. Kavl-i cedîd

Namaz kılanın sütre amacıyla kullanabilecek herhangi bir nesne bulamaması durumunda önüne bir çizgi çekmesi sünnet değildir.1220

Bu görüĢ Ģu delile dayanır:  Sütre edinmenin amacı, kiĢinin namazda olduğunu bildirmesidir. Çizgi çekmekle bu amaç gerçekleĢmez.1221

Ġmâmu‟l-Harameyn,1222

Gazzâlî,1223 Beydâvî1224 ve Ġbnu‟s-Salâh1225 kavl-i

cedîdi tercîh etmiĢlerdir.

1196 _{Râfiî, el-„Azîz, c. 2, s. 57; Nevevî, el-Mecmû„, c. 2, s. 586.} 1197 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 2, s. 587.} 1198 ġîrâzî, el-Mühezzeb, c. 1, s. 234. 1199 _{Rûyânî, Bahru‟l-Mezheb, c. 2, s. 133.} 1200 _{„Ġmrânî, el-Beyân, c. 2, s. 157.} 1201 Beğavî, et-Tehzîb, c. 2, s. 165.

1202 _{Râfiî, el-„Azîz, c. 2, s. 56; a. mlf. , el-Muharrer, s. 43.} 1203 _{Müzecced, el-„Ubâb, c. 1, s. 227.}

1204 _{Ensârî, Fethu‟l-Vehhâb, c. 2, s. 171; a. mlf. , Esne‟l-Metâlib, c. 1, s. 184.} 1205 _{Mahallî, ġerhu‟l-Mahallî, c. 1,s. 192.} 1206 Heytemî, Tuhfetu‟l-Muhtâc, c. 2, s. 170. 1207 _{Remlî, Nihâyetu‟l-Muhtâc, c. 2, s. 52.} 1208 _{ġirbînî, Muğni‟l-Muhtâc, c. 1, s. 548.} 1209 _{Demîrî, en-Necmu‟l-Vehhâc, c. 2, s. 234.} 1210

Ebû Zür„a, Tahrîru‟l-Fetâvî, c. 1, s. 291. 1211 _{Ġbnu‟l-Mukrî, Ravdu‟t-Tâlib, c. 1, s. 142.} 1212 _{Ġbnu‟l-Mülakkın, „Ucâletu‟l-Muhtâc, c. 1, s. 249.} 1213 Erdebîlî, el-Envâr, c. 1, s. 150. 1214 Ġbnu‟n-Nakîb, es-Sirâc, c. 1, s. 319. 1215 _{Kalyûbî, HâĢiyetu‟l-Kalyûbî, c. 1, s. 192.} 1216 _{„Abbâdî, HâĢiyetu‟l-„Abbâdî, c. 2, s. 170.} 1217 _{Cemel, HâĢiyetu‟l-Cemel, c. 2, s. 171.} 1218 Milîbârî, Fethu‟l-Mu„în, c. 1, s. 369. 1219 _{Dimyâtî, Ġ„ânetu‟t-Tâlibîn, c. 1, s. 369-370.}

1220_{„Ġmrânî, el-Beyân, c. 2, s. 157; Nevevî, el-Mecmû„, c. 2, s. 586.} 1221 _{Cüveynî, Nihâyetu‟l-Matlab, c. 2, s. 226; Râfiî, el-„Azîz, c. 2, s. 57.}

c. Nevevî‟ nin Tercîhi Nevevî, mezkûr meselede et-Tahkîk,1226

el-Mecmû„,1227 Ravdatu‟t-Tâlibîn,1228 Minhâcu‟t-Tâlibîn1229

ve el-Minhâc ġerhu Müslim b. Haccâc1230 adlı eserlerinde kavl-i kadîmi tercîh ederek buna Ģöyle bir gerekçe ileri sürer: Konu ile ilgili sahîh

hadîs vârid olmasa da namaz kılan kiĢi önüne çizgi çekmekle baĢkalarının geçmesini engelleyecek özel bir alan tahsil etmiĢ olur. Ayrıca çizgi çekilmesini ifâde eden Ebû Dâvûd hadîsinde zayıflık ve ıdtırâb olsa da âlimlerin ittifâkla vurguladıkları gibi fezâilu‟l-a„mâl konusunda zayıf hadîsle de amel edilebilir. Mezkûr mesele de bu kapsama dâhildir.1231

d. Değerlendirme

Ġmâm ġâfiî, namaz kılan kiĢinin sütre amacıyla kullanabilecek herhangi bir nesne bulamaması durumunda önüne bir çizgi çekmesinin sünnet olmadığını

Muhtasaru‟l-Büveytî‟de; sünnet olduğunu ise kavl-ikadîmde belirtmesinin yanısıra

aynı zamanda cedîd mezhebinin kaynaklarından olan Sünenu Harmele‟de ifâde etmiĢtir.1232

Bu itibarla Nevevî‟nin mezkûr meseledecedîde aykırı bir kavl-i kadîmi değil, iki kavl-i cedîdden birine uygun olan kavl-ikadîmi tercîh ettiği sonucu ortaya çıkmıĢtır. Nevevî‟nin mezkûr tercîhi mezhebin müftâ bih görüĢüdür. Zira mezhebin ikinci kurucuları olarak addedilen ġeyhayn, bahsi geçen meselede aynı tercîhte mutabık kalmıĢtır. ġâir ne güzel demiĢtir: Hazâmi bir söz söylediğinde onu

doğrulayın. Çünkü söz, Hazâmi‟nin dediğidir. Bunun yanısıra Zekeriyyâ el-Ensâri,

Heytemî, Remlî ve ġirbînî gibi müteahhir otorite fukahânın tercîhleri bu istikâmette oluĢu artık baĢka bir söze mahal bırakmamıĢtır.

Ġmâm ġâfiî‟nin bu konuda cedîd mezhebinde fikir değiĢtirmesinin altında yatan sebeb, kadîm mezhebinde delil olarak aldığı Ebû Dâvûd hadîsinin zayıflığını

1222 _{Cüveynî, Nihâyetu‟l-Matlab, c. 2, s. 226.}

1223 _{Gazzâlî, el-Vecîz, c. 1, s. 174.}

1224 _{Beydâvî, el-Ğâyetu‟l-Kusvâ, c. 1, s. 363.} 1225

Ġbnu‟s-Salâh, ġerhu MüĢklili‟l-Vasît, c. 2, s. 188. 1226 _{Nevevî, et-Tahkîk, s. 193.}

1227 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 2, s. 587.} 1228 _{Nevevî, Ravdatu‟t-Tâlibîn, c. 1, s. 398.} 1229 _{Nevevî, Minhâcu‟t-Tâlibîn, s. 109.}

1230 _{Nevevî, el-Minhâc ġerhu Müslim b. Haccâc, c. 4, s 440.}

1231 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 2, s. 587.} 1232 _{Nevevî, el-Mecmû„, c. 2, s. 586.}

farketmiĢ olmasıdır.1233

Ancak Nevevî‟nin de altını çizdiği gibi fezâilu‟l-a„mâl konusunda zayıf hadîsle de amel edilebilmesi ilkesi cedîd kavli almamızı zorunlu kılmaz. Kaldı ki, çizgi çekmenin sünnet olmadığı görüĢünü Ġmâm ġâfiî Muhtasaru‟l-

Büveytî‟de belirtirken, konu ile ilgili sahîh bir hadîsin sübutu hâlinde, hadîse

uyulması gerekteğini de açıkça kaydetmiĢtir. Ġmâm Ahmed b. Hanbel, Ġbnu‟l-Medînî ve Ġbnu‟l-Münzir konu ile ilgili sahîh hadîsin olduğunu bildirmiĢlerdir.1234

Muârızı bulunmayan sahîh hadîs, Ġmâm ġâfiî‟nin mezhebini temsil etmesi bakımından „Ġmrânî, “Namaz kılanın yanında âsa bulunmazsa bir hat çeksin”1235

hadîsi ile beraber artık çizgi çekmenin sünnet olduğu görüĢü cedîd mezhebde tek bir kavl olarak Ġmâm ġâfiî‟nin mezhebini temsil etmiĢ olduğunu ġâfiî fukahâsından nakletmektedir.1236

9. Münferit Olarak BaĢlanılan Farz Namaz Esnasında Ġktidâ‟ya Niyet