Bunların DıĢında Kalan Nedenler ve Yapılan Yardımlar

Osmanlı toplumunda yukarıda açıklananların dıĢında da engelliliğe sebep olacak olaylar yaĢanmıĢtır. Örneğin, Babıâli’den atılan topun ayağına isabet etmesi sonucu Tıbbiye Mektebi’nde ayağı kesilen Dâhiliye Nezareti Evrak Kalemi Odacısı Divriğili Musa, 23 Ağustos 1897’de kendisine yardım edilmesi talebinde bulunmuĢtur. Musa’nın dilekçesi iĢleme konulmuĢ ancak ilk önce maluliyet derecesinin araĢtırılması

700 _{BOA, BEO. 1974/148045.} 701 _{BOA, BEO. 1398/104838.} 702 _{BOA, ZB. 373/35.} 703 BOA, DH. MKT. 781/60.

yapılmıĢtır704

. Yapılan inceleme neticesinde Divriğili Musa Ağa’nın hastanede yapılan ameliyat neticesinde sol ayağı kısm-ı süflîsinden (aĢağı kısımdan) kesildiği ve artık iĢ yapamayacak bir hale geldiği anlaĢılmıĢtır. Bunun üzerine emsallerine uygulandığı Ģekilde, bedeli atiyye-i seniyye tertibinden karĢılanmak üzere kendisine suni bir ayağın

Tophane-i Amire’de yaptırılmasına karar verilmiĢtir705. 21 Kasım 1897’de Musa Ağa,

Sadaret’e yazdığı arzuhalinde, yürüyebilmek için gerekli olan suni ayağın tophanede yapılmasının emredilmiĢ olmasına rağmen halen imal edilmediğini söylemiĢtir. Yapma ayağın acil bir Ģekilde imal edilerek yerine takılması ricasında bulunmuĢtur. Musa’nın durumu 2 gün sonra Tophane’ye yazılmıĢ ve ayağın hızlı bir Ģekilde yapılması

emredilmiĢtir706

. Ancak söz konusu ayağın yapılmasının 1 seneyi bulabileceği ifade edilmiĢtir. Bunu öğrenen Musa farklı bir yola baĢvurmuĢtur. Beyoğlu’nda özel olarak suni ayak üreten birisi ile yaptığı pazarlık sonucunda 12 lira karĢılığında anlaĢmaya varmıĢtır. Yapılacak suni ayağın da bugünlerde kendisine teslim edileceğini söylemiĢtir. Dâhiliye Nezareti’ne yazdığı dilekçesinde bu paranın atiyye-i seniyye olarak padiĢah tarafından ödenmesi ricasında bulunmuĢtur. Dönemin Dâhiliye Nazırı Memduh PaĢa, bu fiyatın daha evvel yapılanlardan daha aĢağı bulunduğunu ve mezkûr paranın atiyye-i seniyye tertibinden ödenmesini merkeze bildirmiĢtir. Bunun üzerine 03 Ocak 1898’de sadrazamlıktan gönderilen yazıda, Musa için suni ayak yapılmasına gerek olmadığı ve

söz konusu paranın atiyye seniyye olarak ödeneceği bildirilmiĢtir707

. Musa Ağa, hem iĢlemleri hızlandırmıĢ hem de hayatını kolaylaĢtıracak suni ayağa sahip olmuĢtur.

Ermeniler’in Ġstanbul’da çıkardıkları karıĢıklar neticesinde meydana gelen olaylar neticesinde de insanlar engelli kalmıĢlardır. Doğu illerinde yaptıkları eylemlerin yeterince ses getirmediğini düĢünen Ermeniler, Osmanlı baĢkentinde de bazı saldırı ve eylem planlamıĢlardır. 1890’lardan itibaren amaçlarını gerçekleĢtirmek için çalıĢmalarına hız vermiĢlerdir. Çeteler, ilk önce Kumkapı Ermeni Patrikhanesi’ni basmıĢtır. Hınçak Komitesi tarafından gerçekleĢtirilen bu eyleme göre, ayin yapılırken bir kiĢi tarafından bildiri okunurken örgütün baĢında yer alan Cangülyan ise Patrik

704

BOA, BEO. 997/74721.

705 _{BOA, BEO. 1021/76568.} 706 _{BOA, BEO. 1043/78156.}

707 _{Babıâli hâdise-i malûmesinde mecrûh olarak Mekteb-i Tıbbiye-i Şahânece sol ayağı kat edildiğinden}

ve mukaddemâ vuku bulan istirhâmı üzerine sunî bir ayak imâli için taraf-ı sâmî ve hilâfetpenâhîlerinden umûm mekâtib-i askeriyye-i şahâne nezâret-i celîlesine emr ü işar-ı keyfiyet buyrulur ise de bunun oraca imali bir sene kadar uzayacağı beyan ve ifade olunmasına ve Beyoğlu’nda 12 liraya yapılmakta olduğunu ve bu fiyatın evvelce yapılanlardan daha aşağı bulunduğunu anlaşılmasına binâen fiyat-ı mezkûre ile imalini sipariş eylediğinden bahisle meblağ-ı mezbûrun sadaka-i afiyet cihan-ı kıymet Hazret-i Hilafetpenâhî olmak üzere atiyye-i seniyye tertibinden tesviyesi… BOA, BEO. 1063/79651.

AĢıkyan’ı isteklerini iletmek üzere saraya götürecekti. Ancak giriĢim sonuçsuz kalmıĢtır. Güvenlik güçleri arabayı kuĢatmıĢtır. Çıkan çatıĢmada 17 asker yaralanırken 2 komiteci öldürülmüĢ diğerleri de yakalanmıĢtır. 30 Eylül 1895’te Babıâli’ye yürümek isteyen 5000 Ermeni yine güvenlik güçlerinin aldıkları önlemler karĢısında dağılmak zorunda kalmıĢlardır. 26 Ağustos 1896’da bu kez Osmanlı Bankası, Ermeniler tarafından hedef seçilmiĢtir. Bankada farklı milletlerden pek çok çalıĢanın olması nedeniyle yabancı devletler de iĢe müdahil olacaklardır. Olay günü önce Ġstanbul’un çeĢitli semtlerinde silahlı ve bombalı saldırılar düzenlenmiĢ ve ardından Osmanlı Bankası basılmıĢtır. Yapılan eylem neticesinde Ġstanbul’un pek çok yerinde olaylar yaĢanmıĢ ve pek çok insan hayatını kaybetmiĢtir. Bankadaki eylemciler ise yabancı elçilerin aracı olması üzerine Fransa’ya ait bir gemi ile Marsilya’ya götürülmüĢlerdir. Bu olayın yıldönümünde yine Ermeni çeteleri bir saldırı planlamıĢlardır. 3 noktaya bombalı saldırı için gereken hazırlıklar yapılmıĢtır. Bunlardan biri kısmen gerçekleĢtirilmiĢ diğer ikisi ise engellenmiĢtir. 18 Ağustos 1897’deki bu saldırıda

Babıâli’ye bomba atılmıĢ, 1 odacı hayatını kaybederken 6 kiĢi ise yaralanmıĢtır708

. Bu saldırılar neticesinde yaralanlara devlet tarafından yardımlar sağlanmıĢtır.

Osmanlı Bankası’na düzenlenen saldırı sırasında Mösyö Ditrin’in hanından atılan humbara sol kolunu parçalamıĢ olan Vanlı Halid, belediye ve Alman hastanesinde tedavi edilmiĢtir. Ancak Halid’in kolu iyileĢmemiĢtir. Bunun üzerine kendisine 30 Ekim

1897’de aylık 50 kuruĢ maaĢ bağlanmıĢtır709

. Ermeni olayında Babıâli’de çöpçü olarak çalıĢan Mustafa, yaralanarak işe yaramayacak derecede mecruh kalmıĢtır. Kendisi için münasip miktar maaĢ talebinde bulunmuĢtur. Gerçekten yardıma muhtaç birisi olması göz önünde bulundurularak boĢta bulunan maaĢlardan birinin kendisinine tahsis

edilmesi 9 Haziran 1898’de istenmiĢtir710_{. MaaĢ bağlanması uzun sürmüĢ olacak ki}

Mustafa tekrar dilekçe yazmıĢtır. Ermeniler tarafından sağ ayağından yaralandıktan sonra 9 ay boyunca hastanede yattığını ve artık ayaktan bir fayda görülemeyeceğinin anlaĢılması üzerine kesildiğinden söz etmiĢtir. Kendi durumunda olanlara devlet tarafından maaĢ bağlandığını ve muhtaç halinden bahsettikten sonra münasip miktar maaĢ talebinde bulunmuĢtur. Daha önce yaptığı baĢvuruya da atıfta bulunarak sadaret

708 _{Vahdettin Engin, “Ġstanbul’daki Ermeni Eylemleri”, Türkler ve Ermeniler Tarih Boyunca Türk-Ermeni}

İlişkileri, (http://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/istanbuldaki-ermeni-eylemleri/). Banka Baskını

hakkında detaylı bilgi için bkz. Fikrettin Yavuz, Osmanlı Devleti’nde Ermeni Terörü 1896 Osmanlı

Bankası Baskını, Ankara 2015, 98-130; Armen Garo, Osmanlı Bankası Baskını, Ġstanbul 2015, s. 98-136.

709 _{BOA, A. MKT. 632/45.} 710

tarafından onaylanmadığı sürece kendisine 1 akçe dahi verilemeyeceğinin tarafına bildirildiğinden son derece zor durumda kaldığını söylemiĢtir. Ġlk önce Mustafa’ya 100 kuruĢ maaĢın yanı sıra bir adet suni ayağın da yaptırılması uygun görülmüĢtür. Buna gerek olup olmadığı tophaneye sorulmuĢtur. Suni uzuv üretiminden sorumlu Mülazım Nuri Efendi yaptığı inceleme neticesinde kaleme aldığı raporda, merkum için suni ayağa lüzum görülemeyip ayağının kesilen kısmını boĢ bırakılmamak üzere ayakkabı içerisine paçavra doldurmak suretiyle ihtiyaçlarını görebileceğini yazmıĢtır. Bunun üzerine yapay ayak imalinden vazgeçirilerek kendisine sadece aylık bağlanmasına yönelik bir karar

alınmıĢtır711

. 25 Ekim 1898’de Mustafa tekrar dilekçe yazmak zorunda kalmıĢtır. Muhtacin maaĢından 100 kuruĢ bağlanması kararlaĢtırılmasına rağmen, hazinede boĢta maaĢ olmamasından dolayı ertelendiğini dile getirmiĢtir. ġu anki durumda son derece zorlandığını ve muhtaç olduğundan söz ederek aylığının bir an evvel ödenmesi talebinde bulunmuĢtur. Maliye Nezareti’ne Mustafa’nın talebi yazılarak münhal

maaĢlardan 100 kuruĢun seri bir Ģekilde bağlanması istenmiĢtir712

. Burada da ekonomik nedenlerden dolayı bazı mağduriyetlerin yaĢandığını görmekteyiz. Devlet hazinesinin içinde bulunduğu zor durum nedeniyle maaĢ bağlanma süreleri uzamıĢ veya söz konusu maaĢlar ihtiyaç sahiplerine ödenememiĢtir.

Kaymakam Ġbrahim Bey’in oğlu olan ve Ġdadi Mektebi öğrencilerinden Halim Efendi talim esnasında sağ ayağını sakatlamıĢtır. Yapılan tedavi neticesinde ayağı aĢağı kısımdan kesilmiĢtir. Emekli olması istenmiĢse de talebelerin nizamen maaĢ almasına izin olmadığından kendisine muhtacin tertibinden bir miktar maaĢ bağlanması uygun

görülmüĢtür713

. Sonradan engelli kalanlardan bir diğer isim ise Hüseyin Bigaki’dir. Girit göçmenlerinden olan Hüseyin’in maluliyeti kaza yapan Ġnayet Vapuru’nda bulunan mürettebatları kurtarmaya çalıĢtığı esnada meydana gelmiĢtir. 23 Aralık 1902 tarihinde ÇeĢme’de meydana gelen kaza neticesinde birkaç kiĢiyi karaya çıkarmaya çalıĢan Hüseyin Bigaki, kayalara çarparak sakat kalmıĢtır. Kendisi ve 4 nefer ailesinin

geçiminin sağlanması amacıyla 250 kuruĢ maaĢın bağlanması istenmiĢtir714

. Benzer bir vapur kazası daha yaĢanmıĢtır. Ereğli Limanı’nda kaza yapan Cidde Vapuru’nda

711 _{BOA, BEO. 1150/86233.}

712 _{BOA, BEO. 1216/91197; daha geç tarihli bir belgede ise Çırağan yangını esnasında eĢya kurtarmak}

için geç kalan daha sonra canını muhafaza için pencereden atlamak zorunda saray elektrikçisi Polyus Papadopulos, 6 aydır tedavi altında olmasına rağmen ayağının sakat kaldığını söyleyerek muhtacin tertibinden bir miktar maaĢ talebinde bulunmuĢtur. Bkz. BOA, DH. MUĠ. 103-1/29.

713 _{BOA, BEO. 1029/77159.} 714

bulunan ve sol ayağına büyük bir Ģeyin düĢmesi sonucunda engelli kalan ZaroĢoğlu

Mehmed için de muhtacin tertibinden bir miktar maaĢ talep edilmiĢtir715

.

Askerlik vazifesini yaparken birliklerinden firar eden erlerin yakalanması esnasında yaĢanan karıĢıklıklar, Osmanlı Devleti’nde sonradan engelli kalınmasına bir baĢka örnektir. Askerden firar eden erlerin yakalanması esnasında yaĢanan çatıĢmada yaralanan Mustafa’ya maaĢ bağlanmıĢtır. Dedeağaç askeri fırkasından firar eden 4 asker, yolda Gelibolu zabtiyesinden 1 onbaĢı ile 1 eri katletmiĢlerdir. Anadolu yakasına geçmiĢ olan firarilerden birinin yakalanması için düzenlenen operasyon esnasında yardımcı kuvvet olarak halktan seçilen iki kiĢiden biri olan Mustafa meydana gelen çatıĢmada yaralanmıĢtır. Yarası iyileĢmeyen Mustafa’nın durumu göz önüne alınarak kendisine maaĢ bağlanması yoluna gidilmiĢtir. Yapılan görüĢmelerde, eĢkıya takibinde istihdam edilen ve o sırada yaralanıp sakat kalanlar için muhtacin maaĢından kayd-ı hayat Ģartıyla hazineden 50 kuruĢ maaĢ tahsis edildiğinden Mustafa’nın da bu Ģekilde

maaĢ alması uygun görülmüĢtür716

.

Meydana gelen trafik kazalarında yaralanarak engelli kalanlara yardımlar yapılmıĢtır. Nizamiye fırınına ait arabanın altında kalmasından dolayı bir ayağı kesilmiĢ diğer ayağı ise sakat kalmıĢ olan Dimitri adındaki çocuğa aylık 150 kuruĢ maaĢ

bağlanmıĢtır717

. Yine baĢına gelen bir kaza neticesinde yapılan ameliyat ile sol ayağı kesilmek zorunda kalan Kirkor veledi Onik, 28 Mayıs 1899’da yazdığı dilekçede koltuk değneğinden kurtulabilmesi için kendisine bir adet suni ayak talebinde bulunmuĢtur. Yapılan incelemede suni ayağın 18 Osmanlı lirasına imal edilebileceği ifade edilmiĢtir.

Söz konusu paranın atiyye-i seniyye bütçesinden karĢılanmasına karar verilmiĢtir718

. Osmanlı Devleti’nde engelli kalınmasındaki bir baĢka neden de yangınlardır. Biga yangınında sağ ayağı tamamen yanmıĢ olan Kafkasyalı HamiĢ’in ayağı kesilmiĢtir. Onun için de emsalleri gibi suni bir ayak tedarik edilmeye çalıĢılmıĢtır. Ayağın bedeli

de yine atiyye-i seniyye tertibinden karĢılanmıĢtır719. Muhacir Ali ise Sivas’a giderken

715 BOA, BEO. 2839/212883. 716 _{BOA, DH. MKT. 1512/120.} 717 _{BOA, BEO. 3384/253740.} 718 _{BOA, BEO. 1317/98754; 1348/101038; DH. MKT. 2305/26; Ġ. DH. 1366/11.} 719 BOA, BEO. 3300/247440.

fırtınaya tutulmuĢ ve Ģiddetli soğuk nedeniyle ayakları donmuĢtur. Yapılan operasyonla

ayakları kesilen Ali’ye münasip miktarda maaĢ bağlanması istenmiĢtir720

.

Hamdi Efendi’nin engelli kalmasına sebep olan olay ise tutuklu iken prangaya vurulan ayağının kırılması ve zamanında tedavi edilememesinden dolayı kesilmesidir. Hamdi Efendi, Hakkari’de tahsilat müfettiĢi iken Erzincan’a sürgün edilmiĢtir. Burada yapılan mahkeme neticesinde idam cezasına çarptırılmıĢtır. MeĢrutiyet’in ilan edilmesiyle serbest bırakılan Hamdi, Ġstanbul’a gelmiĢtir. Ancak tutuklu olduğu zamanlarda ayağına vurulan pranga nedeniyle sol ayağı kırılmıĢtır. Zamanında müdahale edilmemesi nedeniyle ayağı hastanede kesilmiĢtir. Hamdi Efendi, sefalet içerisinde yaĢadığını ifade etmiĢtir. Ayrıca Van’da yaĢayan ailesini Ġstanbul’a getirmek için izin istemiĢtir. Hamdi’nin ailesini Ġstanbul’a getirmesi için 1000 kuruĢ yol parası verilmiĢtir. Ayrıca fakir hali göz önüne alınarak iaĢesinin temin edilmesine yönelik karar alınmıĢtır721.

720 _{BOA, DH. MKT. 843/26.} 721