BULGULAR VE YORUMLAR

Çalışmada Kuzey Ren Westfalya ve aynı zamanda Hessen, Berlin, Aşağı Saksonya ve Saarland eyaletlerinde uygulanmakta olan "ilkokul l.-4. Sınıflar için Alevilik Din Dersi Öğretim Programı"; Badenwürttemberg'de uygulanan "Alevilik Din Öğretimi için Öğretim Standardı ilko- kul 2.,4.Sınıflar (Tarihsiz) Programı"; Bavyera'da uygulanan "Bavyera ilkokulları için 1.-4. Sınıf- lar, Alevilik Din Dersi Öğretim Programı, (01.09.2008)" incelemeye alınmıştır.

Baden Württemberg programlarında ünite başlıkları altında konu dağılımları bulunma- maktadır. O nedenle konular analiz edilememiştir. Ancak ünite başlıkları incelendiğinde diğer programlarla ortak/benzer olduğu görülmüştür. Berlin eyaletinde 2001 yılından beri uygulanan programın yürürlükten kaldırılarak Kuzey Ren Westfalya eyaleti programının kabul edildiği be- lirlenmiştir. Kuzey Ren Westfalya ve Bavyera'da uygulanan programların hemen tüm unsurlarda ortak/aynı oldukları tespit edilmiştir; aralarında yapısal, şekilsel bazı anlatım farkları dışında tam bir uyum bulunmaktadır. Bu tespit üzerine Kuzey Ren Westfalya Programı’nın muhteva açısından

Bavyera Programını temsil edeceği kanaatine varılmış ve sadece Kuzey Ren Westfalya eyaleti ilkokul programı muhteva analizine tabi tutulmuştur.

Baden Württemberg Programı

Baden Württemberg eyaletinde uygulanan programın (Bildungsstandards für Alevitische Religionslehre: Tarihsiz) sadece çerçeve planı bulunmakta, ünite içerikleri yer almamaktadır. Bu nedenle sadece; hedefler, öğrenciye kazandırılması planlanan kazanımlar ve yapılan açıklamalar incelenmiştir. Programın hedefleri incelendiğinde Alevilik din dersinin öğrencilerin inancını ve hayatını birleştirmesini amaçladığı ifade edilmektedir. Bu anlamda dersin, Alevi öğrencilere kendi inancının içeriği hakkında bilgi vermesi, kendi dinî ve kültürel köklerini ve geleneklerini öğret- mesi, alevi kimliği ve şahsiyetini geliştirmesi, Alevi inancını yaşamayı ve kendi dinî cemaatinin değer ve düşüncelerini kabul etmeyi, alevi değer ve düşüncelerinin anayasayla uyumlu olduğunu bilmesi amaçlanmaktadır.2 _{Bu hedeflere bağlı olarak öğrencilerin; inanç ve etnik farklılıklardan}

bağımsız olarak eşit ve toleranslı ilişkiler kurması, alevi inanç öğretisinde kadın ve erkeğin eşit hak ve davranışlarının önemli olduğunu içselleştirip somutlaştırması, kendi inanç, gelenek ve kül- türünü temsil etmeyi öğrenmesi ve aynı zamanda farklı olmayı anlaması ve kabul etmesi amaçla- nır.

Dersin mezhepsel/doktriner olduğunu söylemek mümkündür. Programda öğrencilerin Alevilikteki değer ve normlara uygun davranışları kendi hayatıyla ilişkilendirmesi beklenmekte- dir. Önemli bir husus ise öğrencilerin Alevi cemaati vasıtasıyla Alevi yaşam biçimini kazanması ve zamanla cemaatin bir üyesi olması istenmektedir.

Öğrenciye kazandırılmak istenen beceriler incelendiğinde; Dini, kültürel, anlam, metot, estetik, şahsiyet (şahsi kararları saygıyla karşılamayı, diğer insan ve durumları kabullenmeyi), etik, iletişimsel ve sosyal becerinin3 _{yer aldığı görülmektedir.}

Diğer dinler bağlamında, Alevi Din Dersi’nin diğer din ve mezheplerin dersleriyle işbir- liği içinde olduğu belirtilir. Paralel dersler olduğunda iletişim kurulabileceği, diyalogsal öğrenme- nin mümkün olduğu, birlikte dinî bayramların kutlanabileceği belirtilir. Öğrencilerin kendi dini bağlılıklarıyla çatışmaya düşmeden, diğer din ve mezhebe bağlı öğrencilerle birlikte dinî olmayan kutlamalara da katılabileceği ifade edilmektedir. Bu anlamda pratiksel diyalogla öğrencilerin din ve mezheplerin farklılıklarını tanıyacağı, sadece cem evini değil, cami, kilise ve sinagoku da öğ- reneceği söylenmektedir.

2 _{Bu hedefler programda Almanca şu kavramlarla ifade edilmiştir: (Wissenvermittlung, Identitaetbildung, Wertevermitt-} lung, Förderung der Beziehungsfaehigkeit, Gleichberechtigung, Interreligiöser Dialog).

3 _{Öğrencinin, kendi tecrübe ve düşüncelerini anlaşılır kılması, başkasını dinlemesi, dönüt vermesi, farklı bakış açılarını} birleştirmesi ve birlikte davranma imkânını araştırma becerisini geliştirmesi, başkalarına karşı saygılı ve sorumluluk

Öğrencilere oluşturulması düşünülen kazanımlar bilgi, beceri, davranış şeklinde sıralan- maktadır. Diğer dinler/ din mensuplarıyla ilişkiler bağlamında; din ve inançlar hakkında sorular düşünebilir ve bunları ifade edebilir ve başkalarıyla fikir alış verişinde bulunabilir, kendi dinî tec- rübeleriyle başkalarının dinî tecrübelerini alevi öğretileriyle karşılaştırabilir (beceri).

Bilgi boyutunda öğrencilerin diğer din mensubu insanları ve yaşamlarını tanıması isten- mektedir. Davranış boyutunda ise; diğer dini düşünceye, ifadeye, hisse ve yaşam anlayışına sahip insanları anlamayı geliştirmeye ve bu insanlara karşı açık ve saygıyla karşılamaya hazır olması beklenmektedir.

Program içeriği; insanın tabiatla ilişkisi, insanın diğer insanlarla, insanın kendisiyle ve insanın Tanrı’yla olan ilişkisindeki sorulara yönelik oluşturulduğu ifade edilmektedir.

Program 28 üniteden oluşmaktadır.

Almanya’da Günlük Hayat

İnsanlar Ev/Düzen Yol

1.-2. Sınıflar 1.Kendimizi tanıyo- ruz.-Diğer branşlarla ortak proje 2. Benim Ailem 3. Cemevi- herkes için bir ev 4. Yol bulmak 5. Ali’nin yolu 6. Yardım et!- Hızır 7. Biz bayram kutluyoruz: Hz. Ali’nin doğum günü ve Nevruz

8. Ben ve Diğer İn- sanlar- Komşuluk Hakkında 9.Oynamak ve öğren- mek ve öğrenmek ve oynamak 10. Semah

11.Ben ve benim be- denim

12. Tanrı hayatı ve dünyayı nasıl yarattı? “Biz yaratılanı seve- riz yaradandan ötürü” 13. Hacı Bektaş ve ta- biat

14. Biz bayram kutluyoruz: “Hacı Bektaş Veli şenlikleri

3.-4. Sınıflar 15. Yardım etmek ve yardım istemek 16. Muharrem: Oruç ve anmak 17. Lokma 18. Ehli Beyt 19. Üzüntü 20. 12 İmam 21. Aşure- Gelecek için şükür

22. Saygı göstermek üzerine

23. Kuralsız oyun ol- maz

24. Anlaşmazlık ve uzlaşma

25. Ben yolu öğreni- yorum- Cem

26. 12 Hizmet

27. Proje: Müslüman- lar, Hristiyanlar, Ya- hudiler: Dinî bayram- ları karşılaştırma

28. Biz bayram kutluyoruz: Kurban Bayramı ve Hıdırellez

Bavyera Programı

Bavyera eyaletinde uygulanan program (Lehrplan Alevitischer Religionsunterricht, an bayerischen Grundschulen, Klasse 1bis 4: 2008) Kuzey Ren Westfalya eyaletinde uygulanan programla ufak tefek yapısal değişiklikler dışında benzer/ortak olması nedeniyle analize alınma- mıştır. Kuzey Ren Westfalya’da uygulanan öğretim programının Alevilik Din Dersi’ni temsil et- tiği düşünülerek incelemede esas alınmıştır.

Kuzey Ren Westfalya Programı

Kuzey Ren Westfalya’da uygulanan bu ders Anayasanın 7/3. Maddesine uygun bir ders olarak verilmektedir ve derse katılan öğrencilere not verilmektedir. Dersin toplumsal bazı şartları dikkate alarak öğretimi gerçekleştirdiği ifade edilmektedir. Dersin özgür, demokratik ve çoğulcu bir toplumda yaşayan Alevi insanlara katkı sunacağı, Alevi kimliğini öğrencilere kazandırarak gelecekte, kimliklerinin kaybolmasına engel olacağı açıklanmaktadır. Okulda verilen bu dersin hedefleri arasında özellikle Alevilerle diğer inanç mensuplarının aynı toplum içinde eşitliği sağ- layacağı, barış içinde ve karşılıklı anlayışı geliştireceği belirtilmektedir. (Lehrplan für die Grundschule in Nordrhein Westfalen, Alevitischer Religionsunterricht, Klasse 1 bis 4: 2008)

Öğrencilere kazandırılması istenen beceri, bilgi ve davranışlar sıralanırken özellikle diğer din/inanç mensuplarıyla ilgili şunlar zikredilmektedir:

- Kendi inanç, gelenek ve kültürünü diğer inançtaki öğrencilere karşı temsil etmek, farklı olanı saygıyla karşılamak ve farklı olmayı anlamaya çalışmak (beceri)

- Diğer din ve dünya görüşüne sahip öğrencilerle kaliteli görüşmeler gerçekleştirmek (be- ceri)

- Diğer dinlerdeki peygamberleri bilmek (bilgi)

- Alevi olmayan sınıf arkadaşlarının inançlarının temellerini ve görüşlerini bilmek (bilgi) - Diğer inançtaki insanlara saygı göstermek (davranış)

Programın giriş kısmında yapılan açıklamalarda “Birçok Yol Tek Hedef” başlığına yer verilmektedir. (Lehrplan für die Grundschule in Nordrhein Westfalen 2008: 15-16) Burada Ale- vilerin, Hz Muhammed’in vahiy aldığını ancak bugün elimizde olanın otantik orijinal vahiy olma- dığı ifade edilmektedir. Bu nedenle Kur’an’ı değil de içerik olarak Hz. Ali’ye dayandırılan Buy- ruk’u kabul ettikleri belirtilmektedir. Aleviliğe göre her din ya da inanç öğretisi iyi insanı oluştur- mayı hedeflemektedir. Çeşitli dinler, farklı olabilen yollardır. Önemli olan ortak hedefleridir. Bu nedenle Alevilerin, diğer dinlerdeki peygamberlere saygı duyduğu belirtilmektedir.

Dersin öğretme ve öğrenme sürecine yönelik açıklamalarında; öğretmenlerin öğrenci- lerde, kimlik kazandırmak suretiyle diyalogu desteklemeleri ve farklı inanç mensuplarını saygıyla karşılamalarını öğretmeleri istenmektedir. Farklı düşünceye sahip öğrencilerin görüşlerini olduğu şekilde bırakmaları, örnek olarak toleranslı olmayı kazandırmaları amaçlanmaktadır.

Öğrenme-öğretmeyi yapılandırmada özellikle dersin diğer dinler, inanç ve mezheplerle bağlantısına dikkat çekilmektedir. Ders, diğer din dersleriyle paralel verildiğinde onlarla iletişim kurulabileceği, bu sayede diğer din ve inançların daha iyi tanınabileceği söylenmektedir. Bu aynı zamanda kendine ait olanın saygı görmesi ve belki de değişebilmesi imkânını taşımaktadır. Din- lerarası ve kültürlerarası öğrenme için dini- dini olmayan bayram kutlamaları ve ibadet yerlerini ziyaret önerilmektedir. Öğrenciler arasında fikir alış verişiyle barış eğitiminin gerçekleştirilebile- ceği belirtilmektedir.

28 üniteden oluşan ilkokul programı şu dört soruya cevap oluşturacak şekilde düzenlen- miştir:

- İnsanın tabiat, teknik ve tarihle ilişkisine, - Diğer insanlarla ilişkisine

- Kendisiyle ilişkisine

- Tanrı ve diğer dinlerle ilişkisine göre.

Son öğrenme kategorisinde; Alevilikte insanların davranışlarının Tanrı’ya yakın ya da uzak olmalarına göre anlamlandırıldığı belirtilirken, insanların birbirlerini sevdiği oranda Tanrı’nın da onları seveceği ve insanların Tanrı’dan bir parça olduğu açıklanmaktadır. Bu ne- denle de insanın diğer insanlar arasında sevgi ve barışı gerçekleştirmekle görevli olduğu ifade edilmektedir.

28 ünite şu üç alandan oluşmaktadır:

a. Öğrencilerin günlük yaşam tecrübeleriyle ilişkilendirilen ve oradan Aleviliğin esas- larına yönlendirilen üniteler: İnsanlar kategorisi (Yaşanan ve tecrübe edilen çevre) b. Aleviliğin dini içeriğiyle bağlantılı olan ve oradan Aleviliğin esaslarına yönlendiri-

c. Gündelik yaşam ve Aleviliğin temel sorularıyla özdeş olan üniteler: Ev ve düzen kategorisi (Görevler, ayin ve örf)

Ünite dağılımı şöyledir:

Almanya’da Günlük Hayat

İnsanlar Ev/Düzen Yol

1.Sınıf 1.Kendimizi tanı- yoruz.-Diğer branşlarla ortak proje 2. Benim Ailem 3. Cemevi- An- lamlı bir ev 4. Yol bulmak 5. Hak-Muham- met-Ali’nin Yolu- Bir ortak yol 6. Bana yardım et, Hızır!

1. Sınıf

Önerilen Fikir /Kutlama

7. Biz Alevi bayramlarını kutluyoruz: Hz. Ali’nin doğum günü, Nevruz (21. Mart), Hıdırellez (5-6. Mayıs)

2. Sınıf 8. Ben ve Diğer İnsanlar- Komşu- luk Hakkında 9. Oynamak ve öğrenmek ve öğ- renmek ve oyna- mak 10. Semah- Dans ya da ritüel iba- det? 11.Ben ve benim bedenim 12. Tanrı hayatı ve dünyayı nasıl ya- rattı? 13. Hacı Bektaş ve tabiat 2. Sınıf Önerilen Fikir /Kutlama

14. “İnsanlar nasıl ve niçin kutlarlar: Kurban bayramı, ker- bela-Alevi ve şiiler için anma matemi, Paskalya ya da Yıl- başı”

3.sınıf 15. Yardım etmek ve

yardım istemek- Yol arkadaşlığı (Musa- hiplik) 16. Muharrem: Oruç tutmak ve anma gün- leri 17. Lokma-das Gelöbnismahl

18. Ehli Beyt- Kur- ban ve Örnek 19. Matem- Gelecek için ümit

20. 12 İmam- Alevi- liğin başlaması

3. Sınıf 21.Biz dini bayramları kutluyoruz: Aşure- Gelecek için şükür