ALMANYA’DAKİ ALEVİLİK DİN DERSİ PROGRAMLARINDA DİĞER DİNLER Yrd Doç Dr Halise Kader AYATA

Ankara Üniversitesi kzengin@divinity.ankara.edu.tr

ÖZET

Federal Almanya’da 2002 yılından itibaren çeşitli eyaletlerde Alevilik Din Dersi uygu- lamaya geçmektedir. Her eyalet eğitim ve kültür işinde bağımsız hareket ettiğinden Alevilik Din Dersi programları da farklılaşabilmektedir. Bu çalışmada Baden Württemberg, Berlin, Bavyera ve Kuzey Ren Westfalya eyaleti Alevilik Din Dersi İlkokul Programları diğer din ve inançlar bağla- mında incelenmiştir. İnceleme sonucunda din eğitimi yaklaşımı açısından dersin doktriner/;mez- hepsel olduğu, dinsel yaklaşım açısından ise kapsayıcı göründüğü sonucuna varılmıştır. Program içerisinde Alevilik, İslam, Hristiyanlık, Yahudilik, Şiilik, Sünnilik gibi din ve inançlara vurgu yapıldığı ortaya çıkmıştır.

Anahtar kelimeler: Almanya, Alevilik, Din Dersi, Diğer Dinler

GİRİŞ

Federal Almanya Cumhuriyeti 16 eyaletten oluşmakta ve her bir eyalet eğitim ve kültür işlerinde bağımsız hareket etmektedir. Din dersleri anayasa ile belirlenmiştir, bununla birlikte her eyalet din eğitimi durumunu kendi içişi olarak kabul edip düzenlemelere gitmektedir. Anayasanın 7/3. maddesine göre : “Din dersi, mezhepsiz okullar dışındaki kamu okullarında düzenli dersler- dendir. Din dersi, devletin denetim hakkına zarar vermeyecek şekilde, dinî cemaatlerin temel il- keleriyle uygunluk içinde verilir. Hiçbir öğretmen, iradesine aykırı olarak din dersi vermeye zor- lanamaz.” Yasaya göre din dersi zorunlu seçmeli bir derstir. Ders, dinî cemaatlerin belirlediği muhteva doğrultusunda okutulmaktadır. Dersi veren öğretmen kendi rızasıyla görev almaktadır.

Almanya’da ilk defa Berlin’de 2002/2003 öğretim yılından beri okutulmaya başlayan Alevilik, Kuzey Ren Westfalya ve Bavyera eyaletlerinde 2008/2009 öğretim yılından itibaren ve- rilmektedir. Hessen eyaletinde 2009/2010, Baden Württemberg’te 2006/2007 öğretim yılından iti- baren, Saarland ve Aşağı Saksonya’da 2011/2012 öğretim yılından beri Alevilik Din Dersi oku- tulmaktadır. Rheinland Pfalz’da bu ders 2013/2014 öğretim yılından itibaren verilirken Hamburg eyaletinde Dinlerarası Eğitim Dersi içinde Alevilik öğretime konu edilmektedir.(Alevitische Ge- meinde Deutschland e.V., (http://alevi.com/de/, “Religionsunterricht” linki, 02.10.2015)

Almanya Alevi Birlikleri Federasyonunun gözetimi ve öncülüğünde yürütülen bu dersler, uygulanma süresi dikkate alındığında, Aleviliğin öğretime nasıl ve ne şekilde konu edildiği/edile- ceği hakkında fikir vermektedir. Aleviliğin anlaşılması ve açıklanmasında da uygulanan ders programları yol göstericidir. Programlar vasıtasıyla Aleviliğin inancı, ibadetleri, ahlakı, ritüel ve bayramları, diğer inançlara yaklaşımı, toplumsal ve kültürel mirasa katkısını ortaya koymak müm- kündür.

Bu çalışmada Baden Württemberg, Bavyera, Berlin,1 _{Kuzey Ren Westfalya eyaletlerinde}

uygulanan ilkokul programları (1.-4. Sınıflar) diğer dinler bağlamında incelenmiştir. Araştırmanın temel sorusunu: “Almanya’daki Alevilik Din Derslerinde hangi din ve inançlara ne kadar ve nasıl yer verilmektedir?” Oluşturmaktadır. Alt soruları ise; 1. Alevilik Din Dersi’nin dinsel yaklaşımı dışlayıcı mıdır? 2. Alevilik Din Dersi’nin dinsel yaklaşımı kapsayıcı mıdır? 3. Alevilik Din Dersi’nin dinsel yaklaşımı çoğulcu mudur? 4. Alevilik Din Dersi’nin din eğitimsel yaklaşımı mez- hepsel (confessionel) midir? 5. Alevilik Din Dersi’nin din eğitimsel yaklaşımı mezheplerarası (in- terconfessionel) / dinlerarası (interreligous) mıdır? 6. Alevilik Din Dersi’nin din eğitimsel yakla- şımı mezheplerüstü (non confessionel) müdür?

Araştırma nitel bir çalışma olarak tasarlanmıştır. İçerik analizi yoluyla belirlenen prog- ramlar değerlendirilerek sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.

Bir din öğretimi programını şekillendiren çeşitli unsurlar bulunmaktadır. Bunlar arasında devletin ideolojik duruşu ve eğitim felsefesi, yetiştirmek istediği insan tipi, ülkenin dini, kültürel ve sosyal yapısı, yaşayan inanç ve grupların çeşitliliği, yasal durum sıralanabilir. Bu vb. etkenlere bağlı olarak bir din öğretimi programının hangi dinsel yaklaşıma sahip olacağı ve hangi din eğitimi modeline göre düzenleneceği belirlenmektedir.

Dinsel Yaklaşımlar

Dinlerin/ Din mensuplarının diğer dinlere yaklaşımı söz konusu olduğunda dışlayıcılık (Exclusivism), kapsayıcılık (Inclusivism), çoğulculuk anlayışlarından söz edilmektedir. (Geniş bilgi için bkz. Aslan 1998: 143-163; Aşlamacı 2008)

Dışlayıcılık: Bu yaklaşım sadece tek bir dinin mutlak hakikate sahip olduğunu savunur. Mutlak hakikate sahip olmayan diğer dinlerin yanlış olduğunu ve kurtuluşa eremeyeceğini ileri sürer. Bu yaklaşımı benimseyenler diğer din mensuplarını kendi dinlerini kabul etmeye çağırır.

Kapsayıcılık: Bu görüş, hakikate diğer dinler aracılığıyla da ulaşmanın mümkün oldu- ğunu ileri sürmekle birlikte, asıl hakikate ulaştıranın tek bir din olduğunu savunur. Buna göre

1 _{Araştırma esnasında Berlin’de daha önce uygulamada olan "ilkokullarda Alevilik İnanç Öğretimi (02.12.2001)" ve bir} önceki “Alevilik Din Dersi kin Taslak Plan’ın, (Kasım 2001) uygulamadan kaldırılarak Kuzey Ren Westfalya’da uygulanan

diğer din ve inançlar gereksiz görülmek yerine onların da doğru yönleri yansıtan tarafları olduğu görüşü hâkimdir. Bu anlamda farklı dinler kurtuluşa götüren farklı derecelere sahiptir.

Çoğulculuk: Bu anlayış farklı dinlerin yorumlarının olabileceğini kabul ettiği gibi aynı din içinde farklı yaklaşımların da olabileceğini kabul eder. Tek bir mutlak doğru din üzerine vurgu yapmaz. Mutlak hakikat vardır ancak her din bu mutlaka ulaştıran farklı derecelere sahiptir.

Din Eğitimi Modelleri Açısından Yaklaşımlar

Mezhepsel (Confessional) Din Eğitimi Yaklaşımı: Belli bir dini, inancı öğretmeyi, benim- setmeyi amaçlayan bir din eğitimi yaklaşımıdır. Bu modelde, dersin konuları belli bir dine göre düzenlenmektedir. Öğrencilerin bu dinin, inancını ve ibadetlerini benimseyerek uygulamasına çaba gösterilir. İyi bir dindar yapmak dersin amaçları arasında sıralanır.

Mezheplerüstü (Non-Confessional) Din Eğitimi Yaklaşımı: Genel olarak dinler hakkında bilgi vermeyi hedefleyen ve belirli bir dinin veya mezhebin inançlarını benimsetmeyi amaçlama- yan yaklaşımdır. Toplumun dini ve kültürel anlamda çeşitlenmesi bu tür modellerin benimsenme- sine etki etmektedir. Dinin birleştirici özelliği öne çıkartılarak, barışa hizmet etmesi amaçlanmak- tadır.

Dinlerarası (Interreligious) Din Eğitimi Yaklaşımı: Bu model birden fazla dinin yoğun olarak yaşandığı toplumlarda uygulanmaktadır. Aynı öğretim ortamında bulunan farklı din men- subu öğrencilerin din eğitimi alabilmeleri amaçlanmaktadır. Böylelikle öğrenciler kendilerine ait olanın yanında farklı olanın da varlığını kabul edip, tanıma yoluna gidecektir. Birbirlerine saygı duymayı öğrenen öğrenciler barış ortamının oluşmasına destek olacaktır. (Tosun 2002: 118-119)