Borç Yönetiminin Amaçları

Kamu borç yönetiminin dar ve temel anlamda amacı devletin finansman ihtiyacını karşılamaktır. Hazinenin amacı da bu bağlamda kamu açıklarının finansmanını sağlamaktır. Temel amaç bütçe finansmanını sağlamak olsa da bunun yanında borçlanma maliyetini düşürmek, borç operasyonlarının piyasa üzerindeki etkilerini minimize etmek gibi amaçları da bulunmaktadır. Başka bir amacı derin ve likit bir ikinci piyasanın oluşmasına yardımcı olmaktır. Ayrıca devletin mali piyasalarda kesintisiz olarak borçlanabilmesini sağlamak ve bunu sürdürebilecek önlemler almak, para politikası ile uyumlu bir borçlanma idaresi yürütmek borç yönetiminin amaçlarındandır (Saatçi, 2007: 62).

Kamuoyunun güvenini kazanmış iyi bir borç yönetimi, ülkenin, içinde bulunduğu yüksek reel faiz ve kısa vade döngüsünden kurtulmasını sağlayabilecek önemli bir çözümdür. Borç yönetimi, bu hedeflere ulaşmak amacıyla yapılandırılmalı, kanuni desteğe kavuşturulmalıdır (Devlet Planlama Teşkilatı, [Dpt], 2001: 123). Yukarıda anlatılanlarla birlikte, aşağıdaki şekilde başlıkları verilen borç yönetiminin amaçları şeklin devamında daha detaylı incelenecektir.

Şekil 4. Borç Yönetiminin Amaçları Kaynak: Tarafımızca derlenmiştir.

2.2.2.1. Devletin Borçlanma Đhtiyacının Karşılanması

Devletin borçlanma ihtiyacı brüt ve net olmak üzere ikiye ayrılabilir. Brüt borçlanma ihtiyacından borç servisi düşüldüğünde net borçlanma miktarına ulaşılır. Net borçlanmanın pozitif olması borç stoku artışı anlamına gelir. Brüt borçlanma ihtiyacı kamunun borç geri ödeme yükümlülükleri yanında bütçe açığının finansmanı için yapılan borçlanmayı da kapsar (Ulusoy, 2009: 304).

Kamu kesimi dengesinin açık vermesi durumunda, bu açığın kapatılması borç yönetiminin temel amacıdır. Đyi bir borç yönetimi, ülke koşullarına ve piyasa durumuna göre açığın kapatılmasında uygulanabilecek alternatiflerden en etkin ve verimli olanını seçmeyi ve sağlıklı bir şekilde uygulamayı gerektirir (DPT, 2001: 123). Borç Yönetiminin Amaçları Borçlanma Đhtiyacının Karşılanması Finansal Piyasalardan Fon Temini Borçlanma Maliyetlerinin Minimize Edilmesi Pazar Etkilerinin Minimize Edilmesi Borçlanma Araçlarında Çeşitliliğin Sağlanması Dengeli Bir Vade

Yapısının Oluşturulması Para Programı Đle

Borçlanma Programının

Koordinasyonunun Sağlanması

2.2.2.2. Hükümetin Finansal Piyasalardan Fon Sağlamasının Sürekli Olarak Teminini Sağlamak

Günümüzde devletler borçlanma hususunda ihtiyaç duydukları kaynakların büyük bir kısmını finans piyasalarından karşılamaktadırlar. Finans piyasaları Merkez Bankası, ticari bankalar, sigorta şirketleri ve sosyal güvenlik kurumlarını kapsayan sermaye ve para piyasalarının bütününü ifade eder (Tandırcıoğlu, Egeli, 2009: 14).

Devlet, söz konusu piyasalardan borçlanmanın sürekli olarak temin edilmesini sağlayarak, borç yönetimi amaçlarından bir tanesini yerine getirir. Devletin, bunun için ihraç ettiği menkul kıymetlere yeterli getiriyi vermesi, piyasalarda kamunun borçlarını ödemesi konusunda yeterli güveni oluşturması gerekir. Aksi takdirde borçlanma konusunda epey sıkıntı çekebilir (Bağcı, 2001: 158).

2.2.2.3. Borçlanma Maliyetlerini Minimize Etmek

Borçların minimum maliyetle yapılması birçok ülkede borç yönetimi politikasının en temel amacını oluşturmaktadır (Ulusoy, 2009: 305). Bu nedenle borçlanma maliyetinin düşürülmesinde bazı unsurlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Öncelikle, faiz ödemelerinin bütçe içindeki payının arttığı ülkelerde maliyet unsuru çok önemli hale gelmiştir. Dolayısıyla her borçlanma sırasında piyasa koşulları çerçevesinde en iyi şartlarda borçlanmaya çalışılmalıdır. Maliyetin yanında borçlanma türleri ve araçları da ciddi bir çeşitlenme göstermelidir. Devletin borçlanma sırasında daha geniş bir alıcı kesimine ulaşmak için kullandığı aracılara ödeyeceği komisyonların, maliyetin minimize edilmesi sırasında göz önünde bulundurulması gerekmektedir (DPT, 2001: 123).

Mali kurumları araya sokmadan doğrudan yatırımcılara ulaşılması, etkin bir ikincil piyansın kurulması, kamu menkul kıymetlerinin bu piyasada takas sistemlerinin etkin bir şekilde yapılması, maliyetleri minimize eden uygulamalar olarak birçok ülkede kabul görmüştür (Bağcı, 2001: 160). Bu açıdan bakıldığında, ikincil piyasaların geniş, derin ve iyi işleyen bir yapıya

kavuşturulması borçlanma maliyetinin minimize edilmesinde etkili olacak ve ikincil piyasalarda oluşan faiz, devletin yeniden borçlanması halinde ödeyeceği faiz konusunda bir gösterge sunacaktır (Ulusoy, 2009: 306).

2.2.2.4. Hükümetin Borçlanması Sırasında Pazar Etkilerini Minimize Etmek

Devletin borçlanma işlemi sırasında ya da ikincil piyasalarda faizler ve kıymet fiyatlarında yaşanabilecek kararsızlık ve belirsizliklerin önüne geçmek borç yönetiminin görevleri arasındadır. Bu belirsizliğin önüne geçmenin en uygun yolu, devletin borçlanma miktarlarını ve günlerini bir program dahilinde piyasalara duyurmasıdır (DPT, 2001: 124).

Bu amaç, özellikle borç yönetiminin şeffaflaşması ve piyasaların devletin ne kadar borçlanacağı konusunda bilgilendirilmesi esasına dayanmaktadır. Böylelikle belirsizlik ve belirsizlikten doğan risk primi ortadan kalkacaktır (Tandırcıoğlu, Egeli, 2009: 14).

2.2.2.5. Borçlanma Araçlarının Çeşitliliğinin Sağlanması

Kamu açıklarının, dolayısıyla borçlanma ihtiyacının artarak devam ettiği durumlarda borç yönetiminin iki önemli misyonu ortaya çıkar. Bunlardan biri, yeni finansal ürünler ortaya çıkarmak suretiyle borçlanma araçlarının çeşitlenmesini sağlamak, diğeri de yeni müşteri potansiyeli yaratmaya çalışmaktır. Farklı özelliklere sahip borçlanma araçlarına sahip olmanın borç yönetimi bakımından önemli avantajları vardır. Pazar şartlarının çok ani ve önemli değişiklikler göstermesi durumunda farklı borçlanma araçları kullanılması borçlanma işlemini kolaylaştırır (DPT, 2001: 124).

Ayrıca, borçlanma çeşitliliğinin artması; piyasa şartlarında oluşacak ani değişiklikler, bu değişikliklere bağlı olarak ortaya çıkan maliyet farklılığını minimize edilmesi ve vade uyumsuzluklarının giderilmesinin bir aracı olması yönüyle de önemlidir (Tandırcıoğlu, Egeli, 2009: 15).

2.2.2.6. Dengeli Bir Vade Yapısının Oluşturulması

Vade farklılıklarının giderilmesi kamu borç stokunun idare edilmesinde önemli bir unsurdur. Aynı tarihlere gelen toplu ödemeler veya yakın tarihlerde olan toplu girişler nakit dengesini bozacağından iyi bir borç yönetiminin vade ile ilgili değişkenleri iyi kontrol etmesi gereklidir. Borç yönetimi planlanırken, uzun vadeli borçlanma yanında, vadesi gelmiş borçların yeni ihalelerle karşılanması gereği de göz önünde bulundurulmalıdır (DPT, 2001: 124).

2.2.2.7. Para Programı Đle Borçlanma Programının Koordinasyonunun Sağlanması

Devletin borçlanma işlemleri, piyasalardan yüklü miktarlarda para çekilmesine, borç ödemeleri ise bir likidite fazlasına yol açmakta, bu gelişmeler de piyasa faiz oranlarını etkilemektedir. Bu nedenle iyi bir borç yönetiminin para programı ile uyumlu bir şekilde yürütülmesi büyük önem taşımaktadır (DPT, 2001: 125).

Borç yönetimi ve parasal politika yöneticilerinin hedef ve öncelikleri farklı olabilir. Bununla beraber her iki konunun yapısı gereği ortak amaçları da çoktur. Borç yönetiminden sorumlu olan hazine, piyasa araçlarını kullanarak kamu açığının finansal maliyetini en aza indirmeye çalışırken, para politikalarının uygulanmasından sorumlu olan Merkez Bankası da yerli paranın istikrarını korumayı amaçlamaktadır (Tandırcıoğlu, Egeli, 2009: 17).