Bir Tutam Fıkra (Adnan Ersan)

4.3.6.1.1. Metnin Türü: Fıkra 4.3.6.1.2. Tema

8. Tema: Sağlık, Spor ve Oyun Alt Tema: Sağlık, Oyun, Beslenme

4.3.6.1.3. Konu

Çocuklarla yetişkinler arasında, gündelik durumlar üzerine geçen konuşmalar konu edilmektedir. İlk fıkrada Kandemir’in, anneannesine oyun oynamayı teklif etmesi;

ikinci fıkrada Muratcan’ın ıspanak yemek istememesi; üçüncü fıkrada, annesinin Barkan’a yıkanmasını söylemesi; dördüncü fıkrada Eren ve Erdal’ın yüzlerini yıkamamaları anlatılır.

4.3.6.1.4. Olay Örgüsü

“Bir Tutam Fıkra” başlığı altında dört ayrı fıkra yer almaktadır. Fıkraların serim bölümü sayılabilecek ilk cümlesinde kişiler ve konunun ne olduğu görülmektedir.

Ardından iki ya da üç konuşma çizgisi kullanılarak fıkralar sonlandırılmıştır. Nükteler, son cümlelerde yer almaktadır. Böylelikle son cümle, okuyucuyu hem güldürmekte hem düşündürmektedir.

İlk fıkrada Kandemir, anneannesine oyun oynamak istediğini söyler. Bu oyununun içeriğine göre Kandemir fil, anneannesi ise file şeker ve pasta veren bakıcı olacaktır.

İkinci fıkrada annesi Muratcan’a, ıspanak yerse yüzüne renk geleceğini söyler.

Muratcan bu sözü işine geldiği gibi yorumlar ve yüzünün yeşil olmasına gerek olmadığını belirtir.

Üçüncü fıkrada, Barkan sokaktan kir içinde dönünce annesi akşam misafir geleceğini belirterek yıkanması için onu uyarır. Bunun üzerine misafir gelmesiyle yıkanmasının ilişkili olduğunu düşünen Barkan, kısa kollu gömlek mi yoksa uzun kollu gömlek mi giyecek kadar yıkanması gerektiğini annesine sorar.

Dördüncü fıkrada ise Eren ve Erdal, yüzlerini yıkamak yerine havluyu ıslatarak annelerini kandırmaktadır. Havluyu ıslatmayı unuttukları bir sabah, annelerinden azar iştirler.

Çocuklar ve yetişkinlerin bakış açılarının ve beklentilerinin farklılığı, olay örgüsünün ilerlemesini sağlamaktadır. Çocukların, isteklerine ulaşmak için çeşitli yöntemlere başvurmaları; durumu kendi lehlerine çevirmeye çalışmaları ya da işlerine geldiği gibi yorumlamaları fıkraları sürükleyici, eğlenceli ve ilgi çekici kılmaktadır.

4.3.6.1.5. Kişi Kadrosu

İlk fıkranın kişi kadrosunda Kandemir ve anneannesi; ikinci fıkrada Muratcan ve annesi; üçüncü fıkrada Barkan ve annesi; dördüncü fıkrada ise Eren, Erdal ve anneleri yer almaktadır.

Dört fıkranın ortak özelliği, olay örgüsünün odağında çocukların yer almasıdır.

Bu durum; çocuğu, fıkranın başkahramanı yapmaktadır. Çocuk kahramanların en belirgin özelliği kıvrak zekâlı ve hazırcevap olmalarıdır. Olay örgüsünün ilerlemesi ve nüktenin ortaya konması için çocuklarla diğer metin kişilerinin diyaloğundan yararlanılmıştır.

Çocuklara hitaben seçilmiş olan metinlerde çocuk kahramanlara yer verilmesi, metni ilgi çekici kılmaktadır. Çünkü öğrenciler, okudukları fıkralarda kendi yaşantılarından izler bulmakta ve kahramanlarla kendilerini özdeşleştirmektedirler.

4.3.6.1.6. Mekân

Dört fıkranın mekânının da ev olduğu anlaşılmaktadır. Mekân betimlemesi yapılmamıştır.

4.3.6.1.7. Zaman

Fıkraların anlatımında kronolojik sıra gözetilmiştir. İlk üç fıkrada olay zamanı açıkça belirtilmemiştir ancak vaka zamanının gün içindeki kısa bir zaman dilimi olduğu tahmin edilmektedir. Son fıkrada ise sabah saatleri olduğu belirtilmiştir. Fıkralardaki olay süresi ise kısa konuşma anları kadardır.

4.3.6.1.8. Bakış Açısı ve Anlatıcı

Tüm fıkralar, hâkim bakış açısı ve 3. tekil kişi anlatıcı ile yazılmıştır. Yazar eleştirilerini ve iletilerini, fıkralardaki nükteler aracılığıyla aktarmıştır. Bunu yaparken olaylara çocukların gözünden bakarak farklı bir bakış açısı sunmuştur.

Fıkralarda anlatma yöntemi ve diyalog tekniği kullanılmıştır.

4.3.6.1.9. Ana Düşünce ve Yardımcı Düşünceler

Günlük olayların nüktelerle anlatıldığı bu kısa fıkralarda, öncelikli olarak nükteleri tespit etmek, metnin iletisini ortaya çıkarma bakımından daha doğru olacaktır.

İlk fıkrada şekerli yiyeceklerin sağlığa zararlı olması sebebiyle, çocuğun bunları istediği kadar tüketemediği ve bu sebeple anneannesini kandırmaya çalıştığı görülmektedir. Bu fıkranın nüktesi; Kandemir’in, anneannesine “Ben fil olayım, sen de file şeker ve pasta veren bakıcısı ol.” demesidir.

İkinci fıkranın nüktesi, annesinin Muratcan’a ıspanak yerse yüzüne renk geleceğini söylemesi üzerine, Muratcan’ın da yüzünün yeşil olmasına gerek olmadığını belirtmesidir.

Üçüncü fıkranın nüktesi; Barkan’ın kısa kollu gömlek mi, uzun kollu gömlek mi giyecek kadar yıkanacağını annesine sormasıdır.

Dördüncü fıkranın nüktesi ise Eren ve Erdal’ın, yüzlerini yıkadıklarının düşünülmesi için havluyu ıslatmalarıdır.

Ana düşünce: Çocukların ve yetişkinlerin, olaylara bakış açısı ve tutumu birbirinden farklıdır.

Yardımcı düşünceler: Tema ve alt temayla uyumlu olarak fıkraların zemininin, sağlıklı yaşamla ilgili olduğu görülmektedir. İlk iki fıkra sağlıklı beslenme ile alakalıyken üçüncü ve dördüncü fıkralar kişisel temizlik ile ilgilidir. Dolayısıyla “Kendi sağlığımız için beslenme ve temizliğe önem vermeliyiz.” iletisi, ortak bir yardımcı düşünce olarak ortaya çıkmaktadır.

4.3.6.1.10. Dil ve Üslup

Fıkralarda bilinmeyen kelimelere yer verilmemiştir. Kullanılan tek deyim ise

“renk gelmek”tir. 6. Sınıf öğrencilerine yönelik olarak seçilen bu fıkralarda öğrencilerin kelime hazinesini geliştirecek bilinmeyen kelime ve kelime gruplarına yer verilmesi

gerektiği görüşündeyiz.

Metnin dili yalın, anlaşılır, duru ve akıcıdır. Fıkra metinleri oldukça kısa olduğu gibi cümle uzunlukları da kısa tutulmuştur. Fıkralarda basit, birleşik, sıralı ve bağlı cümle yapıları kullanılmıştır. Dört fıkranın sıralanışında, cümle yapıları bakımından basitten karmaşığa doğru gidildiği görülmektedir. Basit yapılı cümlelerin dışında; ilk fıkrada bir sıralı cümle; ikinci fıkrada iki bağlı cümle; üçüncü fıkrada bir birleşik, bir sıralı, bir hem sıralı hem bağlı cümle; dördüncü fıkrada dört birleşik cümle bulunmaktadır. Nadiren devrik ve kesik cümleye de rastlanmaktadır.

Metinde tespit ettiğimiz noktalama yanlışları şunlardır:

Tablo 28:

“Bir Tutam Fıkra” Metnindeki Noktalama Yanlışları

Metindeki Kullanım Doğru Olan Kullanım

Küçük Kandemir anneannesiyle evde yalnız kalmıştı.

Küçük Kandemir, anneannesiyle evde yalnız kalmıştı.

Haydi anneanne oyun oynayalım! Haydi, anneanne oyun oynayalım!

Nasıl bir oyun yavrum! Nasıl bir oyun yavrum?

Oğlum biraz ıspanak ye de, yüzüne renk gelsin.

Oğlum biraz ıspanak ye de yüzüne renk gelsin.

4.3.6.1.11. Başlık-Metin Uygunluğu

“Bir Tutam Fıkra” başlıklı metnin içeriğinde dört kısa fıkra yer almaktadır. Bu sebeple başlık ve içerik uyumludur. Başlığa bakıp içeriği anlamanın mümkün olmasının yanı sıra başlığın kısa olması da iyi bir başlığın nitelikleri arasındadır.

4.3.6.1.12. Metnin Türe Uygunluğu

Kısa ve öz yazılar olması sebebiyle fıkralarda ayrıntılı anlatım yapılmaz.

Dolayısıyla bu dört fıkrada mekân betimlemesi yapılmamış, zaman ve kişilere dair ayrıntılar belirtilmemiştir.

İncelediğimiz fıkralar, içinde bulunan nükteler vasıtasıyla güldürürken düşündürmektedir. Eleştirilen durumlar, ince mizah unsurları sayesinde hoşa gider şekilde ortaya konmuştur. Tüm bunlar, fıkraların özelliğine uygundur.

4.3.6.2. Biçimsel Özellikler 4.3.6.2.1. Metin-Resim İlişkisi

Metinde her fıkrayı tasvir eden birer resim kullanılmıştır. Her çocuğun, okuduğu fıkrayı zihninde canlandırması resmedilmiştir. Açık renk tonları ve karmaşık olmayan resimler, çocukların ilgisini çekecek niteliktedir.

4.3.6.2.2. Sayfa Düzeni

Fıkra metinleri, sayfaların köşelerine gelecek şekilde yerleştirilmiştir. Resimler metinlerin yanında yer almaktadır. Her fıkra metninin zemininde farklı renk kullanılması ve fıkraların sayfa üzerinde çapraz konumlandırılması, dizgideki sıradanlığın önüne geçmekte ve çocukların hoşuna gidecek bir görüntü oluşturmaktadır.

Metin, “Calibri” yazı tipi ve 10 puntoyla yazılmıştır.

4.3.6.3. Metnin Okunabilirliği

Fıkralar; başlık dâhil olmak üzere toplam 117 kelime ve 281 heceden oluşmaktadır. Tamamı 17 cümledir. Cümle niteliği taşımayan ifadeler çıkarıldığında tüm metnin hece olarak ortalama kelime uzunluğu 2,38 ve kelime olarak ortalama cümle uzunluğu 6,58’dir. Okunabilirlik değerinin 85,85 olduğu fıkralardan oluşan metin,

“kolay” okunabilir düzeydedir.

Fıkraların ve satır uzunluklarının oldukça kısa olması, okunmayı kolaylaştırmaktadır.

Fıkraların hece olarak ortalama kelime uzunluğu ve kelime olarak ortalama cümle uzunluğu aşağıdaki tabloda ayrı ayrı belirtilmiştir.

Tablo 29:

“Bir Tutam Fıkra” Metnindeki Fıkraların Okunabilirlik Düzeyleri Hece

Ortalaması

Kelime Ortalaması

Cümle Sayısı

Okunabilirlik Düzeyi

1. Fıkra 2,23 6,5 4 92,23

2. Fıkra 2,38 5,25 4 89,47

3. Fıkra 2,1 7,25 4 95,4

4. Fıkra 2,81 6,6 5 68,37

Metin iki sayfada yer almaktadır. Metnin işlenişi için 3 ders saati ayrılmıştır.

4.4. 7. Sınıf Türkçe Ders Kitabında Yer Alan Kurmaca Metinlerden Örnekler (Ez-De Yayıncılık)

4.4.1. Ben Bir Küçük Kilimim (Bedri Rahmi Eyuboğlu)