Bir Düşünce Biçimi: Farklılaştırılmış Öğretim

Farklılaştırılmış öğretim öncelikle bir öğretim stratejisi veya öğretim modeli değildir. Farklılaştırılmış öğretim, öğrencilerin ilgileri, hazırbulunuşluk düzeyleri ve öğrenme profillerini göz ardı eden ve önceden belirlenmiş hareket planıyla değil, öğrenme sürecine bireyin bulunduğu noktadan başlayan ve süreç içerisinde de sürekli öğrencilerin ihtiyaçlarını belirleyerek bireylerine ihtiyaçlarına cevap vermeyi amaçlayan bir öğretim anlayışını savunan bir düşünce biçimi, felsefedir (Gregory &

Chapman, 2002; Tomlinson, 2001b; Tomlinson, 2014a). Bir başka ifadeyle farklılaştırılmış öğretim, öğretmenlerin, öğrencilerin ilgi, hazırbulunuşluk düzeyi ve öğrenme profillerine göre öğretimi düzenlediklerinde öğrencilerin en etkili öğrenmeleri gerçekleştireceklerini savunan felsefedir (Tomlinson, 2005b). Bu felsefeye sahip farklılaştırılmış öğretimin ana hedefi ise her öğrencinin öğrenme potansiyelini en üst düzeye çıkarmaktır (Tomlinson, 2001b, 2003). Bu doğrultuda farklılaştırılmış öğretimin, öğrenen merkezli program tasarım yaklaşımlarından, öğrencinin gerçek ilgi ve ihtiyaçlarının önceden tam olarak kestirilemeyeceği, ayrıca her öğrencinin ilgi ve ihtiyaçlarının benzer olmayacağı ve dolayısıyla eğitim programının önceden tüm çocuklara göre planlanamacağı, eğitim programının süreç içinde değişebilecek esneklikte olması gerektiği ve bunun yanında öğretmenin her öğrenci için uygun ortamların düzenlenmesi gerektiği düşüncesini savunan, yaşantı merkezli program tasarım yaklaşımı (Demirel, 2007) ilkelerine göre hareket eden bir düşünce sistemi olduğu belirtilebilir. Farklılaştırılmış öğretim, yukarıda bahsedilen ilkeler doğrultusunda öğrenme ortamlarında uygulanan bir yaklaşım olarak ele alınabilir.

Her bireyin nasıl ki parmak izi birbirinden farklı ise ilgileri, yetenekleri, becerileri, hazırbulunuşluk düzeyleri, geçmiş yaşantıları, öğrenme profilleri, öğrenmede tercih ettiği yollar vb. de farklıdır. Cox (2008), günümüz sınıflarının, geniş ölçüde farklı yetenekte ve çok farklı geçmiş deneyimlere sahip öğrencilerden oluşmakta olduğunu belirtmektedir. Farklılaştırılmış öğretim, nasıl ki tüm bireyler birçok özellik bakımından birbirinden farklı ise öğrenmeyi de birbirlerinden farklı şekillerde gerçekleştirecekleri inancına dayalıdır (Anderson, 2007). Öğrencilerin yetenekleri ve öğrenme profilleri birbirinden farklı olduğu için öğretmenlerin, öğretimi farklılaştırmaları gerekmektedir (Levy, 2008). Haager & Klingner’a göre (2005), farklılaştırılmış öğretim bireysel farklılıklar üzerine kuruludur ve sınıf ortamının ve öğretim programının sınıftaki karma yetenekli öğrencilerin dikkate alınması, bu yaklaşımın temel unsurudur. Genel olarak tüm sınıflarda önemli oranda bireysel farklılıkların olduğu ve bu farklılıkların çeşitli faktörlere dayandığı kabul edilir. Bu faktörlerden bazıları; ilgi, hazırbulunuşluk düzeyi, öğrenme profili, ön öğrenmeler, deneyimler, sosyo-ekonomik durum, kişisel ve sosyal beceriler olarak

sıralanabilir (Koutselini, 2008). Odak noktası bireysel farklılıklar olan farklılaştırılmış öğretim, bireysel farklılıkları dikkate alarak çeşitlenen öğrenci nüfusu bağlamında ortaya çıkan ve öğrencilere zengin öğrenme yaşantıları sunan bir anlayıştır.

Farklılaştırılmış öğretim, öğrencilerin bireysel farklılıklarından kaynaklı ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarını, öğrenme profillerini, hazırbulunuşluğunu dikkate alarak eğitim programlarının farklılaştırılmasına dayanan bir yaklaşımdır (Anderson, 2007: 50; Chapman & King, 2009: 2; Gregory & Chapman, 2007: 2; Joseph, Thomas, Simonette & Ramsook, 2013: 28; Landrum & McDuffie, 2010; Murawski & Hughes, 2009; Regan, 2009; Tomlinson, 2001b: 1; Tomlinson et al., Tomlinson & McTighe, 2006: 3; Tomlinson & Moon, 2013: 1). Bir başka ifade ile farklılaştırılmış öğretim, öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleri, ilgileri ve öğrenme profillerini dikkate alınarak onların en iyi ve etkin/kalıcı öğrenmeleri gerçekleştirmelerini amaçlayan bir öğretim felsefesidir (Tomlinson, 2005a). Bu anlayışla hareket eden farklılaştırılmış öğretim yaklaşımı ile öğrencilerin hazırbulunuşluğu, ilgileri ve öğrenme profillerine göre eğitim programında içerik, süreç, ürün, değerlendirme ve öğrenme ortamı farklılaştırılmaktadır (Avcı ve Yüksel, 2014; Dee, 2011: 54; Fattig & Taylor, 2008: 30; Levy, 2008; Muthomy & Mbugua, 2014; Tomlinson, 2001b; Tomlinson, Brimijoin & Narvaez, 2008; Tomlinson & McTighe, 2006; Tomlinson & Moon, 2013). Görüldüğü üzere Tomlinson (2001b) tarafından ortaya konulan farklılaştırılmış öğretim, öğrencilerin çok çeşitli bireysel farklılıklarından ziyade ilgi, hazırbulunuşluk düzeyi ve öğrenme profillerinden oluşan üç temel bireysel farklılıkları dikkate alarak öğretimin farklılıştırılmasını amaçlamaktadır.

Öğrenme ortamlarında aynı yaştan çocuklar birbirlerinden farklılık gösterirler. Farklılaştırılmış öğretime dayalı bir sınıfta öğrencilerin sahip oldukları benzerlikler üzerine öğretimin inşası gelişir ve aynı zamanda da öğretme ve öğrenme sürecinde bireysel farklılıklar önemli bir unsur olarak görülür. En basit ve temel ifade ile farklılaştırılmış öğretim, öğrencilerin bilgiyi almaları, anlamlandırmaları, öğrendiklerini ifade etmeleri ve farklı öğrenme ürünleri sergilemelerini sağlama amacıyla öğrencilere birçok seçenek sunmak için sınıf ortamında olup biteni

“yeniden şekillendirmek” olarak tanımlanabilir. Diğer bir ifadeyle, farklılaştırılmış öğretime dayalı bir sınıf her bir öğrencinin öğrenmeyi gerçekleştirebilmesi için içeriğin öğrenilmesi, bilginin anlamlandırılması ve öğrenme ürünlerinin geliştirilip ortaya konulmasında farklı yollar sunar.

Farklılaştırılmış öğretimin olmadığı birçok sınıfta öğrenciler aynı etkinlikleri, aynı ödevleri ve aynı çalışmaları yapmaktadır. Oysaki Farklılaştırılmış öğretim yaklaşımında, öğretimin hız, seviye ve türü öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve öğrenme profillerine cevap verecek şekilde düzenir. Farklılaştırılmış öğretim, her öğrencinin öğrenme sürecinde hangi noktada olduğuna (ne bildiğine) ve neyi öğrenmeye ihtiyacı olduğunu dikkate alır ve öğretimin buna göre düzenlenmesini destekler. Ayrıca bu öğretim yönteminde öğrencilerin, nasıl öğreneceklerine ve öğrendiklerini hangi şekillerde göstereceklerine kendi özelliklerine göre karar vermesine izin verilir. Farklılaştırılmış öğretimde öğrencilerin bilgiyi alma, anlamlandırma ve öğrendiklerini ifade etme konusunda farklı seçenekleri vardır. Başka bir deyişle, farklılaştırılmış öğretim, öğrencilere öğrenilecek içerik üzerinde çalışmaları, bilgiyi anlamlandırmaları, işlemeleri ve ürün oluşturmaları sırasında farklı yollar sunar. Bu şekilde tüm öğrencilerin farklı yollardan geçerek konu ve kavramları etkili bir şekilde öğrenmesi sağlanmaya çalışılmaktadır (Anderson, 2007; Chapman ve King, 2009; Heacox, 2012; Tomlinson, 2001b). Kısacası farklılaştırılmış öğretim, bir strateji ya da yöntem olmaktan çok, öğrenci, öğretim ve öğrenme konularında bütüncül bakış açısı sunan bir yoldur (Gregory & Chapman, 2002).

Farklılaştırılmış öğretimin etkili olması öncelikle öğrencileri tanımaktan geçer. Farklılaştırılmış öğretimde farklı öğrenme yolları dikkate alınarak desteklenmeli, sorumluluklar öğrencilerle paylaşılmalı, esnek ve yansıtıcı bir yaklaşım sergilenmelidir. Bu da öğretmenlerin; öğrencilerin ilgileri, geçmiş yaşantıları, ön bilgileri, hazırbulunuşluk düzeyleri ve öğrenme profillerini dikkate almaları ile sağlanabilir (George, 2005; Koutselini, 2006; Tieso, 2003; Tomlinson, 2005b). Öğretmenlerin, farklılaştırılmış öğretimde başarılı olabilmeleri, çocukların gelişimsel farklılıklarını hassas bir biçimde dikkate almalarına bağlıdır. Öğretmenler, öğrencilerin gelişimsel süreçlerini düzenli olarak takip etmeli, ilgi ve ihtiyaçlarını

dikkate alarak programları güncellemelidir (Salinger, 2006; Walpole, Justice, & Invernizzi, 2004). Gregory ve Chapman’a göre (2007) farklılaştırılmış öğretim, öğretmenlerin sınıflarındaki farklı öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarına cevap verebilecek stratejik planlama yapmalarına imkân tanıyan bir araçtan çok bir felsefe olarak tanımlamaktadır. Bu felsefenin temelinde farklılaştırma bir araç olup; öğrencilerin bireysel farklılıklarından kaynaklı ihtiyaçlarını kucaklayabilecek bir inanç sistemi yatmaktadır. Genel olarak ele alındığında farklılaştırılmış öğretim, öğrencilerin ilgileri, hazırbulunşluk düzeyleri ve öğrenme profillerini dikkate alarak içeriği, süreci ve ürünü farklılaştırmaya dayanan ve bunu gerçekleştirmek için de çeşitli strateji ve yöntemler kulanan bir yaklaşımdır. Farklılaştırılmış öğretim yaklaşımı özetle Şekil 2.1.’de ele alınmıştır.

Bugünün sınıflardaki öğrenciler geçmiş yaşantıları, kültürleri, dil yeterlilikleri, eğitim becerileri ve ilgi alanları bakımından farklılık göstermektedir. Birbirlerinden oldukça farklılık gösteren bu öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamanın en iyi yolu öğretmenlerin, eğitim programlarını, öğrencilerin ihtiyaç ve beklentilerine göre süreç içerisinde farklılaştırmasından geçer. Ortaya konan araştırmalar da öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alarak eğitim programlarında farklılaştırmanın gerekliliğini ortaya koymuş ve farklılaştırılmış öğretimin öğrencilerin akademik başarılarını artırdığı sonucuna değinmiştir (Parsons, Dodman & Burrowbridge, 2013; Rock, Gregg, Ellis & Gable, 2008; Santamaria, 2009; Tomlinson ve diğ, 2003). Sınıflarında farklılaştırılmış öğretimi uygulayan öğretmenler, öğretim planlarını öğrencilerin ilgi, hazırbulunuşluk düzeyi ve öğrenme profillerine göre şekillendirmeli, zamanı, ortamı, materyalleri ve öğretim stratejilerini öğrencilerin ihtiyaçlarına cevap verebilecek esneklikle kullanmalı, sınıfları, sevginin, saygının, yapılacak çalışmaların ve sorumlulukların paylaşıldığı, bireysel ve grup olarak en üst düzeyde gelişmenin kaydedildiği ortamlar haline getirmeli ve sınıfta bu anlayış içinde hareket eden öğrenme toplulukları oluşturmalıdır (Tomlinson, 2005b).

Şekil 2.1. Farklılaştırılmış Öğretime Göre Öğretimin Farklılaştırılması

Kaynak: Tomlinson, 2014 ve Tomlinson & Moon, 2013’ten uyarlanmıştır.

Farklılaştırılmış Öğretim

Öğretmenin, öğrencilerin ihtiyaçlarını dikkate almasıdır.

Düşünce ile şekillenen

Öğrenmeyi teşvik eden ve destekleyen bir ortam Etkili farklılaştırılmış program Eğitimde, öğrencilerdeki değişime cevap verme İçerik Öğrencilerin öğrenme hedeflerine ulaşabilmelerini sağlayan bilgi ve fikirler Süreç Öğrencilerin içeriği algılama ve alma süreci Ürün Öğrencilerin neleri bildikleri, neleri anladıkları ve neleri yapabildikleri Ortama Etki Sınıfın/öğrenme ortamının iklimi Hazırbulunuşluk Öğrencilerin öğrenme hedeflerine yakınlığı İlgi Öğrenmeye karşı ilgi, istek ve motivasyon Öğrenme Profili Öğrenmede tercih edilen yöntemler

Çeşitli Öğretim Stratejileri İle Farklılaştırır

* Öğrenme/ilgi merkezleri * Bağımsız projeler * Kademelendirilmiş etkinlikler * Küçük gruplarda öğretim * Akran öğrenme * Öğrenme profillerine göre çalışma

* İstasyonlar * Karmaşık öğretim * Katlı öğretim * Yörünge çalışmaları

ve farklılaştırılma ilkelerine göre yönlendilen

Öğretme ve öğrenme hakkında bilgi veren değerlendirme Öğrencilere rehberlik etme ve rutin işleri yönetme Öğretmen farklılaştırır