Bilgisayar aracılı iletişim (BAİ) insanlar arasındaki iletişimin bilgisayarlar aracılığı ile gerçekleşmesi olarak tanımlanmaktadır. İletişim süreci; bilgisayar ekranından anında gerçekleşiyorsa senkron, bir süre sonra gerçekleşiyorsa asenkron olarak nitelendirilmektedir (Herring, 1996). Bilgisayar aracılı iletişim; bireylerin bilgiyi alma, oluşturma ve değiştirme sürecinde verinin kodlanması, iletilmesi ve kodun çözülmesini kolaylaştırmak için ağ iletişim sistemlerinin kullanılması olarak ifade edilmektedir (December’dan aktaran Romiszowski & Mason, 1996). Ayrıca çevrimiçi veri tabanı, bilgisayar konferansı ve e-mail içerin teknolojiler ile farklı mekânlardaki öğrencilerin iletişimini kolaylaştırmak için bilgisayar ağlarının kullanımı olarak da tanımlanmaktadır. Grup içi etkileşimin, bilgisayar konferansı ve e-mail ile desteklenmesi bilgisayar aracılı iletişimin en belirgin özelliğidir. Bunlar sayesinde konuşma ve işbirliği desteklenmektedir (Jonassen, Davidson, Collins, Campbell & Haag, 1995). Bilgisayar aracılı iletişim ile uzaktan eğitimde hem kendi anlamını oluşturma hem de gruptakilerin karşılıklı anlam oluşturması için öğrencilerin sorumlu olduğu, saygılı bağımlılık içeren işbirliği anlayışı gelişmektedir. Böylece bilgisayar aracılı iletişim kullanımı ile diyalog, iletişim ve gerçek topluluk hissinin arttığı görülmektedir. Önceden sadece yüz yüze ortamlarda mümkün olan
39
etkileşimin veya işbirliğinin sosyal, duyuşsal, bilişsel faydaları artık bilgisayar iletişimi ile gerçekleşmektedir (Stacey, 2007).
Bilgisayarlar aracılığı ile işbirliğine dayalı öğrenmenin gerçekleştirilmesi olan çevrimiçi işbirliğine dayalı öğrenmede bu araçlar kullanılmakta ve çevrimiçi öğrenme için etkili bir ortam olarak kabul edilmektedir. Yüz yüze iletişim yerine geçmeyen bilgisayar aracılı iletişim, daha esnek dağıtım sağlamakta ve çevrimiçi işbirliğine dayalı öğrenmede iletişimin kanal seçimini genişletmektedir (Tu, 2004). Bilgisayar aracılı iletişim ile gerçekleştirilen çevrimiçi etkileşim bilişsel ilerlemeyi sağlamaktadır (Harasim, 1990). Ayrıca yansıtma ve etkileşimi arttırmaktadır (Warschauer, 1997).
Bilgisayar aracılı iletişimi diğer ortamlardan ayıran 5 özellik bulunmaktadır. Bunlar:
Yazı temelli ve bilgisayar aracılı iletişimin olması: Yazı birçok insan tarafından farklı zamanlarda ulaşılabilir ve analiz edilebilir.
Çok - çok iletişim: Bilgisayar aracılı iletişim sayesinde bireyler, grupta bulunan herhangi bir üye ile ya da grubun tamamı ile etkileşime girebilir.
Zaman - mekân bağımsızlığı: Bireyler bilgisayar aracılı iletişim sayesinde farklı zamanlarda ve farklı mekânlardan iletişim kurabilir.
Uzun mesafe alışverişi (Long Distance Exchanges): Bu özelliği, yer bağımsızlığından bir derece farklı olmayı gerektirir. Mesela; bülten tahtaları sadece bölgesel bir ağda iletişime izin verir.
Hipermedya bağlantı: İnternet üzerinden www ile işbirliğine dayalı öğrenmenin gerçekleştirilmesi sağlanabilir (Warschauer, 1997).
Vygotsky insan öğrenmesinin ve gelişmesinin çeşitli araçlarla yapılan amaca ulaşma aktivitelerine bağlı olduğunu ifade etmektedir. Vygotsky’ın ifade etmiş olduğu yakınsal gelişim alanı, modelleme ve metin aracılığı ile olmak üzere iki şekilde gelişmektedir. Modelleme; öğretmenin model olması ile gerçekleşmektedir. Metin yorumlaması ise işbirliği ile yeni anlamların oluşturulması için araç olarak yazının kullanılması durumudur (Wersch & Bivens, 1993). Bu nedenle bilgisayar aracılı iletişimin yazıya dayalı olması önem taşımaktadır (Warschauer, 1997).
Bilgisayar aracılı iletişimde senkron ve asenkron sistemin kullanımı söz konusudur. Asenkron iletişim, e-mail, tartışma panosu gibi araçları içermektedir (Tu, 2004). Ayrıca bilgisayar aracılı iletişim üç tip çevrimiçi servisi desteklemektedir. Bunlar: e-mail,
40
bilgisayar konferansı ve çevrimiçi veri tabanlarıdır (Gunawardena & McIsaac, 2004; McIsaac & Gunawardena, 1996). Bu hizmetler sayesinde öğrencilerin içerikle etkileşim kurması kolaylaşmaktadır (Gunawardena & McIsaac, 2004)
E-mail; Öğrenci - öğrenci ve öğrenci - öğretmen arasında iletişim kurmayı kolaylaştıran e-mail ile gönderilen mesaj alıcı okuyana kadar bekler, okunur, kaydedilir, başkasına gönderilir. Çoğu e-mail okunmaya ve yazılmaya izin verir (McIsaac & Gunawardena, 1996). E-mail sayesinde bireylerin ya da grubun problem çözmesine yardım edilir, bir konuda ortak zihinsel modelin gelişmesi sağlanır (Jonassen vd., 1995). 1972’den beri kullanılan e-mail, 1973’de oldukça kullanılır hale gelmiştir. Farklı zamanlarda alınabilir olması e-mailin avantajları arasındadır (Herring, 2002).
Online veri tabanı: Öğrencilerle ilgili bilgi almayı, topluluğa destek sağlamayı ve kendi bilgi tabanını kurmayı sağlamaktadır (Gunawardena & McIsaac, 2004). Online veri tabanı sayesinde ana bilgisayardan e-mail ve bilgisayar konferansına erişilebilir. Kullanıcılar ise diğer bilgisayarlardan genel ve özel veri tabanına erişebilir (McIsaac & Gunawardena, 1996).
Bilgisayar konferansı: Tartışma ve fikir paylaşımı ile işbirliğine dayalı öğrenme çevresinin ağ kullanımına dayanan bilgisayar konferansı ile çoklu iletişim sağlanır. Bilginin sosyal yapılandırılması ve işbirliğine dayalı öğrenme gerçekleşir (Gunawardena & McIsaac, 2004). Ayrıca bu sistemde mesajlar iletişim zincirini oluşturur. Böylece bilgi erişimi ve grup etkileşimi için uygun bir uygulama gerçekleştirilir (McIsaac & Gunawardena, 1996). Bilgisayar konferansı ile birbirlerini teşvik edip, tartışmaya katılan öğrenciler, farklı bakış açılarını görme fırsatı yakalamış olurlar (Jonassen vd.,1995).
Bu çevrimiçi servislerin yanı sıra e-posta listesi ya da dağıtım listesi olarak da adlandırılan mesajı listedeki herkese göndermeyi sağlayan Listserver Tartışma listesi, haber grupları, konuşma, telefon, ICQ, chat, özel sohbet, web, ses ve video’da bilgisayar aracılı iletişim araçları olarak sıralanmaktadır (Herring, 2002). Bilgisayar aracılı iletişimde senkron (eş zamanlı) ve asenkron (gönderici ve alıcının eş zamanlı bulunması gerekmeyen durumlar) olarak mesajın üretimi, süreci, mesajın uzunluğu, karmaşıklığı, resmiyeti ve etkileşimi farklıdır (Ko’dan aktaran Herring, 2002). Bilgisayar aracılı iletişimde etkili olan bilgi zenginliği teorisine göre tek iletişim kanalından yararlanılan yazı temelli yalın medya,
41
zamanlama gibi somut görevler için uygunken, çoklu iletişim kanallarından yararlanılan yüz yüze konuşma gibi medyalar, belirsiz, karmaşık görevler için tercih edilmektedir (Herring, 2002).
Bilgisayar aracılı iletişimi etkileyen bazı faktörler bulunmaktadır. Bunlar;
Grup büyüklüğü: Küçük gruplarda herkesin aktif katılımı gerçekleşeceği için daha iyidir.
Diğer katılımcı bilgisi: Diğer katılımcıları bilmek, önemlidir. Bunun için etkileşim gerekir.
Öğrenci deneyimi: Görevleri yerine getirirken, deneyimli iletişim kuran öğrencilerin bulunması önem taşır.
Görev hakkında berraklık: Öğrenciler yapacakları işlerde, sorumluluklarda nasıl yapacağını bilmelidir.
Göreve sahip çıkma: Öğrencilerin görev içeriğini görüşme şansı olmalıdır.
Sistem ihtiyacı, sistem tipi ve bilgisayar aracılı iletişimin ön deneyimleri de önemli bileşenler arasındadır (Tolmie & Boyle, 2000).
Öğretim elemanlarının bilgisayar aracılı iletişimi kullanırken bu faktörleri dikkate alması, uygun görev için gereken aracı kullanması gerekmektedir. Öğretim elemanlarının, çevrimiçi ortamda etkileşimi sağlamak için işbirliğine dayanan öğrenmeyi kullanırken çevrimiçi ortamda anlamlı öğrenmenin gerçekleştirilmesi için araştırma topluluğu modelinden faydalanmaları yararlı görülmektedir.