Eğitim iletişim ile gerçekleşmektedir. Hangi ortam olursa olsun iletişim eğitimin vazgeçilmez bir parçasıdır. Elektronik iletişim yüz yüze iletişim yerine geçmemektedir. Ancak yüz yüze iletişimde zorlanan öğrenciler için bu ortamda iletişim kurmak daha kolaydır. Böylece bilgi artışı ve duygusal iletişim arttırılmış olmaktadır (Kling, 1996). İletişim sayesinde öğrenciler anlamları yapılandırmaktadırlar. Eğitim amaçlı kurulan iletişimin etkileşimli olması gerekmektedir (Anderson & Garrison, 1998). İki yönlü iletişim eğitimde kalitenin bir ölçüsü olarak değerlendirilmektedir (Phipps, 2015). Garrison
17
(1993), uzaktan eğitimde çift yönlü iletişimin gerekli ve önemli olduğu paradigması üzerinde durmaktadır. Uzaktan eğitimde iki yönlü iletişim paradigması; saygılı, bağlılığı
içeren işbirliği ve topluluk içinde karşılıklı anlayışın oluşturulması ile kişisel anlam oluşturma sorumluluğunu içermektedir (Garrison, 1993). Öğrenenlerin anladıklarını; açıklamak, yorumlamak ve doğrulamak için sürekli çift yönlü iletişim kullandıkları ifade edilmektedir (Garrison ‘dan aktaran Stacey, 2007). TDK (2013) Etkileşimi “birbirini karşılıklı olarak etkileme işi” olarak tanımlamaktadır. Etkileşim birçok eğitim uzmanı tarafından eğitim sürecinin en önemli bileşenlerinden biri olarak ifade edilmektedir (Moallem, 2003). Etkileşimin amaçları arasında; içerikle etkileşim sağlama, işbirliği yapma, sohbet etme, içsel öğrenmede yardım, performans desteği sağlama yer almaktadır (Northrup, 2001). Uzaktan eğitim öğrencileri, etkileşimin performansı arttırdığına inanmaktadırlar (Navarro & Shoemaker, 2000). Etkileşimin başarıyı arttırmada anahtar özellik taşıdığı ve daha iyi öğrenmeyi sağladığı bilinmektedir (Saba, 2000).
Eğitim sürecinde bu denli etkisi olan etkileşimin farklı türleri vardır. Moore (1989) uzaktan eğitimde en az üç tip etkileşimin olması gerektiğini ifade etmektedir. Bunlar; öğrenci - içerik, öğrenci - öğretmen ve öğrenci - öğrenci etkileşimidir.
Öğrenci - içerik etkileşimi: Öğrencinin bakış açısını, bilişsel yapısını etkilediği için
öğrenci - içerik etkileşimi olmaksızın eğitim gerçekleştirilemez (Moore, 1989). Bu etkileşimde öğrenci, materyalden zihinsel bilgi edinimi gerçekleştirmektedir (McIsaac & Gunawardena, 1996). Öğrenci - içerik etkileşimini destekleyen öğrenme araçlarının hem yüz yüze ortamlarda hem de uzaktan eğitimde hızlı bir şekilde geliştiği görülmektedir. Gelişen yeni araçlar ile bireylerin etkileşime girerek anlamlı öğrenmesi desteklenmektedir. Etkileşim sürecinde; öğrencilerin ortamdaki materyalleri kullanmaları, hipermedya bağlantısı kurmaları ve kendi düşüncelerini oluşturmaları sağlanmaktadır (Anderson & Garrison, 1998). Turoff, Hiltz ve Balasubramanian (1994) öğrenci - içerik etkileşiminde amaçlarının; materyallerle anlaşma ya da anlaşmazlık derecesini şekillendirme, materyalin anlamını arama ya da anlamına ulaşma, daha fazla takip gereken anlayış eksiklerinin ve karışıklıkların farkına varma ve öncesinde bilinen veya bilinmeyenlerin anlaşılması olduğunu ifade etmektedirler.
Öğrenci - öğretmen etkileşimi: Hedefe başarıyla ulaşmak isteyen öğretim
18
planlanmış olan bilgilerin öğretilmesinde öğrencilerin ilgisini çekmek, motivasyonu arttırmak, öz denetim ve öz motivasyon sağlamak ilk adımdır. Bu adımı gerçekleştiren öğretim elemanları içeriği öğrenciye sunum, gösterim ya da modelleme gibi farklı yöntemler ile vermekte sonra öğrencinin sunulan bilgiyi uygulamaya geçirmesine farklı stratejiler yolu ile yardımcı olmaktadırlar. Yazışma ya da telekonferans aracılığı ile olabilen bu etkileşim türünde öğrenciler, öğretim elemanının deneyimlerinden faydalanmaktadırlar (Moore, 1989). Öğrencide motivasyon sağlama, geri dönüt verme ve öğrenci - öğretmen diyaloğunu gerçekleştirmede öğrenci - öğretmen etkileşimi gerekmektedir (McIsaac & Gunawardena, 1996). Bu yüzden farklı düşünürler geçmişten günümüze kadar öğrenci - öğretmen etkileşiminin önemini sürekli olarak vurgulamışlardır. Özellikle motivasyon artışının sağlandığı, geri dönüt verdiği ve uzaktan eğitimle sınıf arasında bağlantı kurmada yardımcı olunduğu belirtilmektedir. Ses ve video konferansının öğrenci - öğretmen etkileşimine katkısı vardır. Ancak öğrenme çıktılarına direkt etkisini arttırmak için öğretim tasarımı veya teknoloji kullanımı gerekmektedir. Öğrenci - öğretmen etkileşimi, kişinin kendisini gerçek kişi olarak algılama durumunu belirten sosyal varoluşunu etkilemektedir. Öğrenmeye pozitif katkı sağlamaktadır (Anderson & Kuskis, 2007). Öğrenci - öğretmen arasındaki iletişim ile mevcut bilgilerin anlaşılması ve yeni bakış açılarının oluşması sağlanmaktadır (Garrison, 1993). Holmberg uzaktan eğitimde öğrenci - öğretmen arasındaki etkileşimin önemini vurgulayarak bu etkileşim türünün öğrenmede motivasyonu sağladığını ifade etmektedir (Holmberg’den aktaran Keegan, 1996). Uzaktan eğitimin temel özellikleri arasında öğrenen ve öğreten arasında iki yönlü iletişimin yer aldığı görülmektedir (Garrison & Shale’den aktaran Casey, 2004). Hem yüz yüze eğitimde hem de uzaktan eğitimde, eğitimin merkezinde yer alan öğretmen - öğrenci etkileşiminde mevcut anlayışı değerlendirmek, uygun yaklaşımı belirlemek ve eleştirel düşünmeye teşvik etmek temel amaçlar arasında yer almaktadır (Anderson & Garrison, 1998). Moore ve Kearsley (1996) uzaktan eğitimin tanımını yaparken, öğretmen ve öğrenci arasındaki etkileşimin uzaktan eğitim olarak ifade edildiğini belirmektedirler. Uygun teknolojilerin kullanımı ile bu etkileşimin sağlanması gerçekleştirilmektedir (Anderson & Garrison, 1998).
19
Öğrenci - öğrenci etkileşimi: Bir öğrencinin diğer öğrencilerle, tek başına ya da
grupla, öğretim elemanının senkron varlığı olarak ya da olmaksızın gerçekleştirdiği etkileşim türüdür. Öğrencinler arasındaki etkileşim, öğrenmede önemli ve gerekli bir kaynaktır. Grup içinde öğrencinin etkileşime girme isteğinin yüksek olması, öğrencinin yaşı, deneyimi, özerklik seviyesi gibi özelliklerine bağlıdır. Öğrenciler kendi fikirlerini, bilgilerini paylaşarak ya da tartışarak öğrenmeyi gerçekleştirmektedirler (Moore, 1989). Öğrenci - öğrenci etkileşimi ders hakkında yapılandırılmış ya da yapılandırılmamış bir şekilde öğrenciler arasındaki diyaloğun, fikrin ve bilginin paylaşımı ile gerçekleşmektedir (McIsaac & Gunawardena, 1996). Uzaktan eğitimle ilgili çalışanlar, öğrenci - öğrenci etkileşiminin, uzaktan eğitimdeki motivasyonu arttırdığını ifade etmektedirler (Hammond, 2005). Çalışmalar; uzaktan eğitimde, öğrencilerin akranları ile öğrenmesi ve etkileşim sağlamasının öğrenmeyi arttırdığını göstermektedir (Ostlund, 2008).
Anderson ve Garrison (1998) ile Anderson ve Kuskis (2007) temel olarak bu üç etkileşimin olduğunu ancak öğrenen - öğrenen, öğretmen - öğretmen ve içerik - içerik etkileşiminin de öğrenme - öğretme sürecinde önemli bileşenler olduğunu belirtmektedirler. Hillman, Willis ve Gunawardena (1994) ise Moore (1989)’un belirttiği etkileşim tiplerine ek olarak, öğrencinin öğretmenle ve diğer öğrencilerle etkileşime girmesi, öğrenmeyi gerçekleştirebilmesi için ara yüzden faydalanması gerektiğini vurgulayan etkileşim tipi olan öğrenci - ara yüz etkileşiminden bahsetmektedirler.
Farklı etkileşim türlerinden bahsedilmekte ve birçok çalışmada etkileşimin önemine vurgu yapılmaktadır. Örneğin, Clark ve Mayer (2008) grup üyeleri arasındaki etkileşimin temel nokta olduğunu belirterek öğretim elemanlarının işbirliğine dayalı görevler vererek öğrenci etkileşimini arttırması gerektiğini ifade etmektedirler. Woo ve Revess (2007) etkileşimin pedagoji için temel bileşenlerden olduğunu, teknolojinin bulunup bulunmadığına bakılmaksızın her eğitim ortamında, etkileşimin olması gerektiğine vurgu yapmaktadırlar. Uzaktan eğitim problemlerinden biri öğrenci iletişimi ve etkileşim eksikliğidir. Bu problemin çözümü; öğretmenlerin ve öğretim tasarımcılarının öğrencilerin katılımını teşvik etmesi, görevler vererek etkileşimi sağlaması, onlara geri bildirim vermesi, etkileşimi sağlamak için grup etkinlikleri düzenlemesi ve insan ilişiklerini arttırması ile gerçekleştirilmektedir (Cho & Berge, 2002). Ancak çevrimiçi derslerde, öğrencilerin tartışmaya katılmadaki isteksizlikleri ya da etkileşimin öneminin vurgulanmamış olması
20
etkileşim eksikliğine neden olmaktadır (Moallem, 2003). Chen, Ou, Liu ve Liu (2001) yüz
yüze etkileşimin eksikliği nedeni ile internete dayalı öğretim sistemlerinde grupla öğrenmenin önemli olduğunu, internet temelli öğrenme sistemlerinde grupla öğrenmeye yönelik yazılımların olması gerektiğini vurgulamaktadırlar. Etkileşimin eğitimde önemli bir yeri vardır. Ancak burada söz edilen etkileşim internete dayalı her tür etkileşimi içermemektedir. Örneğin dersle ilgili olmayan boş sohbetler, gereksizce internette dolaşmak diğer nesne ya da kişilerle etkileşim sağlamasına rağmen öğrenmeye katkı sağlayacak etkileşim türü değildir. Bu nedenle sadece kişisel fikirlerin paylaşımı yeterli olmamaktadır (Woo & Revess, 2007).
Çevrimiçi öğrenme modelinde de görüldüğü gibi etkileşimin sağlanmasında işbirliğine dayalı öğrenme kullanılmaktadır. İşbirliğine dayalı öğrenme ise sosyal yapılandırmacılığa dayanmaktadır.