Bilgi Alma ve Ġnceleme Hakkının Kullandırılması

YTTK‟nın 437 nci maddesinde, pay sahiplerinin bilgi alma ve inceleme hakkına iliĢkin düzenlemeler yer almaktadır. Kendigelen, TTK‟da iki ayrı madde halinde yer alan ancak YTTK‟da tek bir maddede düzenlenmiĢ olan bilgi alma ve inceleme hakkının geniĢletilmiĢ ve güçlendirilmiĢ olduğu görüĢündedir131.

YTTK m.437 uyarınca finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulu faaliyet raporu, denetleme raporları ve kar dağıtım önerisi genel kurul toplantısından en az onbeĢ gün önce Ģirket merkez ve Ģubelerinde pay sahiplerinin inceleyebilmesi amacıyla hazır bulundurulmalıdır. Finansal ve konsolide finansal tablolar bir yıl boyunca merkez ve Ģubelerde tutulmaya devam edilir. Her pay sahibinin gelir tablosuyla bilançodan suret alma hakkı olduğu gibi bu iĢlemin masrafının Ģirkete ait olacağı hükümde açıkça düzenlenmiĢtir. YTTK düzenlemesinde, TTK‟da yer almayan bir düzenleme olarak konsolide finansal tabloların da bilgi alma hakkı kapsamında maddeye alındığı görülmektedir132

. YTTK sisteminde topluluk Ģirketlerinin de kanun kapsamına alındığı göz önünde tutulduğunda, konsolide finansal tabloların133 bilgi alma hakkın kapsamında tutulmasının olumlu olduğu düĢünülmektedir.

130 _{Seri:IV, No:54 Sayılı Kurumsal Yönetim Ġlkelerinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına ĠliĢkin Tebliği Bölüm IV,}

m.3.3.5.

131

Kendigelen, s.289.

132

Kendigelen, s.289.

133 _{Konsolide finansal tablolar, bir grubun finansal tablolarının tek bir ortaklığın finansal tablosu gibi sunulduğu}

73

Pay sahibi, genel kurul esnasında bilgi alma hakkını kullanabilir. Bunun için yönetim kurulundan Ģirket iĢleri hakkında ve denetçilerden de denetimin yapılma Ģekli ve sonuçları hakkında bilgi istemesi mümkündür (YTTK m.437, f.2). Denetçilerin yanısıra yönetim kurulundan da bilgi istenebileceği TTK‟da yer almayan bir düzenlemedir. YTTK‟nın gerekçesinde, denetçilerin Ģirket organı sayılmamasının bilgi verme yükümlülüğüne tabi olmadıkları anlamına gelmeyeceği ve onun bu yükümlülüğünün üstlendikleri görevden kaynaklandığı belirtilmektedir134_{. Hükümden} de anlaĢıldığı üzere yönetim kurulu ve denetçilerden ancak ilgili oldukları konular hakkında bilgi talep edilebilir. Nitekim YTTK‟nın 407 nci maddesinde genel kurul toplantılarında denetçilerin her halde hazır bulunmak zorunda oldukları, iĢlem denetçilerinin kendilerini ilgilendiren konulara iliĢkin olarak hazır bulunacakları düzenlenmiĢ bulunmaktadır. TTK‟da bulunmamakla birlikte YTTK‟da Ģirketin bilgi verme yükümlülüğünün bağlı Ģirketleri de kapsadığı hükme bağlanmıĢtır (YTTK m.437, f.2).

Bilgi alma hakkına 437 nci maddenin üçüncü fıkrası düzenlemesi ile bir sınır getirilmiĢtir. Bu sınır, istenilen bilginin açıklanmasının Ģirket sırlarını açıklamak anlamına geldiği veya Ģirket menfaatlerinin tehlikeye düĢeceği durumlardır. Söz konusu durumlarda pay sahibinin bilgi talebi reddedilebilir. Madde gerekçesinde bu hususa dayanak olarak, genel kurulların Ģirketin rakiplerince de izlenebildiği ve pay sahiplerinin gerçek amaçlarının ne olduğunun bilinemeyecek olması gösterilmiĢtir.

ġirketin ticari defterlerinin ve yazıĢmalarının incelenebilmesi için genel kurulun açık izninin veya yönetim kurulu kararının gerektiği eski TTK‟da yer alan bir düzenlemeydi (TTK m.363, f.2). Yeni TTK‟da söz konusu düzenleme korunmakla birlikte incelenmesine izin verilecek kısmın pay sahibinin sorusunu ilgilendiren kısımlar ile sınırlı olduğu hükme bağlanmıĢtır. Yeni TTK ile getirilen diğer bir düzenleme de söz konusu incelemenin bir uzmana yaptırılabileceğidir (YTTK m.437, f.4).

Bilgi alma hakkına iliĢkin olarak YTTK m.437, f.5 hükmüyle getirilen baĢka bir yenilik bilgi alamayan pay sahibinin mahkemeye baĢvurabilmesidir. Buna göre pay sahibi bilgi alma veya inceleme talebinde bulunduğunda Ģirket talebi reddedebilir, erteleyebilir veya pay sahibi baĢka sebeplerle bilgi alamayabilir. Bilgi alma veya

134

74

inceleme talebi reddedildiğinde pay sahibinin Ģirket merkezinin bulunduğu yer mahkemesine baĢvurma hakkına sahiptir. Yargılama basit yargılama usulüne göre yapılır ve kararlar kesindir. Hükme göre mahkemenin kararı bilginin genel kurul dıĢında verilmesine ve bilginin ne Ģekilde verileceğine karar verme yetkisini haizdir. Bilgi alma ve inceleme talebi reddedilen pay sahibi ret tarihinden itibaren on gün içinde mahkemeye baĢvurabiliyorken diğer hallerde “makul bir süre sonra” mahkemeye baĢvurabilmektedir. Kendigelen‟in de belirttiği üzere hükümde makul sürenin ne olduğuna dair herhangi bir açıklık bulunmadığı gibi neden makul bir süre içinde değil de makul bir süre sonra dendiği anlaĢılamamaktadır135_{. Hükümde pay sahibinin bilgi} alamadığı hallere örnek olarak ret ve erteleme zikredilmiĢ olduğundan; talebi reddedilmeyen ancak ertelenen veya hiç cevap alamayan pay sahibinin talebinin yerine getirilmesi için makul bir süre bekledikten sonra mahkemeye baĢvurabileceği anlamının çıkarılabileceği düĢünülmektedir.

TTK‟nın 363 üncü maddesinin son fıkrasında yer alan, bilgi alma ve inceleme hakkının esas sözleĢme ve Ģirket organlarından birinin kararıyla kaldırılamayacağı ve sınırlandırılamayacağına iliĢkin düzenleme YTTK sisteminde de korunmuĢtur136 (YTTK m.437, f.6). Bu düzenlemenin, bilgi alma ve inceleme hakkına YTTK‟nın 452 nci maddesinde “Genel kurul, aksine esas sözleĢmede hüküm bulunmadığı takdirde, kanunda öngörülen Ģartlara uyarak, esas sözleĢmenin bütün hükümlerini değiĢtirebilir; müktesep ve vazgeçilmez haklar saklıdır” denilerek vazgeçilmez bir hak niteliği kazandırdığı gerekçede açıklanmıĢ ise de söz konusu hakların birinin mi yoksa her ikisinin mi 452 nci madde kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeyeceği kanun koyucu tarafından öğreti ve mahkeme kararlarına bırakılmıĢ bulunmaktadır137

.

135

Kendigelen, s.290.

136_{TTK 362 ve 363 üncü maddelerinde çerçevesi çizilen sistemin genel olarak eleĢtirisi için bkz. Arslan Kaya,}

Anonim Ortaklıkta Pay sahibinin Bilgi Alma Hakkı, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku AraĢtırma Enstitüsü, 2001, ss.116-126.

137

Madde Gerekçesi: Hüküm, 6762 sayılı Kanunun 385 inci maddesinin birinci fıkrasını bazı değiĢikliklerle tekrar etmektedir. Müktesep haklar kavram olarak korunmuĢtur. Bu suretle müktesep haklar Tasarı tarafından tanınmıĢtır. Tasarı, 6762 sayılı Kanunun "münferit paysahiplerinin bu sıfatla haiz oldukları müktesep haklarda rızaları olmaksızın değiĢiklik yapılamaz" hükmüne yer vermemiĢ, ayrıca, müktesep hakları yetersiz bir Ģekilde tanımlayan ve müktesep hakları sayan ikinci fıkra yanlıĢ anlamalara yol açtığı için çıkarılmıĢtır. 6762 sayılı Kanundaki liste müktesep hakların tümünü içermediği gibi, müktesep hakların farklı türde hatta derecede olabileceklerine de iĢaret etmektedir. Tanım ise, müktesep hakların tümünü kapsamıyordu. Ayrıca 6762 sayılı Kanun çeĢitli maddeleri ile de çeliĢki içindedir. Bazı müktesep haklar mutlak nitelik taĢırken bazıları niteliklerinden Ģüphe edilebilecek ölçüde sınırlandırılabiliyordu. Kavramın (Ġsv. BK'nın aksine) muhafaza edilmesinin sebebi kanunun bu tür haklara çeĢitli hükümlerinde yer vermesi ve esas sözleĢme ile de bu nitelikte hak oluĢturabilmesidir. Nitekim kavramın kanundan tamamen çıkarıldığı

75

TTK‟nın 363 üncü maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenmiĢ olan Ģirket ortaklarının sır saklama yükümlülüğü ve bu yükümlülüğe uymayan ortağa para cezası verilmesini öngören düzenleme YTTK‟da yer almamıĢtır. Bu konuda madde gerekçesinde bir açıklama bulunmamaktadır. Kendigelen, bu düzenlemenin YTTK‟da yer almayıĢı karĢısında, Ģirket sırrının bilgi alma hakkının sınırını oluĢturması sebebiyle pay sahiplerinin zaten Ģirket sırlarını öğrenemeyeceğine dayanarak bu düzenlemeye ihtiyaç kalmadığının ileri sürülmesinin mümkün olmadığını belirtilmiĢtir. Nitekim Ģirket sırrı nedeniyle pay sahibinin bilgi alma hakkını kısıtlamak konusunda Ģirket organlarına bir imkan verilmiĢtir ve Ģirket bu imkanı kullanmayarak yine de pay sahibine istediği bilgiyi verebilmektedir. Yine pay sahibinin baĢka yollarla da Ģirket sırlarını ele geçirmesi mümkündür. Kendigelen‟e göre, bu ihtimaller karĢısında pay sahibinin sır saklama yükümlülüğü kanunda düzenlenmeli ve bu yükümlülüğün ihlali durumunda pay sahibine verilecek ceza kanunda belirlenmelidir138. YTTK ile tercih edilen yöntemin isabetli olduğu bir zarar meydana gelmiĢse genel hukuk çerçevesinde tazminata hükmedilmesinin önünde bir engel bulunmadığı dolayısıyla özel bir ceza hükmü ihdas edilmemiĢ olmasının bir eksiklik teĢkil etmeyeceği kanısındayız.

Hissedarlar Direktifinin 9 uncu maddesinde pay sahiplerinin, gündemde yer alan maddelere iliĢkin olarak soru sorma haklarının olduğu düzenlenmektedir. Bu hak yalnızca kimlik belirlenmesi, genel kurul iĢleyiĢinin engellenmemesi, Ģirket sırlarının açıklanmaması ve Ģirket menfaatlerinin korunması amacıyla sınırlanabilir. Üye devletler, bu konuya iliĢkin olarak yapacakları düzenlemede Ģirketlerin, aynı içeriğe sahip sorulara tek bir cevap verileceğini ve cevabın Ģirketin internet sitesinde yer alması halinde soruya cevap verilmiĢ sayılacağı hükümlerini de getirebilmektedirler.

Yeni TTK sistemi ve Hissedarlar Direktifi ile paralel düzenlemeler SPK‟nın Kurumsal Yönetim Ġlkeleri‟nde yer almaktadır. Söz konusu ilkeler 11/10/2011 tarihinde yürürlüğe giren SPK‟nın Seri:IV, No:54 Sayılı “Kurumsal Yönetim Ġlkelerinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına ĠliĢkin Tebliğ” ekinde yayınlanmıĢtır. Ġki numaralı ilke “Bilgi Alma ve Ġnceleme Hakkı” baĢlığını taĢımaktadır. Bu bölümde bilgi alma hakkı kullandırılırken pay sahipleri arasında ayrım yapılamayacağı, pay sahipliği

Hükümde müktesep hakların bir yönden bir türünü oluĢturan baĢka bir yönden de mezkûr haklardan tamamen farklı özellikleri olan vazgeçilmez haklara da kavram olarak yer verilmiĢtir.

138

76

haklarının sağlıklı Ģekilde kullanımı açısından gerekli olan bilgilerin pay sahiplerinin kullanımına sunulacağı, bilginin tam, dürüst ve özenli Ģekilde verilmesi gerektiği, bilgi alma hakkının sınırlarını ticari sır veya korunmaya değer Ģirket menfaatinin oluĢturduğu, özel denetçi atanması talebinin bilgi alma hakkının bir parçası olduğu ve özel denetçi talebinin genel kurulda reddedilmesi halinde azlığın mahkemeden özel denetçi atanmasını talep edebileceği düzenlenmiĢtir.