Beykent‟in Fethi

87/706 yılında Kuteybe Nîzek‟le anlaĢma yaptıktan sonra bir müddet Merv‟de kaldı. Daha sonra Beykent üzerine yürüdü. Önce Merv‟den Mervu‟r-Rûz‟a, oradan da Âmül ve Zemm yolunu takip ederek Ceyhun Nehrini geçerek Beykent‟e gitti. Burası Buhârâ‟daki

746 _{Taberî, Târîh, III/671; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/180; Ġbn Kesîr, el-Bidâye, IX/75; Ġbn Haldûn, Târîh, III/58-}

59.

747

Ġbn A‟sem, Fütûh, VII/142. Ġbn A‟sem Nîzek için el-BurguĢî nisbesini kullanmaktadır. Doğru olması gereken el-Badğisi olması gerekir. Fakat muhtemelen diğer eserlerdede gördüğümüz muhakkik hatasını buradada görmekteyiz. Çünkü Nîzek Badğis kalesinin hükümdarıdır.

748 _{Halîfe b. Hayyât, Târîh, s. 190; Zehebî, Târîhu‟l-Ġslâm, VI/28; Ġbn Kesîr, el-Bidâye, IX/77.}

749 _{Taberî, Târîh, III/673; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/184; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb, XXI/284; Ġbn Haldûn, Târîh,}

III/59.

750 _{Taberî, Târîh, III/673; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/184; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb, XXI/284.} 751 _{Taberî, Târîh, III/673; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/184.}

752 _{Taberî, Târîh, III/673; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/184; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb, XXI/284; Ġbn Haldûn, Târîh,}

Ģehirler arasında Ceyhun nehrine en yakın Ģehirdir. Buraya tüccar Ģehri de denir. 753

Buhârâ çölünün baĢladığı yerdedir. Kuteybe Ģehrin yakınlarına gelince Ģehir ahalisi etraflarından ve Soğd bölgesinden yardım istedi. Bunun üzerine büyük bir kuvvet Beykent halkına yardıma geldi. Kuteybe‟nin yollarını kapattılar. Ġki ay boyunca ne Kuteybe elçi gönderebildi, ne de elçiler Kuteybe‟ye ulaĢabildi. Bu durum Haccâc‟ı endiĢelendirdi. Ordunun durumuna acıyarak, insanlara mescidde ordu için dua etmelerini emretti. Bu arada çatıĢmalar devam ediyordu.754 Belâzürî‟nin rivayetine göre bu savaĢta Kuteybe‟nin yanında Nîzek Tarhan da bulunmaktaydı.755

Kuteybe‟nin Arap olmayan Tendur756 adında bir casusu vardı. Buhârâlılar buna bolca para vererek Kuteybe‟yi zor duruma düĢürmesini ve bu Ģekilde kuĢatmanın kaldırılmasını istediler. Aldığı bu rüĢveti hak etmek için harekete geçen Tendur Kuteybe‟nin yanında olduğu bir esnada Kuteybe‟nin Dırar b. Husayn‟ı hapsettiğini gördü. Bunun üzerine Kuteybe‟ye “Bu görevli senin önüne geçecek. Haccâc azledildi. Merv‟e dönmelisin.” dedi.757

Diğer rivayetlerde ise Tendur gizlice Kuteybe‟nin yanına gelerek Haccâc‟ın azledildiğini, Horasan‟a baĢka birisinin vali tayin edildiğini ve Merv‟e geri dönerse kendisi için iyi olacağını bildirdi. Kuteybe bu haber askerler arasında yayılırsa, askerin morali bozulacağını bildiği için casusun boynunu vurdurdu.758 Muhtemelen Kuteybe Tendur‟un Buhârâlılardan aldığı rüĢveti öğrenmiĢ olmalı ki hiç tereddüt etmeden Tendur‟un boynunu vurdurmuĢtur.

Yine baĢka bir rivayete göre Kuteybe‟nin ordusundan bazı kimseler onun huzuruna geldiler. Casusun ölümü onları korkuttu. BaĢlarını öne eğip konuĢmadılar. Kuteybe onlara “Size ne oluyor da, Allah‟a ihanet eden bir kimsenin ölümü sizi korkutuyor?” dedi. Onlar “Biz, onun müslümanlara nasihatte bulunan, iyiliğini isteyen bir kimse olduğunu zannetmiĢtik.” dediler. Bunun üzerine Kuteybe “Allah, onun günahlarına karĢılık cezasını verdi. ġimdi artık düĢmanla mücadeleyle meĢgul olun ve daha iyi savaĢın.” dedi.759

Ertesi gün Ģiddetli çarpıĢmalar yeniden baĢladı. ġehre yardıma gelen kuvvetlerle meydana gelen Ģiddetli çarpıĢmalar sonunda, Kuteybe zafer kazandı. Bu kuvvetlerden birçoğu

753

Kuteybe burayı fethettiği zamanlar, burası canlı bir ticaret merkeziydi. Buraya bakır Ģehri veya tüccar Ģehri de denilmekteydi. Mahallî tüccarların Çin ile bile doğrudan doğruya ticaret yaptıkları rivâyet edilmektedir. (Zekeriya Kitapçı, Türkistan‟da Ġslâmiyet ve Türkler, Konya, , 1988, s. 105.)

754

Taberî, Târîh, III/673; Ġbnü‟l-Cevzî, Muntazam, VI/279; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/185; Ġbn Kesîr, el-Bidâye, IX/87; Ġbn Haldûn, Târîh, III/59.

755 _{Belâzürî, Fütûh, s. 406.}

756 _{Taberî ve Ġbnü‟l-Asem Tenzur (رهلوت), Ġbn Miskeveyh, Ġbnü‟l-Esîr ve Ġbn Kesîr‟de Tendur (ر لوت) Ģeklinde yer}

almaktadır. Bkz. Taberî, Târîh, III/673; Ġbn A‟sem, Fütûh, VII/144; Ġbn Miskeveyh, Tecâribü‟l-Ümem, II/394; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/185; Ġbn Kesîr, el-Bidâye, IX/87.

757 _{Taberî, Târîh, III/673; Ġbn Miskeveyh, Tecâribü‟l-Ümem, II/394.}

758 _{Taberî, Târîh, III/673; Ġbn Miskeveyh, Tecâribü‟l-Ümem, II/395; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/185; Ġbn Kesîr, el-}

Bidâye, IX/88.

759

esir edildi, birçoğu da öldürüldü. Az bir kısmı da kaçarak kaleye sığındı. Bunun üzerine Kuteybe Ģehri teslim olmaya zorlamak için kalenin altından lağım kazdırmaya baĢladı. Bunun üzerine Ģehir barıĢ istedi. AnlaĢma yapıldı. Kuteybe oğullarından birini buraya vali tayin etti.760

Kuteybe Merv‟e dönmek amacıyla beĢ merhale uzaklığa gitmiĢti ki ġehir ahalisi valiye karĢı geldi ve valiyi de ve adamlarını da öldürdüler. Öldürdükleri kimselerin kulaklarını ve burunlarını kestiler. Bu haber Kuteybe‟ye ulaĢınca geri döndü bunun üzerine kaleye çekilen Ģehir halkı ile Kuteybe bir ay savaĢtı. SavaĢ uzamaya baĢlayınca Kuteybe, Ģehri ayakta tutan duvarların altına iĢçiler tutarak lağımlar kazdırdı. ġehrin duvarlarını odunlar üzerine oturttu761

böylece odunlar yakılınca Ģehrin duvarları da göçmüĢ olacaktı. Tam bu esnada duvarın çökmesi sonucu kırk iĢçi göçük altında can verdi. Duvarın yıkılması karĢısında çaresiz kalan Beykentliler‟in barıĢ yapmak istemesine rağmen, Kuteybe bunu kabul etmedi ve bütün askerleri kılıçtan geçirdi. Bu çatıĢma esnasında esir alınanlar arasında Türkleri müslümanların üzerine saldırmaya teĢvik eden tek gözü görmeyen ileri gelenlerden birisi de vardı. Salıverilmesine karĢılık, bu kiĢi bir milyon dirhem değerinde beĢbin top Çin ipeği diyet vermeye razı olduğunu bildirdi. Kuteybe‟nin komutanları bu iĢe razı oldular ve Kuteybe‟ye “Bu ganimetlerin miktarını daha da artıracaktır. Hem bu adamdan ne kötülük gelebilir ki?” demelerine rağmen Kuteybe “Hayır, yemin ederim ki, bundan sonra hiç bir müslüman senin yüzünden tedirginlik duymamalı.” diyerek bu adamı öldürttü.”762

Burada sayılamayacak kadar çok altın ve gümüĢ kap kacak ele geçirdiler. Kuteybe ganimetlerin baĢına “Emin oğlu Emin” diye isimlendirdiği Abdullah b. Ve‟lân el-Adevî ve Ġyas b. Beyhes‟i memur tayin etti. Horasan‟ın tümünde bile benzerini göremedikleri kadar ganimet elde eden763 ordu, dağıtılan silah ve malzemelerle güçlendi. Yine dağıtılan paralarla askerler silah ve atlar aldılar. Bu sebeble silah fiyatları oldukça yükseldi.764

Kuteybe elde edilen kap kacakların yanında altından büyük bir put ele geçirdi. Kuteybe ele geçirilen değerli madenlerden yapılmıĢ bu eĢyaları eritmelerini emretti. Eritme iĢlemi sonucunda yüzellibin miskal saf altın ve kırkbin dirhem baĢka maden karıĢımı çıkmıĢtır. Kuteybe bu karıĢımı Abdullah ile Ġyas‟a hibe etti.765

Ayrıca yerli halkın iki kuĢun gagalarında getirip ateĢgedeye

760 _{Halîfe b. Hayyât, Târîh, s. 190; Taberî, Târîh, III/674; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/185; Zehebî, Târîhu‟l-Ġslâm,}

VI/27.

761 _{Taberî, Târîh, III/674; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/186; Ġbn Kesîr, el-Bidâye, IX/88.}

762 _{Taberî, Târîh, III/674; Ġbn Miskeveyh, Tecâribü‟l-Ümem, II/394; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/186; Nüveyrî,}

Nihâyetü‟l-Ereb, XXI/285; Ġbn Kesîr, el-Bidâye, IX/88.

763 _{Taberî, Târîh, III/674; Ġbn Miskeveyh, Tecâribü‟l-Ümem, II/394; Ġbnü‟l-Cevzî, Muntazam, VI/279; Ġbnü‟l-}

Esîr, el-Kâmil, IV/186; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb, XXI/285; Ġbn Haldûn, Târîh, III/59.

764 _{Taberî, Târîh, III/674.} 765

bıraktıklarına inandığı güvercin yumurtası büyüklüğünde iki tane inci elde edilen önemli ganimetler arasında sayılmaktadır. Kuteybe Haccâc‟ı memnun etmek için bu taĢları ona gönderdi.766

Makdisî‟nin rivayetine göre Kuteybe Beykent‟i fethettiğinde merdivenlerle çıkılan kocaman kazanlar ele geçirmiĢtir. Bu kazanların Ģeytanlar tarafından Süleyman‟a yapılan kazanlar olduğu söylenmiĢtir. Sebe‟ sûresinde geçen “Süleyman‟a dilediği Ģekilde büyük tapınaklar, saraylar, kaleler, havuz büyüklüğünde yemek kapları ve yerinden kaldırılamayacak kadar büyük kazanlar imal ederlerdi.”767

ayetinde geçen kazanların da bu kazanlar olduğu rivayet edilmiĢtir.768

ġehrin silah deposunda birçok savaĢ aletleri vardı. Kuteybe, Haccâc‟dan bu silahların orduya dağıtılması için izin istedi. Haccâc‟dan izin gelmesi üzerine bu silahlar ve seferde kullanılabilecek malzemeler orduya dağıtıldı.769

Sonra Zemm‟den Buhârâ‟ya doğru nehri geçti ve Buhârâ‟ya bağlı bulunan NûmeĢkes adında bir yerle anlaĢmaya vardı.770

Beykent‟in fethi sırasında yaĢananlar aslında hiç de alıĢılagelen fetih politikasıyla örtüĢür değildir. Kuteybe‟nin daha görevinin baĢında Beykent‟e ibret alınacak bir ceza vermesi aslında Nîzek ve Soğdlular baĢta olmak üzere tüm bölge halkına sert bir uyarı olma niteliği taĢımaktadır. Arap hâkimiyetini kabul edenlere insanca davranılacak ancak herhangi bir isyan giriĢimi acımasızca bastırılacaktır.