Abdurrahman b Muhammed b EĢ‟as‟ın Rutbîl Üzerine Gönderilmesi

Ubeydullah b. Ebû Bekre‟nın Rutbîl‟in karĢısında aldığı yenilgiden sonra Haccâc, Abdülmelik‟ten Rutbîl üzerine ordu göndermek üzere izin istemesinin üzerinde durmuĢtuk. Haccâc bu ordunun hazırlıklarını bitirdikten sonra baĢına komutan olarak Abdurrahman b. Muhammed b. EĢ‟as‟ı getirmiĢtir. Ancak Haccâc‟ın Ġbnü‟l-EĢ‟as‟dan nefret ettiğini hatta onun hakkında “Onu her gördüğümde öldürmek istemiĢimdir.” dediği kaynaklar tarafından ifade edilir. Kendisi hakkında bu sözleri duyan Abdurrahman da: “Yemin ederim ki ben de Haccâc‟ı valilikten etmek için elimden geleni yapacağım.”672

demiĢtir. Bu sözlerden her ikisinin de birbirini sevmediği ancak mecburiyetler karĢısında bu görevi kabul edip yerine getirdikleri anlaĢılmaktadır.

Abdurrahman bu ordunun baĢında Sicistân‟a kadar gitmiĢ, Sicistânlıları toplayıp onlara bir konuĢma yaparak Ģunları söylemiĢtir: “Haccâc beni sınırınızı korumak üzere görevlendirdi. Ayrıca bana yurdunuzu istediği gibi kullanan düĢmanınıza karĢı savaĢmayı da emretti. Bunun için sizden hiç bir kimse bu savaĢa katılma konusunda bana muhalefet etmesin aksi takdirde cezayla karĢılaĢır.” Sicistanlılar gerekli hazırlıklarını yapınca Abdurrahman onları da yanına almıĢtır. Rutbîl durumu haber alınca elçi göndererek özür dilemesine hatta haraç vermek istediğini bildirmesine rağmen Abdurrahman ülkesinin iç bölgelerine doğru ilerlemiĢtir. Rutbîl de bölge bölge, köy köy, kale kale ülkesini Abdurrahman‟a terk ederek geri çekilmiĢtir. Abdurrahman eline geçirdiği her bir yere bir görevli atıyordu. Ayrıca yol ağızlarına gözcüler bırakıyor, saldırı olması muhtemel her yere silahlı adamlar yerleĢtiriyordu. Abdurrahman bu ilerleyiĢe Rutbîl‟in ülkesinden oldukça büyük bir kısmı ele geçirip orduda bulunanların eli ganimetlerle dolup taĢıncaya kadar devam etti. Belli bir yere gelince Rutbîl‟in ülkesinde daha da içerilere girmekten vazgeçerek Ģöyle demiĢtir: “Bu yıl onların ülkesinden elimize geçirdiklerimizle yetinelim. Müslümanlar bu bölgeyi iyice tanıyıp yollarında cesaretle ilerleyebilecek duruma gelinceye kadar bölgede kalalım. Gelecek yıl geriye kalan kısmı alırız ve sonunda onlarla hazinelerini, çoluk çocuklarını, en uzak topraklarını ellerinden almak için çarpıĢır ve Allah‟ın onları helak etmesini bekleriz.” Abdurrahman daha sonra Haccâc‟a Allah‟ın kendisine nasip ettiği fetihleri ve yapmak istediklerini bildiren bir mektup göndermiĢtir.673

672 _{Taberî, Târîh, III/618; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/123.}

673 _{Taberî, Târîh, III/618; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/124; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb, XXI/200; Ġbn Kesîr, Bidâye,}

Haccâc, Abdurrahman‟ın bu mektubuna karĢı onun durmamasını daha da ilerlere giderek yeni fetihler yapmasını isteyen hatta fetihleri sürdürmesini aksi takdirde idareyi kardeĢi Ġshak‟a bırakmasını emreden bir mektup göndermiĢtir. Haccâc‟ın bu tutumuna çok kızan Abdurrahman, ordusunu toplayıp durumdan haberdar edip Haccâc‟a olan bağlılığını kaldırdığını, bundan sonra müstakil olarak hareket edeceğini açıklamıĢtır. Haccâc‟ı sevmeyen Iraklı kumandanlar ise uzak diyarlarda, kıĢ Ģartları altında ve Rutbîl gibi bir düĢman karĢısında savaĢa girmek yerine yurtlarına dönmeyi tercih ederek Abdurrahmanın yanında yer almıĢlardır. Böylece Abdurrahman açıkça Haccâc‟a isyan etmiĢ oluyordu. Abdurrahman, Haccâc‟a karĢı savaĢmak için Rutbîl ile de anlaĢmıĢtır.674

Bu anlaĢmaya göre eğer Abdurrahman zafer elde edecek olursa Rutbîl‟den ebediyen haracı kaldıracak eğer hezimete uğrarsa Rutbîl ona sığınma hakkı verecekti.675

Abdurrahman 81/700 yılında Irak‟a doğru yola çıkmıĢtır. Daha sonra Haccâc ile yapmıĢ olduğu savaĢları kaybeden Abdurrahman yeniden kendisi için güvenli olarak gördüğü Mâverâünnehir bölgesine kaçmak zorunda kalmıĢtır. Emevî iktidarının tesirinin en az olabileceğini düĢündüğü hükümdar olan aynı zamanda daha önceden anlaĢmıĢ olduğu Rutbîl‟e sığınmak üzere yola koyulmuĢtur.

Abdurrahman Kirmân‟a ulaĢtığında Kirmân âmili onu ağırlamak için gerekli hazırlıkları yapıp ona katılmıĢtır. Daha sonra Abdurrahman Sicistân‟a doğru ilerlemiĢ ve Zerenc‟e ulaĢmıĢtır. Ancak Zerenc âmili Ģehrin kapılarını kapatıp Abdurrahman‟n Zerenc‟e girmesine izin vermemiĢtir. Abdurrahman bir kaç gün burayı fethetmek için uğraĢtıysa da sonuç alamayacağını anlayınca Büst‟e gitmiĢtir. Abdurrahman daha önce Büst‟e Ġ‟yâd b. Himyân b. HiĢâm es-Sedûsî‟yi âmil olarak tayin etmiĢti. Bu nedenle Ġ‟yâd Abdurrahman‟ı iyi bir Ģekilde karĢılamıĢ ve onu misafir etmiĢtir. Ancak korumalarının gafil oldukları bir anda Ġ‟yâd, Abdurrahman‟ı yakalayıp zincire vurmuĢtur. Böylelikle Haccâc‟a yaranmaya çalıĢmıĢtır.676

Rutbîl Abdurrahman‟ın geldiğini haber aldığından onu karĢılamak için harekete geçmiĢtir. Ancak Ġ‟yâd onu yakalayınca Rutbîl Büst Ģehrinin yakınlarında durup Ġ‟yâd‟a haber göndererek Ģöyle demiĢtir: “Yemin ederim ki onun hoĢuna gitmeyecek bir Ģey yaparsan veya ona en küçük bir zarar verirsen, ya da ondan küçücük bir ip parçası bile alacak olursan seni

674 _{Taberî, Târîh, III/622; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/130; Zehebî, Târîhu‟l-Ġslâm, V/343; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-}

Ereb, XXI/235; Ġbn Kesîr, Bidâye, IX/45; Ġbn Haldûn, Târîh, III/47.

675 _{Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/130; Zehebî, Târîhu‟l-Ġslâm, V/343; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb, XXI/235; Ġbn Kesîr,}

Bidâye, IX/45; Ġbn Haldûn, Târîh, III/47.

676 _{Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/148; Zehebî, Târîhu‟l-Ġslâm, VI/13; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb, XXI/256; Ġbn Kesîr,}

oradan indirip beraberindekilerle birlikte öldürmedikçe, çoluğunuzu çocuğunuzu esir almadıkça, mallarınızı da ganimet olarak elime geçirmedikçe buradan ayrılmayacağım.” Bunun üzerine Ġ‟yâd ondan emân isteyerek Abdurrahman‟ı serbest bırakmıĢtır. Daha sonra Abdurrahman, Ġ‟yâd‟ı öldürmek istediyse de Rutbîl buna engel olmuĢtur. Bundan sonra Rutbîl, Abdurrahman ile birlikte ülkesine gitmiĢ ve onu iyi bir Ģekilde misafir etmiĢtir. Rutbîl, Abdurrahman‟a hürmet göstermiĢ ve ikramlarda bulunmuĢtur.677

Bu arada 84/703 yılında taraftarları Zerenc‟de Ubeydullah b. Abdurrahman el-AbĢemî ile Abdurrahman b. Abbas el- HâĢimî‟nin idaresinde toplanarak onu geri çağırdılar. Davete uyan Abdurrahman Suriyeli birliklerin yaklaĢması üzerine tekrar Rutbîl‟e sığınmıĢtır.678

Kaynaklarda Abdurrahman‟ın akıbeti ile ilgili farklı bilgilere rastlanmaktadır. Abdurrahman‟ın Rutbîl‟in ülkesinde hastalıktan vefat ettiği ve Rutbîl‟in gömülmeden önce cesedinden baĢını keserek Haccâc‟a gönderdiği, Haccâc‟ın da bunun karĢılığında on yıl süreyle haracı kaldırdığı rivayet edilir.679

Ayrıca Haccâc Rutbîl‟e Umâre b. Temîm ve otuz süvari eĢliğinde bir milyon dört yüz bin dirhem göndererek Abdurrahman‟ın kendisine teslim edilmesini sağlamıĢtır. Bunun üzerine onun da yolda Ruhhac Kalesi‟nden veya uçurumdan atladığı680

Ģeklinde bir baĢka rivayet de bulunmaktadır. Aynı zamanda Haccâc‟ın Sicistan üzerine güçlü bir ordu göndereceğini haber alan Rutbîl‟in bunun sonucunda Abdurrahman‟ı teslim ettiği de rivayet edilir.681

Hatta bu rivayeti destekleyen rivayetlerde Haccâc, Rutbîl‟in Abdurrahman‟ı teslim etmemesi halinde bir milyon savaĢçıyla üzerine geleceğini, teslim etmesi halinde ise yedi yıl haracı kaldıracağını vaat etmiĢtir.682

Abdurrahman b.Muhammed b. EĢ‟as isyanı müslüman Araplar arasındaki çekiĢmeleri bölgede bulunan yerel Türk hükümdarların lehlerine kullandığının en güzel örneklerinden biridir.