Abdullah b Hâzim‟in Oğlu Musa‟nın Öldürülmesi

Musa‟nın babası olan Abdullah b. Hâzim, Abdülmelik b. Mervân‟ın hilafetini tanımayan, Abdulah b. Zübeyr‟i halife olarak benimseyen biriydi. Abdullah b. Hâzim öldürülmeden kısa bir süre önce Temîmoğullarından bazı kimseleri öldürmüĢ onunla birlikte bulunan Temîmlilerin büyük bir çoğunluğu etrafından dağılmıĢ, kendisi de NiĢabûr‟a gitmiĢti. Diğer taraftan Temîmoğullarının kendisinin Merv‟de sahip oldukları mallarına zarar vermelerinden korkarak oğlu Musa‟ya sahip olduğu malları ve kıymetli eĢyalarını alarak Belh Nehrini aĢmasını ve oradaki her hangi bir hükümdarın yanına sığınmasını emretmiĢtir. Bunun üzerine Musa yüz yirmi atlı ile birlikte NiĢabûr‟dan ayrılmıĢ sonra kendisine katılanlarla sayıları beĢ yüz yirmiye ulaĢmıĢtır. Zem Ģehrine ulaĢınca oranın halkıyla savaĢmıĢ onlara karĢı galip gelerek ellerindekileri ganimet olarak alıp yoluna devam etmiĢtir. Belh Nehrini aĢarak Buhârâ‟ya ulaĢmıĢ, ancak Buhârâ hükümdarından sığınma talep ettiyse de bu talebi reddedilmiĢtir. Musa, hangi hükümdarın yanına gittiyse hiç biri Ģehrinde kalmasını istememiĢtir. O da Semerkant‟a gitmiĢ, Semerkant hükümdarı Tarhun‟dan istediği kadar Ģehrinde kalabilme iznini almıĢtır.703

Musa‟nın adamlarından birinin bir gün Semerkant hükümdarının en iyi atlısını öldürmesi üzerine Musa ve adamları Semerkant Ģehrinden çıkarılmıĢtır. Hatta bu olay bir sofra hikayesi içerisinde kaynaklar tarafından geniĢ bir Ģekilde anlatılmaktadır.704

Daha sonra Semerkant‟tan ayrılan Musa KiĢ Ģehrine yönelmiĢtir. Ancak KiĢ hükümdarının Tarhûn‟dan yardım istemesi üzerine yardıma gelen Tarhun ile aralarında cereyan eden savaĢ neticesinde Musa kendisinin ve arkadaĢlarının canını zor kurtarabilmiĢtir.705

KiĢ Ģehrinden de ümidini kesen Musa Tirmiz‟e gitmiĢtir. Tirmiz‟in nehir kıyısına hâkim bir kalesi vardı. Musa bu kalenin dıĢında konakladı ve Tirmiz ġah‟tan kendisinin

702 _{Taberî, Târîh, III/656; Ġbnü‟l-Cevzî, Muntazam, VI/261; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/164; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-}

Ereb, XXI/204; Zehebî, Târîhu‟l-Ġslâm, VII/9; Ġbn Kesîr, el-Bidâye, IX/69; Ġbn Haldûn, Târîh, III/54.

703

Taberî, Târîh, III/657; Ġbn Miskeveyh, Tecâribü‟l-Ümem, II/372; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/165.

704 _{Taberî, Târîh, III/657; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/165; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb, XXI/266; Belâzürî sofra}

olayından bahsetmemesine rağmen Musa‟nın Semerkant‟dan çıkarılma sebebinin adamlarından birinin Soğdlu birini öldürmesi olduğu rivâyet etmektedir.(Belâzürî, Fütûh, s. 403)

705

kaleye alınmasını istediyse de kabul etmemiĢtir. Daha sonra aralarında oluĢan bir dostluk gereği Tirmiz ġah bir gün Musa‟yı yemeğe çağırmıĢtır. Ancak Musa‟dan yemek sonrasında Tirmiz ġah kaleden çıkmalarını istese de Musa kaleden çıkmayarak kaledeki muhafızları etkisiz hale getirerek kaleyi ele geçirmiĢtir. Tirmiz ġah ve beraberindekiler çevre Ģehirlerde bulunan Türklere gidip onlardan Musa‟ya karĢı yardım istedilerse de Türkler onlara yardım etmemiĢlerdir. Böylece Musa Tirmiz‟e yerleĢmiĢ ve Tirmiz kalesinin Musa‟ya ait olduğu kabullenilmiĢtir. Daha sonra babasının arkadaĢlarından bir grubun yanına gelmesi sonucunda daha da güçlenerek kalenin etrafında bulunan yerlere baskınlar tertiplemeye baĢlamıĢtır.706

Ümeyye azledilip Mühelleb Horasan valisi olarak atanınca Musa‟ ya iliĢmememiĢtir. Daha sonra da bir müddet bu isyancı komutanın üzerine gidememiĢtir hatta bir ara kendisi gibi Mühhellebîlere muhalefet eden Hureys ve Sâbit kardeĢlerin de kendilerine katılımıyla neredeyse tüm Mâverâünnehir bölgesine egemen olmuĢtur. Ancak Hureys ve Sâbit kardeĢler ile Musa arasında baĢlayan iktidar kavgası Musa‟nın gücünü kaybetmesine sebebiyet vermiĢtir.707

Yezîd b. Mühelleb valilik görevinden alınıp yerine Mufaddal vali tayin edilince Mufaddal, Musa b. Abdullah‟ı öldürmek suretiyle Haccâc‟ın yanındaki yerini sağlamlaĢtırmak istemiĢir. Bu amaçla Osman b. Mes‟ûd‟un komutası altında Musa‟nın üzerine bir ordu göndermiĢtir. Diğer taraftan Belh‟ te bulunan Müdrik b. Mühelleb‟e mektup yazarak Osman‟a destek olmasını emretmiĢtir. Böylelikle Osman on beĢ bin kiĢi ile nehri geçmiĢtir. Osman Cezîretu Osman diye bilinen Tirmiz‟deki bir adaya kadar ilerlemiĢ Sebel ile Tarhûn‟a da mektuplar yazarak yanında yer almalarını sağlamıĢtır. Hep birlikte Musa‟yı iki ay boyunca kuĢatmıĢlardır. Tirmiz kalesinde sıkıĢıp kalan Musa ise Tarhûn‟un emrindeki kuvvetlere hücum etmek üzere kaleden çıkmıĢtır. Onlarla kararlı bir Ģekilde çarpıĢınca Tarhûn‟u bozguna uğratmıĢ ve karargâhlarını ellerine geçirmiĢtir. Bu sırada Türkler ve Soğdlular ileri atılarak Musa ile çarpıĢmaya baĢlamıĢlardır. Sonunda atını keserek Musa‟yı atından yere düĢürmüĢlerdir. Bir azatlı kölesinin atına bindiyse de Osman tarafından fark edilen Musa öldürülmüĢtür. O gün özellikle Araplardan esir alınanlardan pek çok kiĢi öldürülmesine rağmen, Arap olmayan kimselere deynek cezası uygulanarak serbest bırakılmıĢtır. Diğer taraftan Ģehir Nadr b. Süleyman‟ın elinde kalmıĢ, Nadr Ģehri Osman‟a teslim etmeyip Müdrik b. Mühelleb‟e teslim etmiĢtir. Müdrik de ona emân verdikten sonra Ģehri Osman‟a teslim etmiĢtir. Ayrıca Mufaddal Haccâc‟a bir mektup yazarak Musa‟nın

706 _{Belâzürî, Fütûh, s. 404; Taberî, Târîh, III/658; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, IV/166; Nüveyrî, Nihâyetü‟l-Ereb,}

XXI/267.

707

öldürüldüğünü bildirmiĢtir.708

Böylece Musa‟nın ölümü ile Abdullah b. Hâzim ile baĢlayan bölünmüĢ yapı son bulmuĢtur. Tabi burada rivayetlerde elde edilen ganimet ve haraç gelirlerin fazlalığının bu çekiĢmelere sebebiyet verdiği gözlerden kaçmamalıdır.