Basit Toprak Mezarları

Altıntepe mezarlığındaki üçüncü grup gömü türünü basit toprak mezarları oluşturur. Bu mezar türü en yalın ve ekonomik mezar olduğu için Urartu halkı arasında oldukça yaygındır. Sadece Dilkaya’da bile 150’nin üzerinde örneğinin ele geçmiş olması bu yaygınlığın boyutları konusunda yeterince fikir vermektedir194

.

Altıntepe mezarlığındaki üçüncü grup gömü türü olan basit toprak mezarlarında cesetler doğrudan doğruya toprağa açılmış basit çukurlar içine gömülmüşlerdir. Bu türdeki gömülerin mezarlıkta özel bir yerleri olup olmadıkları tam olarak bilinmemektedir. İncelenen bu türdeki gömülerde yerleştirilen cesetlerin başları kuzeydoğuya bakar. Yüzeyden bir metre kadar derinde saptanan bu mezarlarda iskelet altında ayrıca eski iskelet kemiklerine rastlanılmıştır. Eğer bir karışma söz konusu değilse bu durum aynı çukura farklı zamanlarda çok sayıda gömü yapıldığını gösterir. Bu mezarlarda en üstteki son gömünün kafatası civarında parlak kırmızı çanak çömlek parçaları ile kimi tunç parçaları ele geçmiştir. Üzeri bir kireçtaşı kümesiyle kapatılmış olan diğer bir örnek mezarda ise ceset, kulaklarına tunçtan helezon biçimli küpeleri parmağında birkaç sıralı halka yüzüğü bileğinde boncuklu bileziği ve boynunda kolyesiyle gömülmüştür. Boyun bölgesi ve göğsünde 2 adet tunç iğnesi ele geçirilmiştir. Kolyenin ortasında siyah ve iri bir boncuk vardır. Ahşaptan oyulmuş olan bu boncuk bir boğa kafası biçimindedir. Gerek bu ahşap boncuk ve gerekse baş kısımları dövülerek yassılaştırılmış olan küçük delikli süs iğneleri eşsizdir. Boncuklar içi boş tunç halkalardan helezon biçimli küpeler ve süs iğneleriyle bu mezar klasik Urartu örneklerinden farklı özellikler taşır. Bu belki de mezarın biraz daha erken bir döneme, Erken Demir Çağına gidebileceğini düşündürür. Her ne kadar yağmalanmış olmakla birlikte her an oda-mezarda soygunculardan arta kalan malzemelerin sayısı az değildir. Bunların büyük çoğunluğunu çanak çömlekler oluşturur. Madeni buluntular arasında demir, ahşap ve tunçtan yapılmış kumları içinde duran demir kılıçlar ve bıçaklar ile ejder başlı tunç bilezikler, süs iğneleri ve fibulalar dikkat çekicidir; demirden yapılmış bir at gemi bulunmuştur. Tunç ve gümüşten küpeler çoktur. Bunlarda Urartu için tipik olan granülasyon tekniğine sıkça yer verilmiştir. Akik, kornalin ve manyezit gibi taşlardan boncuklardan çok sayıda ele geçmiştir195_{. Özellikle altın ve gümüşten yapılmış} boncukların en güzel örnekleri, Altıntepe’de yönetici insanlara ait aile mezarlıklarında

194_{Nevzat Çevik, a.g.e., s.16.} 195

ortaya çıkarılmıştır. Çift konik biçiminde yapılan altın boncukların üzeri telle sarılmıştır. Sanki konik biçimli boncuklar, telden yapılmış sezisini uyandırmaktadır. Çift konik biçimli metal boncuklar, Urartu Krallığı’nda en çok sevilen formu oluşturmuştur. Benzer biçimli metal boncuklar Kafkasya’daki Karmir-Blur kazılarında ortaya çıkarılmıştır. Urartu kuyumcuları diğer takılarda olduğu gibi çift konik biçimde altından yapılan boncukların üzerini de granülasyon tekniği ile bezenmiştir. Yatay olarak deliği bulunan boncukların ipe dizilmesiyle, çok zarif bir kolye örneği ortaya çıkmaktadır196

.

Altıntepe mezarlarında ortaya çıkan bir başka ilginç boncuk türü, uzun tüp biçiminde yan yana dizilen parçalardan oluşan kolyedir. Genellikle dört uzun tüpün yan yana dizilmesiyle oluşan baklaların üzeri, yine granülasyon tekniği ile bezenmiştir. Bunların altından ve üstünden bir ipe geçirilerek dizilmesiyle oluşan kolye, Urartu kuyumcularının el becerisinin doruk noktasına ulaştığı ve takanların da sanat zevkini gösterişini yansıtmaktadır197

.

Urartu mezarlarında ele geçen buluntular işlevlerine göre üç kümeye ayrılırlar: 1-Mezar eşyaları

2-Ölünün özel eşyaları 3-Ölü armağanları

Yapılan kazı çalışmaları Urartularda mezar yaşamının gerçek bir ev yaşamı gibi olduğunu ortaya koymuştur. Evde aile üyelerinin ortak kullandığı eşyalar nasıl ki evde mevcutsa, aile bireylerinin kullandığı özel eşyaların benzerleri mezarda da mevcuttur. Mezar düzeni ve demirbaşları, ilgili ailenin sosyal sınıfı, dönemi ve kültürüne ilişkin izler verirken kişisel eşyalar da sahiplerinin cinsiyetlerinden meslek ve özelliklerine kadar pek çok bilgi içerirler. Mezardaki eşyalar ölünün yaşarken kullanmış olduğu eşyalardır. Çoğunlukla takılar, giysi malzemesi ve silahlardan oluşur. Örneğin, Altıntepe III. mezarında, lahidin yanında bulunan kalkan, demir ok uçları ölünün savaşçı bir erkek olduğunu gösterirken, kadın lahdinde de cinsiyetine uygun olarak altın düğmeler, pullar ve değerli eşyalardan yapılmış gerdanlık bulunmuştur. Kadının saraydan biri olduğu rahatlıkla anlaşılmaktadır. Böylece mezarda iskelet yapısıyla saptanan cinsiyetler de doğrulanır198

.

196_{Oktay Belli, ‘‘Urartular’da En Zengin Takı Modası:Boncuklar’’, s.19.} 197_{Oktay Belli, ‘‘Urartular’da En Zengin Takı Modası:Boncuklar’’, s.19.} 198_{Nevzat Çevik, a.g.e., s.77-79.}

Altıntepe mezarlığındaki ilk gömülerin M.Ö. I. binyılın başlarına değin uzandığını söyleyebilecek kanıt olmamakla beraber şimdiye kadar incelenen mezarlar daha çok M.Ö. 8. ve 7. yüzyıla aittir199

.

Urartu Krallığı’nın kalabalık nüfuslu başkentine ait olan Van-Altıntepe Nekropolü şimdiye kadar bilimsel olarak incelen en geniş Urartu halk mezarlığıdır. Çok sayıda kaya mezarı ile urne ve normal gömünün yan yana görüldüğü bu nekropolden derlenecek veriler çeşitli yönleriyle Urartular hakkında bize ışık tutacaktır200

.