Baravet (Birlikte Gezme, ġenlik) MeĢrepleri

Baravet “birkaç kiĢinin bir yere toplanması, gezmesi ve Ģenlik” anlamlarına (UTĠL, 1990: 336) gelmektedir. Baravet kelimesi “baraver (eĢit, denk)” ve “et” Ģeklindeki iki kelimeden oluĢmakta olup “etin eĢit taksim edilmesi” anlamını ihtiva etmektedir (Davut ve Abliz, 2015: 69). Baravet toplantıları da seyleler gibi meĢrep formunda gerçekleĢtirilip baravet meĢreplerinin en öne çıkan özelliği, daha önceden belirlenen ve el emeğiyle yapılan bir yiyeceği (kebap, mantı…) yemek üzere sırası gelen kiĢinin belirlediği mekânda toplanılıp eğlenilmesidir (Hebibulla, 2000: 459). “Cücem (üzüm) baraveti” ve Kelpin ve AtuĢ bölgesinde yapılan “baravet meĢreplerinin” bu geleneğin sürdürüldüğü meĢrepler olduğunu söylemek mümkündür.

2.2.10.1. AtuĢ Baravet MeĢrebi

Bu meĢrep, millî ve mahallî özellikler göstermektedir. Baravet meĢrebinin belirli kuralları olup uymayanlara ceza verilmektedir. Örneğin; meĢrebe geç kalmak,

109 meĢrepten erken ayrılmak, izin almadan meĢrebe katılmamak, laubali davranıĢlarda bulunmak, içki içmek, sigara-tütün içmek ve büyüklere saygısızlık yapmak ceza gerektiren durumlar arasındadır. Ayrıca bazı meĢreplerde ahlakın önemini belirten kısa konuĢmalar yapılmaktadır (Davut ve Muhpul, 2011c: 56).

MeĢrepte görev alacak kiĢiler seçim yoluyla belirlenmekte olup yiğitbaĢı, kadı ve mirvaz (paĢĢap) meĢrep yöneticilerindendir. MeĢrep ehli, sembolik olarak “otuz oğul” ve “dokuz kızdan” oluĢmaktadır (Davut ve Muhpul, 2011c: 57; Davut ve Abliz, 2015: 69).

Baravet meĢrebi, sonbahardan yaza kadar olan süreçte ve tarım faaliyetlerinin yoğun olmadığı zamanlarda yapılmaktadır. MeĢrebin katılımcı sayısı, meĢrebi düzenleyecek ailenin mekânının durumuna göre belirlenir. Bu meĢrebe genellikle erkekler katılmakta ve meĢrebi düzenleyen ailenin kadınları hazırlamıĢ oldukları pilav, samsa ve mantı gibi yemekleri meĢrep sofrasına sunmak suretiyle meĢrebe eĢlik etmektedirler (Davut ve Muhpul, 2011c: 57-58; Davut ve Abliz, 2015: 70).

Baravet meĢrebi, mahalledeki eĢ-dost arasında yapılmaktadır ve meĢrebe katılmak için belirlenen herhangi bir yaĢ sınırlaması yoktur ancak katılımcılar meydanda yaĢ sırasına göre otururlar. Katılımcılar evde toplandıktan sonra eyvana geçerler. Bayanlar, misafir odası ve mutfakta ağırlanırlar. MeĢrep ehli toplandıktan sonra aksakal dua edip ev sahibine sağlık-sıhhat diler. Daha sonra sofra düzeninden sorumlu gençler, sıcak su getirerek meĢrep ehlinin elini yıkarlar. Girde, ekmek, sanza, kaymak, tatlı, kavun, karpuz, nar, incir ve üzüm gibi yiyecekler ikram edilir. Ardından çay ikram edilir ve yiğitbaĢı meĢrep ehline hoĢ geldiniz diyip meĢrep sahibini tanıtır, meĢrep kurallarını sayarak “MeĢrebin çayı tatlı, dayağı acı olur.” sözünü hatırlatır, mirvazdan yoklama almasını ister. Mirvaz, törden baĢlayarak herkese göz gezdirir; tanımadığı kiĢilerin kim olduğunu sorar ve meĢrep ehli tam ise “Otuz oğul dokuz kıza sözüm malum olsun ki bugünkü baravet meĢrebimize herkes katılmıĢtır!” değil ise “Baravet meĢrebimize x kiĢiler gelmemiĢtir!” Ģeklinde duyuru yapar. Bunun üzerine yiğitbaĢı; “Gelmeyenler listeye alınsın!” der. MeĢrebe dıĢarıdan katılanlar için ise meĢrep ehlinden ayrıca icazet istenir (Davut ve Muhpul, 2011c: 58-61).

110 Daha sonra yiğitbaĢı, meĢrebin finansmanını duyurur. Örneğin;

Filan mahallede, meĢrep katılımcılarından koyun için toplanan para, Bir önceki meĢrepten kalan meblağ,

Esnafın desteği,

Toy, düğün yapan kiĢilerin desteği, Cezalıların desteği,

Çocuğu reĢit olup meĢrebe dâhil etmek isteyenlerin desteği, TanıĢma çayını, baravet meĢrebinde vermek isteyenlerin desteği.

Baravet meĢrebinde kesilen koyun, Ģu Ģekilde parçalanır: Koyunun döĢü çıkarılır, kellesi ayrılır. Böbrek, ciğer ve on üç kaburgası dörde ayrılır. Her budu üç parçaya bölünüp kasap tarafından sayılarak “aĢpez” teslim edilir. AĢpez meĢrep kadısı mahiyetindeki üç kiĢinin huzurunda etleri kazana koyar. Et piĢince çeĢitli oyunlar oynanır. “Avval törek” (Kim aĢti?) bu oyunlardan biri olup Ģu Ģekilde oynanır:

Mirvaz etin piĢtiğini yiğitbaĢına söyler. YiğitbaĢı avval törek (Kim aĢti?) baĢlasın diye bağırır. Boyun, döĢ, böbrek ve kuyruk bir leğene konularak getirilir. Sırasıyla boyun, döĢ, böbrek ve kuyruk açık artırma usulüyle satılır. Açık artırma bittikten sonra toplam meblağ ilan edilip ihtiyaç sahiplerine dağıtılır. PiĢen et meĢrep ehli ile birlikte yenir. Bu gelenek nesilden nesile devam ettirilmektedir (Davut ve Muhpul, 2011c: 61-63).

Bir sonraki meĢrebi düzenleyecek kiĢinin belli olmadığı durumlarda “kara köçti” oyunu oynanır: Kasap bıçağını maddî durumu iyi olan birinin arkasına saklayıp yiğitbaĢına bıçağını kaybettiğini söyler. YiğitbaĢı, mirvaza derhal bıçağın bulunması gerektiğini söyler. Mirvaz, çeĢitli oyunlarla bıçağı bulamadığını söyler ve önceden üzerine kara sürülmüĢ baĢlığı giyip meydanda dolaĢır, arkasına bıçak saklanan kiĢinin yanına gelince baĢlığı fark ettirmeden arkasına bıçak saklanan kiĢinin yüzüne sürer ve “Yüzünde kara olan kiĢi, bıçağın hırsızıdır. Ayna getirilsin!” diye bağırır. Herkes yüzüne bakar ve yüzünde kara leke olan kiĢi durumu fark edip bağırır. Mirvaz böylece “hırsızı” yakalamıĢ olur. Bunun üzerine “hırsız”, kara lekeyi nasıl çıkaracağını sorar. MeĢrep düzenlemek Ģartıyla “hırsıza” su getirilir ve leke temizlenir (Davut ve Muhpul, 2011c: 64).

111 MeĢrepte üç pede, atuĢ, tapan, perdaz, çolak, hezilkeĢler, piyale, argiman ve töge (deve) ussulleri oynanır. Ayrıca kızıkçılık, meddahlık, yumur, mesel, latife, koĢak ve gazel icraları sergilenir. Ayrıca rozilem, halidem, kembernisa, gülmerem, aĢnican, dost henim ve seher elliyi gibi halk nahĢaları çalınmakta ve bu ezgiler eĢliğinde ussuller oynanmaktadır. Baravet meĢrebinde müzik aleti olarak rebap, tambur, dutar, kalun, satar, gicek, huĢtar, zurna, ney ve tef kullanılmaktadır (Davut ve Muhpul, 2011c: 65-72; Davut ve Abliz, 2015: 70-74).

2.2.10.2. Kelpin Baravet MeĢrebi

Bu meĢrep gençlere ve orta yaĢlılara yapılır. Gençlere yapılan meĢrepler Açal, Çilan, Gezlik ve Yurçi bölgelerinde bazı farklılıklar gösterir. Gençlerden oluĢan baravet meĢrebinde evlilerin sayısı daha fazla olup meĢrep kuralları daha esnektir. Orta yaĢlılar için düzenlenen meĢrepte kadın erkek karıĢık olup kuralları daha sert ve katıdır. Açel ve Gezlik köylerinde kadınlar meĢrebe katılmaz. MeĢrebin masrafları genellikle varlıklı kiĢiler tarafından karĢılanır. MeĢrep organizasyonu yapılırken masrafları üstlenecek kiĢi belirlendikten sonra meĢrebin ne zaman ve nerede yapılacağına karar verilir. MeĢrepler genellikle sonbaharın sonundan ilkbahara kadar olan zaman diliminde yapılıp akĢam baĢlayıp uygun görülen saate kadar devam eder (Davut ve Muhpul, 2011b: 100-101).

MeĢrep sahibinin ekonomik durumuna göre büyükbaĢ hayvan kesilip iğde ve kuru kayısı gibi yemiĢler ya da tavuklu pilav ikram edilir. Beraberlik esasına dayanan meĢrep sofrasının bol olup olmaması meĢrep ehli tarafından önemsenir (Davut ve Muhpul, 2011b: 101).

Baravet meĢrebinde katılımcılar toplandıktan sonra yöneticinin icazeti ile meĢrep baĢlar, dorga seçilmez; yardımcı olmak için bir veya iki maslahatçı seçilir. Mirvaz; o yıl yapılacak olan meĢrebin organizasyonu, oyunlarının düzenlenmesi ve mekânın belirlenmesinden sorumludur. Maslahatçılar; mirvaza yardımcı olma ve mirvazın verdiği cezaları icra etme görevlerini üstlenir (Davut ve Muhpul, 2011b: 101-103).

MeĢrep ehli, yaĢ farkı esasına göre meydanda yerini aldıktan sonra sofra kurulup yemiĢ ve çay ikram edilir. Çaydan sonra yemek ikram edilir. Susuzluğu gidermek

112 için meĢrep boyunca kâsede çay servisi yapılır. Mirvaz, meĢrebin maksadı hakkında kısaca bir beyanda bulunduktan sonra meĢrebin baĢlaması için icazet verir. MeĢrepte Ģarkı, müzik, beyit, yumur gibi çeĢitli oyunlar yapılır dans edilir ve eğlendirmek amaçlı çeĢitli cezalar verilir. MeĢrepte tef ve rebab bir grup tambur; satar ve dutar bir grup olarak çalınır. Her grup müziğini ayrı ayrı icra eder. MeĢrep dans, müzik ve çeĢitli oyunların oynanması ile devam eder (Davut ve Muhpul, 2011b: 103-104).

2.2.10.3. Cücem (Üzüm) Baraveti

Kumul bölgesinde çokça üzüm yetiĢtirilmekte olup ak, kara ve sösün olmak üzere üç türü bulunmaktadır. Her yıl, üzümler olgunlaĢtığında “cücem seylisi” (üzüm Ģenliği) düzenlenir ve topluca üzüm yenip meĢrep düzenlenir (Davut ve Abliz, 2015: 288- 289).