Bağ Seylisi

Meyvelerin olgunlaĢtığı ve buğday hasadının yaklaĢtığı dönemde yapılan bağ seylisi, genellikle Ģehir halkı tarafından düzenlenmektedir. “Örük (erik) seylisi”, “Ģaptul (Ģeftali) seylisi”, “koğun (kavun) seylisi”, “közlege (bağ evi) meĢrebi” ve “çeĢ (çeç) meĢrebi” bu toplantılardan birkaçı olup bağ seylisinde meyveleri dalından koparıp yemek ve eğlenmek esastır. Seyle, meĢrep formunda gerçekleĢtirilmeyecekse herkes yiyeceğini yanında getirmektedir (Hebibulla, 2000: 458-459).

Genellikle Hoten bölgesinde meĢrep formunda düzenlenen bağ seylisinde misafirler, meĢrep sahibinin bahçesinde toplanır ve meĢrep sahibi, misafirlerinin Ģerefine sofra hazırlar. Böylece meĢrep baĢlamıĢ olur. Bağ meĢrebi, bir gün kadar sürmekte olup meĢrep süresince ya tamamen on iki makam nağmeleri çalınmakta ya da meĢrep baĢlangıcında birkaç on iki makam parçası çalındıktan sonra oyunlar oynanmaktadır. “Topuk oyunu” bu oyunlardan biri olup koyunun yota (bel, kalça kemiği) veya bacak kemiği ile oynanmaktadır. ġöyle ki meĢrep sahibi, ikram ettiği etli yemeğin içine bu kemikten saklar ve seçtiği bir kiĢinin tabağına koyar. Kemiğin kendinde olduğunu

104 fark edip ses çıkarmayan kiĢi, bir sonraki meĢrebi kendinin düzenleyeceğini ilan etmiĢ olur ancak kiĢi yakın zamanda meĢrep düzenleyemeyecek durumda ise kendisine ikram edilen etli kemiği yakın bir arkadaĢı ile paylaĢır. Etin tadına bakan kiĢi bir hafta ya da on gün içerisinde meĢrep düzenlemek zorundadır. Böylece bir sonraki meĢrebin yapılacağı zaman ve mekân belirlenmiĢ olur. Topuk oyunu, uzun süreli olarak da yapılabilir; Ģöyle ki seçilen kiĢi meĢrep düzenleyeceği uygun zamanı kendisi belirleyebilir. Bu süre, beĢ on yıl dahi olabilir; ancak geçen süre zarfında kiĢi, bu kemiği muhafaza etmek zorundadır ve kemik sorulduğunda göstermeli, kaybetmemelidir. Topuk oyunu bu Ģekliyle genellikle yakın akrabalar arasında oynanmaktadır. Oyunun amacı, meĢrep sırasını belirlemektir (Davut ve Muhpul, 2011d: 78-81).

2.2.9.2.1. ġaptul (ġeftali) Seylisi ve MeĢrebi

Hoten‟in Keriye nahiyesine 30 km. uzaklıkta bulunan Oytoğrak köyünde kök Ģeftali yetiĢtirilip ülke genelinde bölgenin Ģeftalisi meĢhurdur. Her yıl, ağustos ayında kök Ģeftali seylesi yapılmaktadır. Seyle baĢlangıcında misafirlere yemek verilmekte ve ardından meĢrep düzenlenmektedir. Bu meĢrep, “Ģaptul (Ģeftali) meĢrebi” olarak adlandırılır. ġaptul (Ģeftali) seylesi, Ģeftalilerin olgunlaĢtığı sekizinci ayda baĢlayıp son ürünlerin toplandığı onuncu aya kadar devam etmektedir (Davut ve Muhpul, 2011d: 85-86; Davut ve Abliz, 2015: 60-61).

2.2.9.2.2. Kavun Seylisi ve MeĢrebi

Bu seyle ve meĢrebi daha çok Kelpin bölgesinde kavun hasadından sonra alınan mahsule Ģükretmek için yapılır. MeĢrebe uzak yakın herkes katılıp meĢrep sahibinin evine yakın olan bir avluda yapılmaktadır. MeĢrep günü, katılımcıların Ģerefine “oğlak oyunu” düzenlenir. MeĢrep akĢam baĢlayıp yatma vaktine ya da katılımcıların arzu ettiği daha geç saatlere kadar devam eder. MeĢrep sahibi bir hayvan kesip yemek yapar ve kavunla birlikte ikram eder. MeĢrepte düzenin sağlanması için meĢrep beyi, mirvaz ve dorgalar seçilerek görevlendirilir. MeĢrep beyinin icazeti ile meĢrep baĢlar. MeĢrep beyi, misafirlere meĢrep sahibine vekâleten memnuniyetini ve teĢekkürünü ilettikten sonra meĢrep, resmî olarak baĢlamıĢ olur. Ardından müzik baĢlar, Ģarkılar söylenip ussuller (halk dansı) oynanır, pota (kuĢak) oyunu oynanıp

105 beyitler okunur. Oyunlarda mağlup olanlara çeĢitli cezalar verilir. Örneğin “kavun yediriĢ” bu cezalardan biridir. Kızıkçılar ve latifecilere çeĢitli bahanelerle cezalar verilip herkes güldürülerek eğlence artırılır. Ardından misafirlerin hepsi ussule davet edilir. Ussulden sonra misafirlerden birinin herkes adına teĢekkür etmesiyle meĢrep son bulur. MeĢrep, misafirler evlerine dönünceye kadar devam edip bu süre ortalama sekiz on gündür. MeĢrep bitiminde ev sahibi “yanduruk çayı” ikram ederek misafirlerini uğurlar (Davut ve Muhpul, 2011b: 108-111; Davut ve Abliz: 58-60).

2.2.9.2.3. Erik Seylisi ve MeĢrebi

Erik seylisi, eriklerin olgunlaĢtığı temmuz sıcağında insanların tarım faaliyetlerinden yorulduğu dönemlerde eğlenmek amacıyla yapılmaktadır (Davut ve Muhpul, 2011b: 105). Erik seylisi meĢrebi ise daha çok erik hasadı bol ve ihtiyacından fazla olan kiĢiler tarafından Kelpin‟in Yurçi ve Gezlik köylerinde düzenlenmektedir (Davut ve Abliz, 2015: 56). MeĢrebi düzenleyecek kiĢi, eriklerin olgunlaĢtığı dönemde uzak yakın farkı gözetmeksizin herkesi meĢrebe davet eder. MeĢrebe katılımcı sayısı ortalama iki yüz-üç yüz kiĢi kadardır. (Davut ve Muhpul, 2011b: 105). MeĢrep sahibi misafirleri için hayvan kesip çeĢitli yemeklerin bulunduğu (çapita, katlama, erik çeĢitleri…) bir sofra hazırlar. Yemekten sonra meĢrep sahibine bereket getirmesi için topluca Ģükür duası edilir (Davut ve Abliz, 2015: 57). MeĢrep meydanında uzaktan gelen misafirler ve yaĢlılar baĢköĢeye oturtulur. Daha sonra yaĢ farkı esas alınarak büyükten küçüğe oturma düzeni sağlanır. Kadınlar da eĢlerinin oturma sırasına göre yerlerini alır. MeĢrep süresince birçok oyun, ussul sergilenir ve cezalar verilir. MeĢrep beyi seçilmediği durumlarda meĢrebin baĢlatılması, eğlencenin artırılması, meĢrebin sonlandırılması ve düzenin sağlanması görevlerini mirvaz ve dorgalar üstlenir (Davut ve Muhpul, 2011b: 106).

MeĢrep sahibi, mirvaz ve dorgaları tanıttıktan sonra meĢrep ehlinin taleplerini bildirip meĢrebin baĢlaması için icazet vererek meydandan ayrılır. Mirvazın meĢrebin baĢladığını duyurmasıyla müzik baĢlar. Bir müddet sonra erik seylisi beyit ve koĢakları okunup pota oyunu oynanır. Pota (kuĢak) oyununda ahengi bozan kiĢiye “üçke çakturuĢ” (kayısı çekirdeği kırdırma) gibi cezalar verilir. Oyunların ardından dutar, tambur eĢliğinde makam icra edilip halk Ģarkıları söylenir. Çakçaklar

106 eğlenceyi artırma iĢlevini görür. Ussul oynarken herhangi bir yaĢ sınırlaması olmayıp meĢrep ehli ve sahibinin daveti ile ussül baĢlatılır. Ussule davet edilen kiĢilerin hanımları da ussule eĢlik eder. KoĢakçılar memnuniyetlerini dile getiren koĢaklar söyler. MeĢrebin sonuna doğru bölgenin ileri gelenlerinden birkaç kiĢi meydana çıkıp meĢrep ehline vekâleten meĢrep sahibine teĢekkür eder ve birlik beraberliğin öneminden bahseder. Mirvaz ve meĢrep sahibinin duyurması ile meĢrep son bulur (Davut ve Muhpul, 2011b: 107-108).

2.2.9.2.4. Közlege (Bağ Evi) MeĢrebi

Bu meĢrep Hoten bölgesinde kavun ve karpuzların olgunlaĢtığı zamanda yapılmaktadır. Hasat yapıldıktan sonra ilk ürününü satan çiftçi, yakınlarını “bağ evine” davet eder. Bu ev “közlege” olarak adlandırılır. Misafirler, burada toplanıp toplanan meyvelerden tattıktan sonra bolluk ve bereket için, ürün satıĢının iyi olması için dua ederler. Ardından bağ sahibi, misafirlerini evine götürüp yemek ikram eder ve meĢrep baĢlamıĢ olur. MeĢrep ilk olarak “közlege”den baĢladığı için bu adla anılır. Bu meĢrepte çeĢitli nağme, ussul, latife ve çakçaklar yer alırken ceza oyunları oynanmaz (Davut ve Muhpul, 2011d: 83).

2.2.9.2.5. ÇeĢ (Çeç) MeĢrebi

Ġli Uygurları arasında yapılan eski meĢreplerden olup buğday hasat edilip baĢaklarından ayrıldıktan sonra alınan mahsulü kutlamak için yapılan bir meĢreptir. Bu meĢrepte aĢağıdaki gibi “çeĢ koĢakları” okunmaktadır:

Xuda berdi çeĢ berdi, Huda verdi çeç verdi, Köktin köpke yaġdi beriket. Gökten çokça yağdı bereket. Xizir kelgen piri ezem, Hızır gelen pir-i azam, Xaman bolsun derya ezem. Harman olsun derya azam. ĠĢniñ béĢi lilla dep, ĠĢin baĢı lilla diye,

ÇeĢ çeĢlidim Bismilla dep Çeç yaptım Bismillah deyip (Abdilim, 1994: 31).

107