Bankacılıkta İç Denetim, Dış Denetim ve Kamu Denetimi Arasındaki İlişki

Basel Komitesi, sağlam iç kontrol ve iç denetim fonksiyonlarının sağlam kurumsal yönetimin önemli parçaları olduğunu, bunların aynı zamanda bankaların faaliyetlerinin sağlamlığı ve güveni için önemli olduğunu ayrıca, banka gözetim otoritesi, bankaların iç denetçileri ve dıĢ denetçiler arasında uygun iletiĢimin, bankaların gözetim ve denetimini geliĢtireceğini yayımladığı dökümanlarda vurgulamaktadır^.183

2001’de Basel Komitesi, denetim tarafları arasındaki iĢbirliğinin gereğinin önemine dikkat çekmek üzere “Bankalarda Ġç Denetim ve Bankacılık Gözetim Otoritesinin Denetçilerle ile ĠliĢkisi” belgesini yayımlamıĢtır.¹⁸⁴ Basel Komitesi ayrıca, 2002 yılında bankaların dıĢ denetçileri ile bankacılık gözetim otoriteleri arasındaki iliĢkiler adlı belgeyi, tarafların iĢlerinde etkinliği artırmak üzere International Auditing Practices Committee (IAPC) iĢbirliği ile hazırlamıĢ ve yayınlamıĢtır^.185 Bu belgelerde, denetimde yer alan taraflar arasındaki iliĢkilerin nasıl olması gerektiğine dair Basel Komitesi’nin görüĢleri belirtilmiĢtir.

2.2.1. Gözetim Otoritesi ile İç Denetim Arasındaki İlişki

Basel Komitesi, gözetim ve denetim otoritelerini, denetledikleri bankaların iç denetim biriminin raporlarını mevcut ve potansiyel risk alanlarını tespit etmekte bir araç olarak kullanabileceklerini, görüĢlerinden yararlanabileceklerini belirtmektedir. Bunu aĢağıdaki maddelerde belirtmiĢtir¹⁸⁶:

183 BIS, http://www.bis.org/publ/bcbs92.htm.(24.10.2009).

184 BIS, Internal Audit In Banks And The Supervisor's Relationship With Auditors, 2001, BIS, http://www.bis.org/publ/bcbs84.pdf?noframes=1 (28.10.2009).

185 BIS, The Relationship Between Banking Supervisors And Banks' External Auditors, http://www.bis.org/publ/bcbs92.pdf?noframes=1i ) (28.10.2009).

186 BIS, Internal Audit In Banks And The Supervisor's Relationship With Auditors, 2001.

“Gözetim yetkilileri, iç denetim bölümünün çalışmalarını tatminkar bulurlarsa denetçilerin yakın zamanda incelemedikleri potansiyel risk alanlarını saptamak için veya bankadaki kontrol sorunlarının saptanması için iç denetçilerin raporlarını esas bir mekanizma olarak kullanabilirler.”

“Gözetim otoriteleri, saptanan risk alanlarını ve alınan tedbirleri tartışmak üzere bankanın iç denetçileri ile belirli aralıklarla görüş alışverişinde bulunmalıdır.”

“Gözetim yetkilileri, gözetimleri altındaki bankaların baş iç denetçileriyle birlikte politika konularını ele almak üzere düzenli aralıklarla toplantı düzenlemeye teşvik edilirler.”

2.2.2. İç Denetçiler ile Dış Denetçiler Arasındaki İlişki

DıĢ denetçilerle iç denetçilerin iĢbirliği içinde çalıĢması, denetim faaliyetlerinin daha sağlıklı olması bakımından gereklidir. Bu, denetime konu hususların tekrar edilmesini engelleyerek ve denetimin farklı açılardan birbirini tamamlaması sağlanarak mümkün olabilmektedir. Basel Komitesi de iç ve dıĢ denetçiler arasında iĢbirliğini teĢvik etmekte ve aĢağıdaki maddelerde bunu ifade etmektedir¹⁸⁷:

“Gözetim otoriteleri, aralarındaki işbirliğini mümkün olduğunca etkili ve verimli kılmak için iç ve dış denetçiler arasında görüş alışverişini teşvik etmelidir.

“İç denetçi, dış denetçinin çalışmasını etkileyebilecek önemli bir hususla karşılaştığında bunun dış denetçiye bildirilmesi tavsiye edilir. Aynı şekilde, dış denetçi de iç denetimi etkileyebilecek önemli konuları normal olarak iç denetçiye bildirmelidir.

187 BIS, Internal Audit In Banks And The Supervisor's Relationship With Auditors, 2001.

“İç denetim bölümünün başkanı, iç denetçi tarafından yapılan işlerin dış denetçilerin yaptıklarının tekrarı niteliğinde olmamasını sağlamalıdır. Denetim çabalarının koordinasyonu, ortak ilgi alanına giren konuların tartışılması için belirli aralıklarla toplantılar düzenlenmesini, denetim raporları ve yönetime gönderilen yazıların mübadelesini ve denetim teknikleri, yöntemleri ve terminolojisinde ortak bir anlayışı gerektirir.”

2.2.3. Gözetim Otoritesi ile Dış Denetçi Arasındaki İlişki

Basel Komitesi, dıĢ denetimin gözetim ve denetim otoritesi için, bankadaki denetimlerinde yardımcı ve “erken uyarı” aracı olarak kullanılabileceğini belirterek iĢbirliği içinde olmalarını öngörmüĢ olup bu konudaki ilgili maddeleri Ģöyle belirtmiĢtir.¹⁸⁸

Bir bankanın gözetim otoritesi için dış denetçi tarafından yapılan çalışmanın yasal veya akdi bir temeli olmalıdır. Gözetim otoritesi tarafından dış denetçiye verilen herhangi bir görev, dış denetçinin normal denetim işini tamamlayıcı nitelikte olmalı ve uzmanlık alanına girmelidir.

Üst yönetim, yönetim kurulu ve varsa denetim komitesi, dış denetçiler tarafından hazırlanan raporlarda işaret edilen iç kontrol zaaflarına karşı alınan düzeltici tedbirlerin uygulanmasını sağlamalıdır.

Gözetim yetkilisi ile dış denetçinin çalışmalarının karşılıklı yararlı olabileceği pek çok alan vardır. Yönetim yazıları ve diğer raporlar, gözetim yetkililerine bir bankanın iç kontrol sistemi konusunda değerli bir bilgi sağlayabilir. Denetçiler, gözetim otoritesinin sözgelimi yerinde teftiş, yönetimle görüşmeler veya bankayla diğer iletişimler yoluyla sağladığı bilgilerden, önemli bir bilgi edinebilirler.

188 BIS, Internal Audit In Banks And The Supervisor's Relationship With Auditors, 2001.

Bazı durumlarda dıĢ denetçinin, gözetim otoritesini ilgilendirebilecek veya onun adına ivedi olarak harekete geçilmesini gerektirebilecek önemli bilgiler Ģöyledir:

- Bir bankanın varlığını tehlikeye düĢürebilecek olgular;

- Üst düzeyde yolsuzluk ihtimali,

- Denetçinin istifa etme niyeti veya Ģartsız olmayan bir denetim görüĢü verme niyeti,

- Bankanın faaliyet risklerinin veya olası risklerinin artması,

- Kontrol ortamında ciddi eksiklikler bulunması,

- Bankanın bankacılık yapma yetkisi için gerekli ölçütlerden birini yerine getirmediğini gösteren bilgiler,

- Bankanın mali durumunu etkileyen veya etkileyebilecek bilgiler,

- Bankanın idari ve muhasebe organizasyonunda ve iç kontrol sisteminde önemli bir etkisi olan veya olabilecek olan bilgiler (örneğin, karar organları ile ciddi bir çatıĢma, kilit bir konumdaki bir yöneticinin beklenmedik Ģekilde iĢten ayrılması) ve

- Kanunların, yönetmeliklerin ve bankanın anasözleĢmesi veya tüzüğünün ciddi biçimde ihlal edildiğini gösteren bilgiler.

2.2.4. Gözetim Otoritesi, Dış Denetçiler ve İç Denetçiler Arasındaki İşbirliği

Basel Komitesi, dıĢ ve iç denetçilerin, gözetim denetim fonksiyonunda bankalardaki risk alanlarının tespitinde kullanılabilceğini, iç denetimin çalıĢmasından yararlanırken iç denetimin çalıĢmasının yeterliliği konusunda dıĢ denetimden de yararlanılabilceğini ve taraflar arasında iĢbirliği ile optimum denetime ulaĢılabileceğini öngörmektedir.¹⁸⁹

Gözetim otoritesi, dıĢ denetçi ve iç denetçi arasındaki iĢbirliğinin amacını, ilgili bütün tarafların katkılarının daha verimli ve etkili hale getirilerek gözetimin optimize edilmesi olarak belirtmiĢtir. Basel Komitesi’nce, denetim tarafları arasındaki iĢbirliğinin, gözetim otoritesi ile iç ve dıĢ denetçiler arasında düzenli aralıklarla toplantılar yapılmasına dayanabileceği de öngörülmüĢtür.