Büyükşehir Belediyesinin Organları

3030 Sayılı Kanun’da olduğu gibi, 5216 sayılı Kanun’da da büyükşehir belediyelerinin temelde üç organı bulunmaktadır. Bu organlar, büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye meclisi ve büyükşehir belediye encümenidir. Bu organların işlevselliği ve özellikleri, doğrudan büyükşehir belediyelerinin hem demokratiklik hem de etkinlik açısından performanslarını etkilemektedir. Bu sebeple Kanun’un bu organlarla ilgili düzenlemeleri ayrıntılı olarak verilmeye çalışılmıştır.

Büyükşehir olarak nitelenen yerel yönetim biriminin en önemli organı ‘Büyükşehir Belediye Başkanı’dır. Büyükşehir belediye başkanı, halk tarafından doğrudan seçilen ve kamu tüzel kişiliğinin temsilcisi ve aynı zamanda büyükşehir belediye idaresinin başı olarak nitelenen bir üst mercidir. Büyükşehir belediye başkanlığına yönelik bir vekillik düzenlemesi de bulunmaktadır. Buna yönelik usuller, 5393 sayılı Belediye Kanunu’ndaki usullere göre belirlenmekte ve büyükşehir kapsamındaki ilçe ve ilk kademe belediye başkanları büyükşehir belediye başkan vekili olamamaktadır. Ayrıca, büyükşehir ve büyükşehir kapsamındaki ilçe ve ilk kademe belediye başkanları, görevlerinin devamı boyunca siyasi partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamamakta ve profesyonel spor kulüplerinin

ne başkanlığını ne de yönetim kurulu üyeliğini yapamamaktadır (Madde 17). Büyükşehir belediye başkanının görev ve yetkilerine 18’inci maddede ayrıntılı olarak yer verilmiştir.

Büyükşehir belediye başkanlığının sona ermesi konusunda, Belediye Kanunu’ndaki hükümler saklı kalmak koşuluyla, büyükşehir belediye meclisinin feshine neden olan eylem ve işlemlere katılan büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediye başkanlarının Danıştay kararıyla görevlerine son verilmesi, ilgili Kanun’un 19’uncu maddesinde düzenlenmiştir (Madde 19).

Büyükşehir belediye başkan yardımcılığı diye bir birim bulunmamaktadır. Fakat BŞB başkanına yardımcı olmak için çeşitli sayılarda danışman görevlendirilebilmektedir. Bu görevlendirme, nüfusu iki milyonu aşan büyükşehir

belediyelerinde on, diğer büyükşehir belediyelerinde beşi geçmemek,

en az dört yıllık yüksek öğrenim kurumlarından mezun olmak koşullarına bağlanmıştır (Madde 20).

Yukarıda verilen görev ve yetkilerde ön plana çıkan konu, belediye başkanının hem yürütücü, hem de idareci konumda iki yönünün olmasıdır. Büyükşehir belediye başkanlarının idareci yönleriyle, merkezileşme ağırlıklı uygulamalar konusunda eleştiri almaları söz konusu olurken, yürütücü olma yönleriyle de meclis tarafından frenlenmesi gereken, halk tarafından doğrudan seçilen ve bu halleriyle demokratik yerel yönetim anlayışına hizmet etmesi beklenen bir konumda düşünülmektedirler.

Çalışma açısından da en çok ele alınması gereken büyükşehir belediye organı, Büyükşehir Belediye Meclisi’dir. Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediyesinin karar organı olup ilgili Kanun’da gösterilen esas ve usullere göre seçilen üyelerden oluşmaktadır. Büyükşehir belediye meclisinin başkanı, büyükşehir belediye başkanıdır. İlçe belediye başkanları ise büyükşehir belediye meclisinin doğal üyeleridir. Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediye meclisleri ile bunların çalışma usul ve esaslarına ilişkin diğer bütün konularda 5393 sayılı Belediye Kanunu hükümleri uygulanmaktadır (Madde 12).

Büyükşehir belediye meclisi, her ayın ikinci haftası önceden meclis tarafından belirlenen günde mutat toplantı yerinde toplanmak zorundadır (Madde 13). Meclisin almış olduğu kararların kesinleşmesi ile ilgili; “büyükşehir belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü belediye meclisi kararlarını, yedi gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere belediye meclisine iade edebilir” şeklinde bir düzenleme bulunmaktadır. Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ve yeniden görüşülmesi istenip de büyükşehir belediye meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşmektedir. Büyükşehir belediye başkanına, meclisin ısrarı ile kesinleşen kararlar aleyhinde on gün içinde idarî yargıya başvurma hakkı da tanınmıştır. Alınan kararlar, kesinleştiği tarihten itibaren en geç yedi gün içinde mahallin en büyük mülkî idare amirine gönderilmek zorundadır çünkü Mülkî idare amirine gönderilmeyen kararlar yürürlüğe girememektedir. Mülkî idare amirine de, hukuka aykırı gördüğü kararlar aleyhine on gün içinde idarî yargı mercilerine başvurma hakkı tanınmıştır (Madde 14).

Büyükşehir belediye meclislerinde, çeşitli konularda oluşturulan ihtisas komisyonları bulunmaktadır. İlgili Kanun’un 15’inci maddesi bu konuyu düzenlemiştir. Her dönem başı toplantısında, üyeleri arasından seçilecek en az beş, en çok dokuz kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurma hakkı büyükşehir belediye meclislerine tanınan bir haktır. Bu komisyonlar, her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin büyükşehir belediye meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması koşuluyla oluşturulmaktadır. Bir büyükşehir belediye meclisinde, imar ve bayındırlık komisyonu, çevre ve sağlık komisyonu, plân ve bütçe komisyonu, eğitim, kültür, gençlik ve spor komisyonu ile ulaşım komisyonunun

kurulması zorunludur. Komisyon çalışmalarında hem uzman kişilerden

yararlanılabilir, hem de gündemdeki konularla ilgili olmak üzere; kurum temsilcileri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversitelerin ilgili bölümlerinin, sendikalar ve uzmanlaşmış sivil toplum örgütlerinin temsilcileri ile davet edilen uzman kişiler, oy hakkı olmaksızın ihtisas komisyonu toplantılarına katılabilir ve görüş bildirebilirler. Komisyon raporları açıktır ve çeşitli yollarla halka duyurulur ve

ayrıca isteyenlere büyükşehir belediye meclisi tarafından belirlenecek maliyet bedeli karşılığında verile de bilir (Madde 15).

Son olarak büyükşehir belediye meclisleriyle ilgili vurgulanması gereken konu, meclislerin bir karar organı olarak, hem bir yerel yönetimin var oluş aracı olarak hem de demokratiklik bağlamında, yürütme organından daha önemli görülmesi ve yerel yönetime meşrutiyetini kazandıran organ konumunda olmasıdır (Arıkboğa ve Diğerleri, 2007: 16). Bu yönleriyle, toplumda belediye başkanlarının önceliklendirilmesine rağmen meclislerin daha önemli görülmesi gerektiği belirtilmelidir.

Büyükşehir belediyesinin son organı, Büyükşehir Belediye Encümeni’dir. Büyükşehir belediye encümeni üyeleri, doğrudan halk tarafından değil, büyükşehir belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin her yılın ilk olağan toplantısında kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşmaktadır.

Belediye başkanının katılamadığı toplantılarda, encümen toplantılarına genel sekreter başkanlık etmektedir. Son olarak da, büyükşehir belediye encümeninin başkanı ve seçilmiş üyelerine, (12.000) gösterge rakamının Devlet memur aylıkları için belirlenen katsayı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarda aylık brüt ödenek verilmekte olup, encümenin memur üyelerine bu miktarın yarısı ödenmektedir (Madde 16).