ANKARA VE BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ STRATEJİK PLANLARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Belediyeler, stratejik plan hazırlama konusunda bir takım önemli problemlerle karşı karşıya bulunmaktadırlar. Bu problemlerin başında, planın hazırlama sürecinin nasıl başlayacağı ve işleyeceğinin bilinmemesi gelmektedir. Stratejik planlar hazırlanırken, diğer belediyelerin planlarının kopyasını çıkarmak son derece yanlış bir davranış olacaktır. Çünkü, tüm belediyeler ve sundukları

218

hizmetten yararlanan toplumların kendilerine has özellikleri vardır. Büyükşehir belediyelerinin stratejik planlarına yön verebilecek niteliklerin, il belediyeleri için aynı olacağı düşünülmemelidir. Bununla birlikte, aynı nitelikteki iki belediyenin toplumsal, mali, kültürel, yönetsel, fiziksel vb. donanımlarının aynı olması mümkün değildir. Dolayısıyla, aynı nitelikte dahi olsa iki belediyenin aynı planlama yapmaları, sadece hukuki yükümlülüklerin yerine getirilmesinden ibaret olmayacak; bunun yanı sıra toplumun gelişimi için de olumsuz etkiler bırakacaktır.219

Şimdiye kadar incelediğimiz büyükşehir belediyelerinin stratejik planlarında karşılaşılan sorunlar ve bu sorunların çözümüne yönelik gerçekleştirilebilecek bir takım öneriler genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

1. Ulusal ölçekteki diğer plan ve programların kuruluş düzeyindeki stratejilere dönüştürülmesi aşamasında bölgesel ve il bazlı plan ve programların eksikliği: DPT’nin yayınlamış olduğu “Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu”nda ulusal düzeydeki kalkınma planları ve stratejileri ile varsa bölgesel ve il gelişim planları çerçevesinde kamu idarelerinin stratejik planlarını hazırlamaları istenmektedir.220 Ancak ülke genelinde yer alan mevcut bölge ve illerin her biri için birer bölgesel ve il gelişim planının belirlenmemiş olması, kuruluş planları ile makro düzeydeki kalkınma planları arasında hiçbir ilişki kurulamamasına sebep olmaktadır. Bunların yanı sıra amaçlar arasında karşılıklı ilişki ve bağlılığın olması etkin bir stratejik planlama için önem teşkil etmektedir. Bu açıdan incelenen büyükşehir belediyelerinin kendilerine hedef olarak belirlemiş oldukları stratejik amaçların diğer ilçe belediyelerinin de stratejik amaç olarak belirlemesi gerçekleştirilebilirlik açısından oldukça önemlidir. Bu aşamada belediyelerin stratejik planlarıyla kalkınma planı, yıllık program, ulusal program, orta vadeli program ve bunlar gibi diğer plan ve programlar arasında eşgüdüm ve uyumu sağlayacak mekanizmalar geliştirilmelidir.

2. Stratejik planlama yaklaşımının sahiplenilmemesi ve katılımın sağlanamaması: Stratejik planlarda uygulanan yöntemlerin başarısını etkileyen en önemli unsurlardan biri planın benimsenmesi ve sahiplenilmesidir. Benimsemenin

219

Ali Erbaşı, Stratejik Planlama Sürecinin Belediyelerde Uygulanmasına Yönelik Modelsel Bir

Yaklaşım, Alınan yer: Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Sayı: 22, Ekim-Aralık 2010,

http://www.akademikbakis.org (22/01/2011)

genel olarak üç düzeyde gerçekleşmesi gerekmektedir: siyasi düzey, tepe yönetimi ve kuruluş çalışanları. Çalışmamızda incelediğimiz büyükşehir belediyeleri stratejik plan hazırlama süreci içerisinde öncelikle belli bir koordinasyon birim ve stratejik planlama ekibi oluşturmuşlar ve daha sonra ilgili personelin bu hususta yapılacak toplantılara katılımlarını sağlamaya çalışmışlardır. Ancak genel olarak bu katılım da sadece bilgilendirme toplantılarının yapılması aşamasında gerçekleşmiş, daha sonra stratejik planın hazırlanması ve uygulaması aşamalarında ise yeterli düzeyde katılım sağlanamamıştır.

Bununla birlikte üst yöneticiler de bu toplantılara aktif bir biçimde katılarak destek ve kararlılıklarını net olarak ortaya koyamamışlardır. Böyle bir destek ve katılım gerçekleşmediği takdirde liderin zihninde tasarladığı amaç ve hedefler stratejik planlama sürecine yansıtılamayacak olup, stratejik amaçlara ulaşılması yönünde ciddi sapmalara sebep olabilecektir.221 Bunun sebebi olarak ise, kamu kurumları içerisinde özellikle belediye gibi yapılarda, stratejik planlama gibi çalışmaların, bir ihtiyaçtan dolayı uygulanmasından ziyade kanuni bir zorunluluk olarak algılanması ve kamu yöneticilerinin hukuki dayanak içerisinde hareket eden bir yapıda olmaları gösterilebilir. Bu nedenledir ki bu tür çalışmalar uygulama esnasında kamu yönetimi açısından bir öncelik oluşturmamakta, sadece bir matbu evrak şeklinde muamele görebilmektedir. DPT, bu konunun önemini stratejik planlamanın salt bir belge olmadığını, planın sahiplenilmesi ve eyleme geçirilmesi gerektiğini, asıl olanın stratejik plan belgesi olmayıp, stratejik planlama sürecinin daha önemli olduğunu belirtmiştir.222

Aynı zamanda belediyelerde stratejik planlamaya geçilmesi köklü bir değişimi de beraberinde getirmekte, girdi odaklı değil; çıktı odaklı, günü kurtarma değil; geleceği planlama, ben yaptım oldu değil; birlikte karar alma gibi temel paradigma değişimine neden olmaktadır.223 Böyle bir değişimin hayata geçirilebilmesi ve stratejik planlamanın başarıyla uygulanabilmesi için en başta başkan ve üst yönetimin ve daha sonra siyasi aktörlerin stratejik düşünme ile planlamanın önemine

221 _{Gökhan Tulay, Stratejik Yönetim Ve Planlama Uygulamasında Karşılaşılan Sorunlar Ve} Çözüm Önerileri: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Örneği, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007, s. 153.

222 _{DPT, (2006), a.g.k., s.8.} 223 _{ŞENTÜRK, a.g.k., s.139.}

ve yararına inanmaları ve bu konudaki kararlılığı net olarak ortaya koymaları gerekmektedir. Çünkü örgüt içerisinde lider ve üst yönetimin konuya ilişkin inancı ve tam bir desteği olmadığı takdirde, stratejik yönetimi uygulamak etkili ve verimli bir sonuç vermeyecek ve stratejilerin gerçekleştirilmesini mümkün kılmayacaktır.224

DPT yayınlamış olduğu kılavuzda, stratejik planlamanın özelliklerinden birisinin katılımcı bir yaklaşım olduğunu belirtmekte ve planlama sürecinin kuruluşun en üst düzey yetkilisi tarafından her aşamada desteklenmesi, ihtiyaç duyulduğu hallerde stratejik planlama ekibinin çalışmalarına yön vermesi, kuruluşun misyon, vizyon ve ilkelerinin belirlenmesi çalışmalarına katılması ve stratejik plan yaklaşımını benimsediğini kuruluş çalışanları ile paylaşması ve kurumsal sahiplenmeyi sağlaması gerektiğini belirtilmektir.225 Bu bakımdan stratejik yönetimin birinci aşaması, kurum ya da örgüt içi ve dışındaki önemli karar mekanizmasında olan kişi veya kuruluşların stratejik planlama konusunda ikna edilmeleri ve üst düzeyde katılımın sağlanması gerekliliğinin belirtilmesi gelmektedir.

Diğer taraftan stratejik yönetim temelde, amaçlar oluşturma ve kaynakları bu amaçlar doğrultusunda harekete geçirme süreci olduğuna göre; örgütün en önemli kaynağı olan personelin belirlenen örgütsel amaçları bilmemesi ve benimsememesi durumunda kurumun vizyon, strateji ve misyonu örgütün ortak değeri ve amacı haline gelemeyecektir.226 Bu noktada örgüt ile örgüt çalışanlarının amaçlarının mümkün olan en üst düzeyde benzerlik taşıması veya aynılaştırılması gerekmektedir.

Kurum içinde etkili bir motivasyon tüm çalışanların, amaçların belirlenmesinde görev almaları ve kişisel amaçlarını büyük ölçüde işletmenin genel amaçları ile uyumlu hale getirmesiyle sağlanacaktır.227 Bu da personelin stratejik amaç ve hedefler ile vizyon ve misyonu sahiplenmesine olanaklı kılacaktır.

Bununla birlikte çalışanların stratejik planlama sistemini benimsemeleri için stratejik düşünme, davranma ve vizyon geliştirme niteliklerini güçlendirecek eğitin programlarının düzenlenmesi de yararlı olacaktır.

224

C. Can Aktan, Değişim Çağında Yönetim, Sistem Yayıncılık, İstanbul 2003, s.111.

225 _{DPT, (2006), a.g.k., s.7.} 226 _{Dinçer, a.g.k., ss. 36-37.} 227 _{Asunakutlu vd., a.g.k., s. 23.}

3. Üst Yönetim Desteğinin Sağlanması: Daha önceden de ifade edildiği gibi kurumlarda yapılan faaliyetlerin yeterli katılım sağlanarak gerçekleştirilmesi, bu faaliyetlerin gerçekleştirilebilirliği ve sürekliliği açısından oldukça büyük öneme sahiptir. Böyle olmakla beraber yapılan plan ve programların üst yönetimin kontrolü ve denetimi altında bulunması da kaçınılmazdır.

Özellikle stratejik planların uygulama aşamasında üst yönetimin ve belediye başkanlığının aktif rol oynadıkları görülmektedir. Sonuç olarak alınacak karar ve faaliyetlerin uygulanabilirliği ancak başkanın desteği ve gerekli kaynakların aktarımı ile gerçekleştirilebilecektir. Bunun için büyükşehir belediyelerinde başkanların yapacağı teşvik ve faaliyetler çalışanların da stratejik plana daha kolay uyum sağlamalarına neden olacaktır. Bu nedenle stratejik planlama çalışmalarının üst yönetimce benimsenmeli, sahiplenilmeli ve onların öncüllüğünde yürütülmelidir.

4. Büyükşehir belediyelerinde veri tutuma alışanlığının yeterli düzeyde olmaması ve mevcut verilerin kısa zaman aralıkları şeklinde güncellenmemesi: Kurumlarda elde edilen verilerin düzenli olarak güncellenmemesi veya veri tutma alışkanlığının bulunmaması belirli kararların alınmasında bir takım olumsuzlukları da beraberinde getirmektedir.

Örneğin Bursa Büyükşehir Belediyesi’nde mali yapı en son 2008 yılına ait bütçe gerçekleşmelerini gösterirken, teknolojik yapıya ait bilişim envanter listesi 2009 yılının cihazlarını göstermektedir.

Aynı durum Ankara Büyükşehir Belediyesi stratejik planında da mevcuttur. Ankara ilinin demografik bilgilerini belirten yıllara göre nüfus artışının incelendiği tabloların en son 2008 yılına ait oldukları ve yine Ankara ilinin ilçelere göre mahalle ve köy sayılarının incelendiği tablonun en son 2009 yılına ait olduğu görülmektedir. Belediyelerin verileri daha çok güncelleştirmeleri ve gerekirse de bu verileri kaydeden alt birimler oluşturmaları gerekmektedir.

5. Kişisel ve Kurumsal performansın ödüllendirilmesi önündeki kanuni engeller: Kamuda çalışanların aylıkları ve ücretleri, alt ve üst limit itibariyle siyasi organlar tarafından belirlenir, özel işletmelerde ise çalışanların üst limitleri bulunmamakta, ücretleri başarı durumuna göre düzenlenebilmektedir.228 Bu

bakımdan kamu kurumlarının kanunlar çerçevesinde yönetiliyor olması ve yapılacak çalışmaların kanunlarda detaylı bir şekilde belirtilmesi kamu yöneticilerinin hareket alanlarını daraltmaktadır. Bu sebepledir ki gerek hazırlık aşamasında gerekse uygulama sonuçlarının değerlendirilmesinde başarılı olan kişi veya birimler ödüllendirilememektedir. Bunun sebebi olaraktan belediye kanunda böyle bir uygulamaya olanak sağlayacak düzenlemenin mevcut olmaması gösterilebilir. Bu bakımdan gerekli kanuni düzenlemelerin yapılarak kamu kurumları içersinde ödüllendirme sisteminin oluşturulması yapılan planların daha sağlıklı olmasına imkân sağlayacaktır.229

6. Baskı gruplarının etkinliği: Ülkemizdeki siyasal yapı genel olarak, stratejik planın kamuoyuna açıklanmasından sonra siyasetin hareket alanını sınırlandıracağı gerekçesiyle planlara müdahale etmekte ve karşı çıkmakta iken, bürokratik yapı plan sonuçlarının ölçümlenmesi ve hesap verme sorumluğunun sistematik hale gelmesi gibi nedenlerle stratejik planlara olumsuz tepki göstermektedirler. Belediyeler ise stratejik planın hazırlanması sürecinde bu olumsuz tepkilerden etkilenip, beklentileri karşılama çabası içerisinde hareket etmektedirler. Bu durum planlama sürecinin sağlıklı bir şekilde işlemesi önünde büyük bir engel olarak karşımıza çıkmaktadır.

Belediyenin hangi siyasi görüşe yakın olduğu da yine baskı gruplarının olumlu yada olumsuz tepkilerine yol açabilmektedir. Nitekim Ankara Büyükşehir Belediyesi baskı gruplarının plan hazırlama sürecindeki etkilerine stratejik planında yer vermiştir. Ankara’nın başkent olması ve merkezi yönetimin bu ilde konuşlanması bu etkinin kendini daha fazla göstermesine neden olmaktadır. Planlama sürecinin en iyi

şekilde işlemesi bu grupların, planların hazırlanması ve uygulanması aşamasında katılımlarını saplayarak gerçekleşecektir. Ülkemizde katılımcılık kültürünün özellikle yerel yönetimlerde yeterli düzeyde olmamasında dolayı belediyelerin gerekirse dünyanın farklı ülkelerindeki en iyi stratejik planlama uygulamalarından benchmarking yöntemiyle yararlanmaları gerekmektedir. Dünyadaki gelişmiş ülke yerel yönetim birimlerinin bu aşamada nasıl bir yol izledikleri ve baskı gruplarıyla olan iletişimleri bu aşamada ülkemiz belediyelerine örnek oluşturmalıdır.

7. Stratejik yönetim kavramı yerine stratejik planlama kavramının kullanılması: Stratejik planlama kavramı stratejik yönetim kavramından daha dar bir içeriğe sahiptir. Çünkü stratejik planlama kavramı uygulanan örgüt içerisinde sadece iç ve dış çevre analizleri, misyon, vizyon, amaç ve hedefler üzerine yoğunlaşılmakta, stratejinin uygulanması aşamasındaki örgüt yapısının, kültürünün, ansan kaynaklarının, yönetim biçimlerinin belirlenen stratejilere göre şekillendirilmesini göz ardı etmektedir. Bu bakımdan yapılan çalışma stratejik yönetim olarak algılanmalı ve stratejilerin uygulanması safhasında gerekli çalışmalar yapılmalıdır.