Sosyal Bilimler Enstitüsü
Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
YEREL YÖNETİMLERDE STRATEJİK YÖNETİM
YAKLAŞIMI: ANKARA VE BURSA BÜYÜKŞEHİR
BELEDİYESİNDE UYGULANAN YÖNTEMLERİN
KARŞILAŞTIRILMASI
Burak GÜNGÖR
084228001004
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Prof. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI v
TEZ KABUL FORMU vi
TEŞEKKÜR vii ÖZET viii SUMMARY xi KISALTMALAR DİZİNİ x TABLOLAR DİZİNİ xi GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM STRATEJİK YÖNETİM VE STRATEJİK PLANLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 6
1.1. STRATEJİ 6
1.1.1. Stratejinin Diğer Kavramlarla İlişkisi 8
1.1.1.1. Taktik-Program ve Strateji 8
1.1.1.2. Politika ve Strateji 8
1.2. STRATEJİK YÖNETİM 9
1.2.1. Stratejik Yönetimin Özellikleri 12
1.2.2. Stratejik Yönetimin Yararları 14
1.2.3. Stratejik Yönetimin Unsurları 15
1.2.4. Stratejik Yönetim Süreci 20
1.3.1. Stratejik Planlamanın Özellikleri 23
1.3.2. Stratejik Planlamanın Yararları 24
1.3.3. Stratejik Planlama Süreci 25
1.3.4. Türkiye’de Stratejik Planlamanın Gelişimi ve Uygulaması 31
İKİNCİ BÖLÜM YEREL YÖNETİMLER VE STRATEJİK YÖNETİM 33
2.1. YEREL YÖNETİMLERDE STRATEJİK YÖNETİME GEÇİŞ 34
2.1.1. Kamuda Değişimi Gerekli Kılan Nedenler ve Gelişmeler 34
2.1.2. Kamuda Stratejik Planlamanın Yararları 36
2.1.3.Kamuda Stratejik Yönetim Uygulanmasını Zorlaştıran Unsurlar 37
2.2. TÜRKİYE’DE YEREL YÖNETİMLERİN YAPISI VE ANAYASAL İLKELER 38
2.2.1. İl Özel İdareleri 39
2.2.2. Belediyeler 40
2.2.3. Büyükşehir Belediyeleri 41
2.3. YEREL YÖNETİMLERDE PLANLAMA 42
2.3.1. Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama 44
2.3.2. Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlamanın Yasal Dayanakları 45
2.3.3. Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama Süreci 48
2.4. BİR YEREL YÖNETİM BİRİMİ OLARAK BELEDİYELERDE STRATEJİK YÖNETİME GEÇİŞ VE BEKLENEN SORUNLAR 51
2.4.2. Belediyelerde Stratejik Düşünme ve Stratejik Anlayış 52
2.4.3. Belediyelerde Stratejik Yönetimin Hukuki Çerçevesi 54
2.4.4. Belediyelerde Stratejik Plan Geliştirme 55
2.5. BİR YEREL YÖNETİM BİRİMİ OLARAK BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNDE STRATEJİK PLANLAMA ANLAYIŞI 56
2.5.1. Büyükşehir Belediyelerinde Stratejik Planlamaya Geçiş 57
2.5.2. Büyükşehir Belediyelerinde Stratejik Planlamanın Uygulama Sorunları 59
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ANKARA VE BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNDE STRATEJİK PLAN ÖRNEKLERİ 61
3.1. ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ STRATEJİK PLANI 61
3.1.1. Durum Analizi 62
3.1.1.1. Tarihsel Gelişim 63
3.1.1.2. Yasal Yükümlülükler ve Mevzuat Analizi 64
3.1.1.3. Faaliyet Alanları İle Hizmetlerin Belirlenmesi 65
3.1.1.4. Paydaş Analizi 65
3.1.1.5. Kuruluş İçi Analiz 71
3.1.2. SWOT Analizi 75
3.1.3. Misyon 80
3.1.4. Vizyon 80
3.2. BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ STRATEJİK PLANI 80
3.2.1. Durum Analizi 81
3.2.1.1. Tarihsel Gelişim 82
3.2.1.2. Yasal Yükümlülükler ve Mevzuat Analizi 83
3.2.1.3. Faaliyet Alanları İle Hizmetlerin Belirlenmesi 83
3.2.1.4. Paydaş Analiz 83
3.2.1.5. Kuruluş içi analiz 85
3.2.2. SWOT Analizi 87
3.2.3. Misyon 90
3.2.4. Vizyon 90
3.2.5. İlkeler 90
3.3. ANKARA VE BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ 90
3.4. STRATEJİK YÖNETİM YAKLAŞIMININ ANKARA VE BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNE SAĞLADIĞI YARARLAR 97
3.5. ANKARA VE BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ STRATEJİK PLANLARINDA KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 99
SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRMELER 105
KAYNAKÇA 110
ÖZGEÇMİŞ 117
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
TEŞEKKÜR
Bu çalışmanın hazırlanmasında, bana bilimsel açıdan her türlü yardım ve desteğini esirgemeyen, yönlendiren ve yetiştiren Danışmanım Sayın Prof. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR’ a öncelikle teşekkür ederim. Bu çalışmanın hazırlık sürecinde ve diğer aşamalarında yardım ve desteklerini gördüğüm hocalarım Prof. Dr. Orhan GÖKÇE, Doç Dr. Süleyman KARAÇOR, Doç. Dr. Gülise GÖKÇE, Doç. Dr. Ali
ŞAHİN, Yrd. Doç. Dr. Hacer Tuğba EROĞLU, Yrd. Doç. Dr. Erdal BAYRAKÇI, Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÖKÜŞ ve bana yardımcı ve destek olan tüm hocalarıma ve araştırma görevlilerine teşekkürlerimi sunarım.
Gerek bu çalışmada gerekse hayatımın her anında benden sevgi ve desteğini esirgemeyen sevgili eşim ve değerli aileme teşekkür ederim.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Ö ğ re n ci n
in Adı Soyadı Burak GÜNGÖR Numarası 084228001004 Ana Bilim / Bilim
Dalı
Kamu Yönetimi/Kamu Yönetimi Danışmanı Prof.Dr.M. Akif ÇUKURÇAYIR
Tezin Adı Yerel Yönetimlerde Stratejik Yönetim Yaklaşımı: Ankara ve Bursa Büyükşehir Belediyesinde Uygulanan Yöntemlerin Karşılaştırılması
ÖZET
Günümüzde, küreselleşmeye paralel olarak bilim ve teknoloji alanlarında çok hızlı gelişmeler yaşanmaktadır. Bu sebeple eldeki kaynakların etkin bir şekilde kullanılması amacıyla, gerek kamu sektörünün gerekse özel sektörün planlamaya verdiği önem artmıştır. Son dönemin kilit kavramı olan “strateji” ile toplam kalite yönetimi, stratejik planlama, stratejik yönetim gibi özel sektör kökenli yönetim modellerinin odak noktasını oluşturmaktadır. Stratejik yönetimin özel sektör kaynaklı bir yönetim yaklaşımı olması dolayısıyla kendine has özellikleri bulunan kamu örgütlerine uyarlanmasında bazı sorunlarla karşılaşılması doğaldır. Ancak anlayış olarak stratejik düşünceyi içselleştirememiş ve başarılı olacağına inanmayan kamu örgütlerinin stratejik yönetimin uygulanmasında başarılı olması beklenemez. Kamu yönetimi birimlerimizden olan belediyeler için de söz konusu sorunlar geçerlidir. Böylelikle belediyelerde stratejik yönetimin nasıl algılandığının ortaya konulması özel sektör kaynaklı bir yönetim tekniğinin belediyelerde başarıyla uygulanıp uygulanamayacağı hakkında fikir verebilecektir.
Çalışmanın birinci bölümünde; stratejik yönetim süreci genel olarak ele alınmaktadır.
İkinci bölümde, yerel yönetimler kavramı üzerinde kısaca durulduktan sonra, kamusal alanda stratejik yönetim yaklaşımı ve bu yaklaşımın uygulanma ihtiyacını doğuran temel sebeplere değinilmiştir. Üçüncü ve son bölümde ise; Ankara ve Bursa Büyükşehir Belediyelerinde uygulamaya konulan stratejik yönetim ve planlama çalışmalarına değinilecek ve karşılaştırmalı olarak anlatılmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Stratejik Planlama, Stratejik Yönetim, Yerel Yönetimlerde
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Ö ğ re n ci n in
Adı Soyadı Burak GÜNGÖR Numarası 084228001004 Ana Bilim /
Bilim Dalı
Public Administration/ Public Administration Danışmanı Prof.Dr.M. Akif ÇUKURÇAYIR
Tezin İngilizce Adı Strategic Management Approach For Local Government: Comparison Of Methods Applied İn Ankara And Bursa Metropolitan Municipalities
SUMMARY
Studies related to the restructuring of public administration in Turkey in particular and the world in general have still been conducted. Strategic management approach the utility of which has been proven in the private sector in providing services more efficiently and productively is considered to be put into practice in public administration to sort out the problems. As strategic management to public sector organisations can naturally lead to some problems be as it may, those public organisations which are resistant to the idea of strategic thought and which do not believe in success can not succeed in putting strategic management into practice. These problems are the case for the municipalities as public administration units. It is believed that application of strategic management in municipalities might give an idea about the extent to which a private sector based approach can succeed.
The first part of the study strategic management process in general is discussed. The second section focuses briefly on the concept of local governments, after the strategic management approaches in public space and the need for implementation of this approach lead to the fundamental reason was mentioned. The third and last section, Ankara and Bursa Metropolitan Municipalities introduced strategic management and planning work will be mentioned and will be explained in comparison.
Keywords: Strategic Management, Strategic Planning, Strategic Planning in Local
KISALTMALAR DİZİNİ
GZFT Güçlü Yanlar-Fırsat ve Tehditler-Zayıf Yanlar
İLMİP İl Mahalli İdare Planlaması
DPT Devlet Planlama Teşkilatı
SWOT Strength- Weakness- Opportunity- Threat
PEPSAL Program Amaçlı Mali Kamu Sektörü Uyum Kredi Anlaş.
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
YPK Yüksek Planlama Kurulu
KMYK Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
YAYED Yerel Yönetim Araştırma Yardım ve Eğitim Derneği TODAİE Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü
GIS Geographic İnformation System/Coğrafi Bilgi Sistemi STK Sivil Toplum Kuruluşu
SMS Short Message Service/Kısa Mesaj
TABLOLAR DİZİNİ
Sayfa No
Tablo 1 Stratejik Yönetim ve Fonksiyonel Yönetim 11
Tablo 2 Stratejik Yönetim Süreci 26
Tablo 3 Kamuda Değişimin Genel Görünüşü 36
Tablo 4 Türkiye’de Kamudaki Plan Çeşitleri 43
Tablo 5 Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama Süreci 50
Tablo 6 Faaliyetlere Ait Yıllara Göre Toplam Mali Kaynak İhtiyacı 65 Tablo 7 Bursa Büyükşehir Belediyesinin Güçlü ve Zayıf Yönleri 88
Tablo 8 Bursa Büyükşehir Belediyesinin Fırsat ve Tehditler 89
Tablo 9 Ankara Büyükşehir Belediyesi Stratejik Plan Unsurları 95
Tablo 10 Bursa Büyükşehir Belediyesi Stratejik Plan Unsurları 96
GİRİŞ
Kamu kurum ve kuruluşlarının yalnızca mevzuatın öngördüğü şekilde hareket etmesi üzerine odaklanan bir yönetim sistemi, bu kurum ve kuruluşların hantal bürokratik, dünyadaki gelişim ve değişimi izlemeyen, plansız ve programsız bir hale gelmelerine neden olmaktadır. Bu tür sonuçlarla karşılaşmamak ve kamu kurumlarının etkin ve verimli biçimde çalışabilmelerini sağlamak için çeşitli yönetim tekniklerinden yararlanmak gerekmektedir. Son yıllarda kamu yönetimi alanındaki en önemli eğilimlerden biri olan stratejik yönetim daha önce özel sektör kuruluşlarında uygulanmış ve zamanla aynı yönetim tekniğinin kamusal örgütlerde de başarı ile uygulanabileceği gelişmiş dünya ülkelerindeki uygulamalarıyla kanıtlanmıştır.1
Türkiye’de de dünyadaki değişme ve gelişmeye paralel olarak kamunun etkili ve verimli yönetilebilmesi amacıyla, yeni kamu yönetimi anlayışı doğrultusunda bir paradigma değişimi yaşanmaktadır. Özellikle 2002 sonrasında çıkarılan yasal düzenlemelerle, kamu yönetimi ve yerel yönetimler alanında bu yönde önemli girişimler söz konusu olmuştur. Yasal/kurumsal içerikli bu düzenlemeler, önemli bir yerel yönetim birimi olan belediyeler üzerinde de etkili olmuştur. Bu durum vatandaşlara müşteri gözüyle bakılması, serbest piyasa ve rekabet felsefesinin kamu yönetiminde de egemen kılınması, özelleştirme, özel sektöre ihale etme, birtakım yöntemler kullanarak hizmetleri özel sektöre gördürme gibi yöntem ve düşüncelerin yaygın olarak uygulanmaya konmasına olanak sağlamıştır.2 Ancak müşteri/yurttaş odaklı bir kamu yönetiminde işletme mantığındaki “müşteri” anlayışının kamu sektörüne aktarılması ve kar amacıyla çalışan bir kamu yönetimi yaklaşımı yoktur. Müşteri/ yurttaş, yalnızca kamu hizmetlerinin iyileştirilmesinde ve yurttaşa en etkili ve verimli bir biçimde sunulmasında bir kontrol ve düzeltim aracı işlevini
1 Gündüz Şan, Stratejik Planları Temelinde Belediyelerin Güçlü Ve Zayıf Yönlerinin Analizi,
Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008, s. 1.
2 Hülya Eşki, Kamu Yönetiminde Değişim ve Yeni Yönetim Modelleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal
görmektedir. Bu yöntem, yönetimi devingenleştirmekte ve etki-tepki sistemiyle, sorunlara daha hızlı çözüm arama ve bulma yollarını göstermektedir.3
Bugün stratejik yönetim, hem özel hem de kamu kurum ve kuruluşlarında uygulanan en gelişmiş ve başarılı yönetim tekniği olarak kabul edilmektedir. Kamu yönetiminde, bu yönetim tarzının en başarılı uygulama alanının ise yerel yönetimler olduğu kesinlik taşımaktadır. Çünkü halka en yakın yönetim birimi olarak yerel yönetimler aynı zamanda halkın beklenti ve ihtiyaçlarını en iyi bilen ve karşılayan yönetim birimleridir. Stratejik yönetim sürecinin yerel yönetimlere uygulanmasıyla daha etkin bir yönetim ve harcama sistemi oluşturulacak, böylece plan, program ve bütçe ilişkisi de güçlendirilmiş olunacaktır. Stratejik yönetim ayrıca yerel yönetimlerin kısa vadeli ve anlık işlerde yoğunlaşmaları yerine, orta vadeli ve somut hedeflere dayalı planlama anlayışına sahip olmalarına da katkı sağlayacaktır. Her ne kadar yoğun vesayet denetimi altında bulunan belediyelerin bu nedenle görev alanları daha çok kısıtlanmış olsa da stratejik yönetimin belediyelere sağlayacağı yararlar oldukça fazladır. Çünkü belediyeleri adeta özerkleştiren ve daha çok demokratikleştiren stratejik yönetim anlayışı bu doğrultuda, merkezi yönetimin vesayet denetimine karşı da koruyucu bir kalkan görevi üstlenecektir.
Yerel yönetimlerde stratejik yönetim yaklaşımı üzerine hazırlanan bu tezde, stratejik yönetimin kamuda uygulanması hakkında genel bir bilgi verilirken özellikle belediyeler ve büyükşehir belediyeleri üzerinde odaklanılmış, stratejik yönetim konusunun bu birimlerde nasıl uygulandığı incelenmiştir. Bununla birlikte bu çalışmada stratejik yönetim ve planlama sürecinin daha iyi anlaşılması ve bu kavramların bilinmesi gereken unsurlarının açıklanması bakımından Ankara ve Bursa Büyükşehir Belediyelerindeki uygulama alanlarına da yer verilmiş ve genel bir karşılaştırma yapılmıştır.
Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, strateji, stratejik yönetim ve stratejik planlama anlayışı, stratejik yönetimin özellikleri ile misyon, vizyon, ilkeler, stratejik amaç ve hedefler, faaliyet, izleme ve performans değerlendirmeleri gibi birtakım temel kavramları içine alan stratejik yönetimin unsurları ile stratejik
3
M. Akif Çukurçayır, H. Tuğba Eroğlu, Klasik Yönetim Anlayışından Stratejik Yönetime: Strateji
Geliştirmede SWOT Analizi, Küresel Sistemde Siyaset Yönetim Ekonomi, Der: M. Akif
yönetimin işleme süreci hakkında bilgi verilmiştir. Stratejik planlamanın yararları ve örgütlerin neredeyiz sorusuna cevap arandığı durum analizini de içine alan stratejik planlama süreci de birinci bölümde yer alan konular arasındadır. Bununla birlikte Türkiye’de stratejik planlamanın gelişim süreci hakkında da bu bölümde kısaca yer verilmektedir.
İkinci bölümde yerel yönetimlerde stratejik planlama konusu incelenmiştir. Bu bölümde araştırmaya tümdengelim yönetiminden yararlanılanarak devam edilmiş ve öncelikle kamuda stratejik planlama anlayışı üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda çalışmada kamuda stratejik yönetime geçiş, kamu yönetiminde değişimi gerekli kılan temel nedenler, kamuda stratejik planlamanın yararları, kamu yönetiminde stratejik yönetimin uygulanmasını zorlaştıran unsurlar gibi konular incelenerek kamuda stratejik planlamanın önemi, gereği ve bundan beklenen faydalar üzerinde durulmuştur. Daha sonra Türkiye’de yerel yönetimlerin genel yapısı incelenerek çalışmamız için önem kazanan belediyeler ve büyükşehir belediyelerinde stratejik yönetim konularının daha iyi anlaşılması için genel bir irdeleme yapılmıştır. Bu kapsamda önce yerel yönetimlerde planlama konusuna yer verilmiş ve daha sonra yerel yönetimlerde stratejik planlama, yerel yönetimlerde stratejik planlamanın yasal dayanakları, yerel yönetimlerde stratejik planlama süreci konuları hakkında bilgi verilmiştir. Ve son olarak belediyelerde stratejik yönetime geçiş ve büyükşehir belediyelerinde stratejik yönetime geçiş ana başlıkları altında gerçekleştirilen genel bir değerlendirmeyle araştırmamın literatür çalışması tamamlanmıştır.
Üçüncü bölümde, Ankara ve Bursa Büyükşehir Belediyelerinde uygulanmakta olan stratejik planlar incelenerek karşılaştırılma yapılmış ve araştırma konumuzun daha anlaşılır kılınması için konuyla ilgili örnek uygulamalara yer verilmiştir. Bu bölümde stratejik planlama sürecinin belediyelerde nasıl işlediği ortaya konulmuş ve son olarak da araştırma dahilinde yer verilen büyükşehir belediyelerinin stratejik planlama sürecinde karşılaştıkları sorunlara genel olarak değinildikten sonra konuyla ilgili bir takım çözüm önerileri sunulmuştur.
Çalışmanın Amacı
Son yıllarda kamuda yaşanan değişimlerin doğal bir sonucu olarak yerel yönetimlerin daha şeffaf, hesap verebilir, saydam ve katılımcı bir yapıya sahip olmaya başladıklarını söyleyebiliriz. Bu gelişmelerin detaylı şekilde incelendiği bu çalışmanın amacı, strateji, stratejik yönetim ve planlama kavramlarının kritik unsurlarını tanımlamak, stratejik yönetimin günümüz kuruluşlarında uygulanmasının öneminin farkına varılmasını sağlamak ve stratejik yönetim sürecini tartışarak, stratejik yönetimi ancak son yıllarda uygulama başlayan belediyelerimizin başarı durumunu örnek uygulamalar eşliğinde ortaya koymaktır.
Çalışmanın Önemi
Kamu yönetiminin hantal ve bürokratik yapısını kırarak, hizmetlerin daha halka dönük, ihtiyaçlar doğrultusunda, hızlı, etkin ve ekonomik yürütüldüğü bir yönetim sistemi oluşturmaya çalışan yaklaşımlardan biri olarak stratejik yönetim, aynı zamanda son yılların en çok tartışılan yönetim kuramlarındandır.
Artan rekabet ortamında çevreye ayak uydurmak konusunda oldukça zorlanan kamusal örgütler ve özellikle belediyelerin kendilerini bu koşullar doğrultusunda yenilemeleri gerekmektedir. Bu bağlamda stratejik planlamanın kazandığı önemin vurgulanması ve bu sürecin örneklerle açıklanması bakımında çalışma konumuz oldukça önemli bir yere sahip bulunmaktadır.
Çalışmanın Kapsam ve Sınırlıklıları
Yeni yönetim yaklaşımlarından sadece stratejik yönetim konusunu açıklamaya yönelen bu çalışmada stratejik yönetimin özellikle kamu kuruluşları açısından uygulanabilirliğine değinilmiş olup, son yıllarda büyük önem kazanan yerel yönetim birimleri araştırma kapsamına dâhil edilmiştir. Yerel yönetimler içinde ise konumuz ve uygulama örneklerimiz açısından araştırma belediyeler ve büyükşehir belediyelerinde uygulanan stratejik yönetime ağırlık vermiş, il özel idareleri ve zaten stratejik yönetimi uygulama zorunluluğu bulunmayan köyler araştırma kapsamı içine alınmamıştır. Çalışmamızın son bölümünde araştırma konumuzla ilgili yer verilen
örnek çalışmayla yerel yönetim birimleri içerisinden sadece Ankara ve Bursa Büyükşehir Belediyelerine yer verilerek tez konumuz sınırlandırılmıştır.
Çalışmanın Yöntemi
Araştırmada, stratejik planlama ve stratejik yönetim konusundaki literatür taranmış, bu alanda yazılan kitaplar, makaleler, sunumlar, tezler ve konuyla ilgili internet kaynaklarından faydalanılmıştır. Araştırmamızın ikinci bölümünde tümdengelim yöntemine başvurularak yerel yönetimlerde stratejik yönetim konusu, öncelikle kamuda daha sonra yerel yönetimlerde ve son olarak da belediyelerde stratejik planlama anlayışı açıklanarak irdelenmeye çalışılmıştır.
BİRİNCİ BÖLÜM
STRATEJİK YÖNETİM VE STRATEJİK PLANLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Stratejik yönetim anlayışı, son dönemlerde sıklıkla kullanılan ve örgütlerin geleceği ile yakından ilgili olan bir kavramdır. Bu nedenle stratejik yönetim ve stratejik planlama gibi kavramların yönetim bilimleri açısından irdelenmesi oldukça büyük öneme sahiptir.4 Çünkü stratejinin ilgilendiği temel alanlar genel olarak yönetim sistemi, örgüt araçları, çalışanlar ve çevreden oluşmaktadır.
Ayrıca stratejiyi ilerlemeyi ve örgütün devamlı olarak çevreyle uyumunu sağlayarak meydana gelen değişikliklerin kontrol altına alınmasını sağlayan yönetsel bir araç olarak görmek de mümkündür. Bu anlamda yönetsel strateji, matematik ve istatistik gibi yöntemlerle programlanabilen ve en uygun seçimleri sağlayan bir araç olarak tanımlanabilir.
Belli bir strateji çerçevesinde faaliyetlerini sürdüren bir örgüt için araçların en verimli şekilde kullanımı, dış çevrenin iyi analiz edilip, beklentilerin hangi düzeyde olduğunun saptanması ile iç ve dış paydaşların katılımının mümkün olduğunca sağlanmaya çalışılması çok önemli bir yere sahiptir. Bu yüzden bir örgütün iyi bir stratejiye sahip olmasının en büyük yararı, pişman olunacak kararlar almanın minimuma indirmesinde görülebilir.
Bu bölümde strateji kavramı kısaca ifade edilecek olup, daha sonra stratejik yönetim ve planlama kavramları unsur ve özellikleriyle açıklanmaya çalışılacaktır.
1.1. STRATEJİ
Etimolojik olarak Latince yol, çizgi, yatak anlamına gelen “stratum” kelimesine dayanan “strateji” kavramı, literatüre askeri bir terim olarak 20. Yüzyılda girmiştir.5 Strateji, bilimsel bir disiplin olarak gelişimini ise, askeri anlamda taşıdığı öneme borçludur.
4
Şan, a.g.k., s. 5.
5 Sait Aşgın, Selen Görgün ve Ümit Altay, Kamuda Stratejik Planlama, Ankara: T.C. İçişleri
Askeri anlamda strateji, bir savaşta orduların girişecekleri hareketlerin ve operasyonların tasarlanması ve yönetilmesi sanatıdır.6
Genel anlamda strateji, “bir kurumun (veya devletin) güttüğü siyasete uygun olarak seçtiği hedeflere ulaşmak üzere aldığı her alandaki tedbirler ve her türlü aracın kullanılması” olarak ifade edilebilir.7
Yönetim bilimleri açısından strateji kavramı ise, değişik biçimlerde tanımlanmakla birlikte genel kabul gören tanımını, “geniş bir görüş, ayrıntıya inmeden genel bir bakış, bir istikamet, organizasyonu vizyona ulaştıracak ve misyonunu gerçekleştirecek bir yol”8 olarak ifade etmek mümkündür.
Yönetsel strateji şu özelliklere sahiptir:9 1. Strateji, bir analiz etme sanatıdır. 2. Amaçlara bağlı bir unsurdur.
3. Strateji, kurumun çevresiyle ilişkilerini düzenler. 4. Uzak geleceğe bağlı bir düzeni ilgilendirir.
5. Strateji, kurumun bütün finansal ve beşeri kaynaklarını uyum içinde yöneten ve faaliyete geçiren bir unsurdur.
6. Strateji, karmaşık ve dinamik bir çevrede işletmenin faaliyet alanlarını belirler.
7. Karmaşık ve dinamik bir organizasyonda beşeri unsuru cesaretlendirme ve harekete geçirme aracıdır.
Stratejinin şu ana kadar yapılan farklı yorumlarından da anlaşılacağı gibi strateji, amaçlara ulaşabilmek için alınan tedbirleri ve düzenlemeleri kapsamaktadır. Bu genel ifadeyi tüm örgütlerin varlığını sürdürmek ve etkinliğini artırmak için izleyeceği yol olarak da değerlendirmek mümkündür.
6
Kutluhan Yılmaz, Kamu Kuruluşları İçin Stratejik Planlama Uygulaması, Sayıştay Dergisi, Sayı: 50-51, Ankara 2003, s. 67.
7 Nezahat Güçlü, Stratejik Yönetim, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, Ankara
2003, s. 66.
8
İsmet Barutçugil, Performans Yönetimi, İstanbul: Kariyer Yayınları, 2002, s. 14.
9 Erol Eren, İşletmelerde Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası, Beta Basım Yayım, İstanbul
1.1.1. Stratejinin Diğer Kavramlarla İlişkisi
Strateji çoğu zaman benzer kavramlarla karıştırılır. Bu kavramlarla strateji arasındaki benzer ve farklı yanların belirtilmesinde dil birliğinin sağlanması açısından fayda vardır. Strateji kavramıyla temel benzerlikleri ve farklı yönleri bulunan bu kavramlardan bazıları taktik, program ve politikadır.
1.1.1.1. Taktik-Program ve Strateji
Taktik, kurumların kaynaklarını değişen durumlara uygun olarak etkili bir
şekilde kullanılabilmek için alınan kısa dönemli kararlardır. Bu kararlara fonksiyonel stratejiler veya alt stratejiler adı da verilmektedir. Strateji örgütün amaçlarını gerçekleştirmek üzere sahip olduğu kaynakların tahsis edilmesiyle ilgili genel kararlar olduğu halde; taktik, tahsis edilen kaynakların harekete geçirilmesine, uygulanmasına yöneliktir. Stratejiler taktikleri belirlerler yani strateji teorik, taktik ise pratiktir. Stratejik sorunların kendine has özellikleri vardır. Oysa taktik sorunlar birbirlerini tekrar ederler.10 Taktikler, daha çok kurumun bütününü değil bazı bölümlerini içine alan kararlardır.11
Program yer, zaman ve kişileri göstererek faaliyetlerin kimler tarafından ne
şekilde uygulanacağını belirlemektedir. Alt kademe ve uygulamalarla ilişkilidir. Programların, esneklikleri az, kısa süreli ve kesin bir özelliğe sahiptirler. Bu açıdan programlar daha çok tam belirlilik hallerini içerirler.
1.1.1.2. Politika ve Strateji
Politikalar, organizasyonun bütün amaçlarının belirli normlar dâhilinde gerçekleşmesine yardım eder. Politika “yol gösterme ve belirlenmiş amaçlara ulasmak için izlenen yol veya genel plân” olarak tanımlanmıştır. Strateji gelecekte oluşabilecek önceden tahmin edilmesi zor kısmî belirsizlik şartları altında alınır. Politika ise yeteri şekilde tanımlanmış ve gerekli bilgilerle donatılmış belirlilik koşulları altında alınan, örgütün bir işlevi ile ilgili ve devamlı kararlardan meydana
10 Zeyyat Hatipoğlu, İşletmelerde Stratejik Yönetim, Sedok Yayınları, İstanbul 1995, 1. Baskı, s. 56. 11 Ömer Dinçer, Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası, Beta Yayınevi, İstanbul 2004, s. 25.
gelmektedir. Politika devamlı tekrar eden, uygulana gelen, kurulmuş bir süreç olarak belirir ve sık sık değişmez, sürekliliğe sahiptir.12
Politika, yönetimde karar mekanizmalarına ışık tutmak, bu mekanizmaların sınır ve yönlerini tayin etmek ve tekrarlayan yönetim sorunlarının çözümünde rehber olmak üzere oluşturulur. Strateji politikayı da kapsayan geleceği görme, sezme ve tasarlama ile ilgili daha genel bir kavramdır. Halbuki politika daha özel durumlar için meydana getirilmiş, uygulamalara daha yakın olan bir takım ilke, kural ve emirlerden meydana gelen kararlardan oluşur. Strateji amaçlarla daha yakından ilişkilidir ve stratejik faaliyet mevcut tüm kuvvetlerin amaca yönelik olarak kullanılması tarzındadır. Oysa amaca bağlılık politikada daha yumuşaktır.
1.2. STRATEJİK YÖNETİM
Stratejik yönetim kavramı, işletme ve yönetim alanında 20. yüzyılın ikinci yarısında kullanılmaya başlanmıştır. O dönemlerde anlam olarak konu üzerinde henüz bir fikir birliğine varılmamış olsa da, strateji işletmenin çevresi ile arasındaki ilişkileri düzenleyen ve rakiplerine üstünlük sağlayabilmek amacıyla kaynaklarını harekete geçiren bir anlam taşımaktadır.13 Son yıllarda stratejik yönetim konusunda bir çok tanımlamalar yapılmıştır.
Dinçer’e göre stratejik yönetim; “…etkili stratejiler geliştirmeye, uygulamaya ve sonuçlarını değerlendirerek kontrol etmeye yönelik kararlar ve faaliyetler bütünüdür.”14
Akyürek’e göre stratejik yönetim, bir kuruluşun uzun vadeli olarak performansını belirleyen yönetime ilişkin kararlar dizisi olarak tanımlamıştır.15
Aktan’a göre ise stratejik yönetim, bir organizasyonun amaçlarına ulaşabilmesi için etkili stratejiler geliştirmesini, bunların planlanmasını, uygulanmasını ve kontrolünü ifade eder.16
12 Eren, a.g.k., s. 21.
13 Atakan Genç, Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama Ve Bir Uygulama, Yıldız Teknik
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007, s. 20.
14 Dinçer, a.g.k., s. 56.
15 Rüveyde Akyürek, Kurumsal iletişim Yönetimi, Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi,
Stratejik yönetim, örgütün faaliyetlerini çevresiyle uyum içinde sürdürmesine yönelik yönetsel kararlardan oluşur17 ve stratejilerin planlanması için gerekli araştırma, inceleme, değerlendirme ve seçim çabalarını; planlanan bu stratejilerin uygulanabilmesi için örgüt içi her türlü tedbirin alınarak yürürlüğe konulmasını; daha sonra bu çalışmaların kontrol edilmesiyle ilgili faaliyetleri kapsar.18
Stratejik yönetim, özel sektör, kamu sektörü ve üçüncü sektörlerde faaliyet gösteren tüm organizasyonlarda geleceğe yönelik amaç ve hedeflerin belirlenmesine ve bu hedeflere ulaşılabilmesi için yapılması gerekli işlemlerin tespit edilmesine imkan sağlayan bir yönetim tekniği olarak da görmek mümkündür.19 Bu aşamada stratejik yönetimde anahtar kavram “gelecek”tir. Bu görünür ve bilinir bir gelecek olmayabilir. Stratejik yönetimle yarınlara bakılır, gelecek tasarlanır ve bilinmeyen, görülmeyen gelecekte bir yön çizilir. Stratejik yönetimin kilit kavramlarından ikincisi ise “çevre”dir. Her örgüt kendini kuşatan şartlar içinde yaşar ve bu şartlardan etkilenir. Örgütler bütün kaynakları bu çevresinden alır, bunları bir süreçten geçirdikten sonra yine çevreye verir. Çevre örgütlerin kendilerini nasıl biçimlendireceklerinin sınırlarını taşımaktadır.20
Stratejik yönetimin aşamalarına bakacak olursak ise birinci aşamasının, stratejik yönetim sisteminin fonksiyonlarını üstlenecek organizasyon yapısının belirlenmesi olduğunu görmekteyiz. Bu aşamada örgütün tepe yöneticisi tarafından organizasyon oluşturularak görev ve yetkileri tüm kuruma duyurulur.
Stratejik yönetimin ikinci aşaması stratejik planlamadır. Daha sonra çalışmamız dahilinde ayrıntılı olarak ele alınacak bu aşamada, örgütün en üst düzey yönetimi kurumun iç ve dış çevre analizini, SWOT analizini ve paydaş analizini göz önüne alarak alternatif senaryolardan hareketle, örgütün vizyonunu belirlerler. Daha sonra kurumu bu vizyona ulaştıracak politika, amaç ve hedefleri ortaya koyarlar.
16 C. Can Aktan, Geleceği Kazanmanın Yolu: Stratejik Yönetim, 2005,
www.canaktan.org/canaktan_personal/canaktan-arastirmalari/toplam-kalite/aktan-sen ekonomik-kriz.pdf – (19/08/2010)
17 Esra Nemli, Sürdürülebilir Kalkınmada İşletmelerin Rolü, İstanbul Sanayi Odası Çevre Şubesi,
İstanbul 2000, s. 88.
18
Eren, a.g.k., s. 18.
19 C. Can Aktan, Geleceği Kazanmanın Yolu: Stratejik Yönetim, Yeni Türkiye 21. Yüzyıl Özel
Sayısı, Sayı:19, Ocak-Şubat 1998, s. 335.
Stratejik yönetimin üçüncü aşaması denetim ve kontrol aşamasıdır. Yöneticiler kendilerine planlarla belirlenen hedefler doğrultusunda kurumu sürdürmekle yükümlüdürler. Örgütün üst yöneticisi belirlenen hedeflere ulaşma derecelerinin kontrolünü sağlamak zorundadır. Ortaya çıkan sapmalarla yapılacak revizyon değerlendirilerek yeni stratejilerin oluşturulması sağlanmalıdır.21
Stratejik yönetimi klasik fonksiyonel yönetimden ayıran bazı özellikleri bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda bu farklılıklar genel hatlarıyla açıklanmaya çalışılmıştır.
Tablo 1: Stratejik Yönetim ve Fonksiyonel Yönetim
Kaynak: Dinçer, a.g.k., s.25.
21
Kemal Tosun, İşletme Yönetimi Genel Esaslar, Savaş Yayınevi, Ankara 1992, s. 96.
Fonksiyonel Yönetim Stratejik Yönetim Odak Noktası: Amaçlara bağlı hedeflerin
gerçekleştirilmesi ve günlük problemlerin çözümü
Uzun dönemli yaşama ve ge-lişme problemleri ve yeni amaç ve stratejiler
Amaçları: Geçmiş tecrübelere dayalı bir düşünceyle uygun bir kârlılık
Geleceğe yönelik kârlılık ve büyüme
Sınırlamaları: Mevcut kaynaklar ve çevre Muhtemel kaynaklar ve çevre
Sonuçları: Etkililik, verimlilik ve denge
Büyüme, gelişme ve süreklilik
Bilgi Kaynağı: İşletme birimine ait işlem ve kayıtlar, mevcut şartlar
İşletme, bölümler ve gelecekte-ki fırsat tahminleri
Veri Yapısı: Çok fazla sayıda olmayan bölüm verileri
Çok sayıda, değişik ve çok kaynaklı
Örgüt Yapısı: Bürokratik, durgun Yenilikçi ve esnek
Önderlik: Geleneksel, görev yönelimli Değişmelerden etkilenir, açık
Problem: Acil, kısa dönemli, somut, aşağı yukarı benzer nitelikte
Tehir edilebilir, uzun dönemli, soyut, birbirinden farklı
Problem Çözme: Tepki niteliğinde ve geçmiş tecrübelere dayanarak
Katılımcı, yeni çözüm yolları arayarak
Örgütlerin çevresini oluşturan unsurlardaki değişimin örgüt bünyesine taşınması ve bu doğrultuda yeni amaç ve araçların belirlenmesi günümüzde stratejik yönetim anlayışıyla geçekleşmektedir. Bu yolla geleceğin tasarlanması ve yönetimi örgütlerce daha kolay olmaktadır. Firmaların kolay taklit edilemeyen kaynak, bilgi, kabiliyet, gizli varlıkları ve rekabet avantajı yaratmada anahtar kavram olan temel yetkinlikleri, firmaların uzun dönemde yüksek performans ve kârları anlamına gelmektedir.22
1.2.1. Stratejik Yönetimin Özellikleri
Stratejik yönetim, genel yönetimin sahip olduğu özellikleri de kapsamına almaktadır (Planlama, Örgütlenme, Yürütme, Koordinasyon, Kontrol). Ama stratejik yönetimin kendine özgü bir takım özellikleri de mevcuttur. Bunları şöyle belirtebiliriz.23
1. Stratejik yönetim tepe yönetiminin bir fonksiyonudur ve bütün olarak kurumun geleceğini ilgilendirir ve ona istikamet kazandırır.
2. Gelecek yönelimli ve uzun dönemdeki amaçlar ile ilgilidir. Belirlenen süre zarfında ne olacağını ve istenilen sonuçları elde etmek için nelerin yapılması gerektiğini ortaya koyar.
3. Kuruluşu açık bir sistem olarak değerlendirir. Kuruluşu birbiriyle etkileşim ve bağımlılık halindeki parçalardan oluşan bir bütün olarak değerlendirir. Bütün veya parçalardan birine yönelik bir karar alındığında, diğer parçalarında etkileneceğini gösterir. Çevreyle kurum arasındaki etkileşimi yakından takip eder. Yani çevre odaklıdır.
4. Farklı birim ve hiyerarşik kademeler arasında koordinasyonun sağlanmasına yardım eder. Stratejilerin istikamet göstermesi ve hedefler oluşturması nedeniyle, farklı birimler ve kademeler arasında amaçlar oluşturarak stratejilerin farklılaşmamasını sağlar.
22 Tuncer Aslanakutlu, Bayram Coşkun, Stratejik Yönetimde Örgütün Rolüne İlişkin Bir Değerlendirme, Cilt: 2, Sayı: 4, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Samsun2000, s. 19.
5. Alt kademe yöneticilerine yol gösterir. Stratejik yönetimin belirlediği amaçlar, kararlar ve faaliyetler en alt birimlere kadar kurum içinde herkesin hareket noktasını belirler.
6. Kaynakların verimli bir şekilde dağıtılmasını sağlar. Kurumun temel amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için gerekli kaynakları ortaya koyar ve dağıtılmasını öngörür. Kaynak israfını önler, kaynakların öncelikli ve verimli alanlara yönelmesine katkıda bulunur. Etkili ve verimli olmayı gerektirir.
7. Karar vermede kullandığı kaynak ve verileri kurumun etkinliği ve verimliliği ile ilgili olduğu için bilgi kaynakları ve verileri oldukça fazladır. Çevresine, kendisine, bölüm ve fonksiyonlarına ait verileri zorunlu kılar.
8. Stratejik yönetim toplum menfaatleriyle kurumun amaçları arasında bir bütünlük kurar. Kurumun çıkarları için toplumun çıkarlarını göz ardı etmez. Böylece kurum ile çevresi arasında bir denge kurarak çevresine karsı sosyal sorumluluk bilincini taşır.
9. Öngörülmeyenin yanı sıra bilinmeyeni de araştırır. Esnektir. Ekip çalışmasını gerektirir ve girişimci felsefeye sahip bir çözümleme sanatıdır.24
10. Örgütün faaliyet alanını, amacını, hedeflerini, vizyonunu, misyonunu ve kaynaklarını ortaya koyarak performans değerlendirmesine imkân verir. Bu sayede, örgütün kontrol ve denetimini sağlamış olur.
11. Hedeflenen yere ulaşmak için yönetimin dört unsurunu kullanır (Planlama, organize etme, yürütme ve kontrol). Sürdürülebilirliği öngörür. Bilgi toplama, karar verme ve uygulamayı içine alan “analitik bir süreçtir.”25
12. Stratejik yönetim, uzun dönemde yaşamını devam ettirebilmek için kendisini tehdit eden dış çevre unsurlarının incelenmesini zorunlu kılmaktadır.
13. Stratejik yönetim, uzun dönemde kurum varlığını sürdürebilmesi için gerekli faaliyetlerin rekabet üstünlüğü sağlayacak işler olduğunun bilinciyle sürdürülebilir rekabet üstünlüğü gibi konular üzerinde odaklanmaktadır.
14. Stratejik yönetimin başarısında, en alt kademeden en üst kademedeki çalışana kadar herkesin kurum çalışmalarına etkin katılımı önemlidir.26
24
Bekir Parlak, Zahid Sobacı, Kamu Yönetimi, Aktüel Yayınları Alfa Akademi, 1. Baskı, Bursa 2005, ss. 292-293.
25 Hayri Ülgen,Kadri Mirze, İşletmelerde Stratejik Yönetim, No: 113, Literatür Yayınları, İstanbul
1.2.2. Stratejik Yönetimin Yararları
Stratejik yönetim yaklaşımı, yöneticiye bütüncül bir bakış açısı ile çevresel analiz yapabilme yeteneği kazandırır. Yönetici, sorumluluğunu aldığı örgütün çevre koşullarından küresel çevre koşullarına kadar genel bir değerlendirmesini yapabilir. Stratejik yönetim yaklaşımının sağladığı en önemli yararlardan biri yöneticiye uzun vadeli düşünme ve görme ufku kazandırmasıdır. Bu da yöneticiye vizyon kazandırmaktadır.
Stratejik yönetim çerçevesinde olaylara yaklaşıldığında, çevresel faktörlerin her kurum veya örgüt için aynı olmadığı görülmüştür. Yani, her kurum ya da örgütün başarısı için etkili değişkenlerin farklı olduğu gözlenmiştir. Böylece yönetici, kendi sektörünün ve kendi kuruluşunun başarısı için çevresel faktörlerin neler olduğunu ortaya koyarak, bu faktörlerin yarattığı fırsat ve tehditlerin üzerine giderek uzun vadede kendisini ve kurumunu başarıya götürecek bir stratejik plan yapabilir. Buna stratejik açıdan önemli olan konu ve etmenleri tespit etme, anlama ve onlara odaklanma yararı denmektedir.27 Böylece, stratejik yönetim önemli konu ve sorunları odağına yerleştirerek ve stratejik düşünmeyi sağlayarak problemlerin çözümüne yardımcı olur. Aynı zamanda, stratejik yönetim kurumun iyi bir bilgi ağına sahip olmasını sağlar. Bu da çeşitli alternatifler arasında tercih yapılmasını kolaylaştırıp kurumun başarısını artırır.
Stratejik yönetim yaklaşımı, çevresel tasarlamaların sürekli devam ettirilmesi gereğini vurgulamaktadır. Çünkü çevresel faktörler hızlı bir şekilde değişmekte ve tahmin edilemeyen durumlar kendi başına stratejik planlamanın yetersiz kalmasına neden olmaktadır. Araştırma ve incelemelerin devamlı yapılması hızla değişen çevresel değişkenlerin anlaşılması ve stratejilerin uygulanmasında zamanında gerekli değişikliklerin yapılması için esnek olunması gerekliliğini de ortaya koymakta ve daha saydam bir yönetimin oluşmasına neden olmaktadır.
26 Tahir Akgemci, Elbistan’da Strateji Semineri. www.kanal46.com/haber.php?h=10858 - 40k –
(06/03/2010)
1.2.3. Stratejik Yönetimin Unsurları
Stratejik yönetim geleneksel yönetim anlayışından farklı olarak birçok yeni kavramı bünyesinde barındırmaktadır. Bu kavramlar şu şekilde sıralanabilir: Misyon, vizyon, ilkeler, stratejik amaçlar, hedefler, faaliyetler, izleme ve değerlendirme ile performans ölçümüdür.
1. Misyon
Misyon “bir şahıs veya heyete verilen hususi vazife, geçici ve belli bir vazife”
şekilde tanımlanmaktadır.28 Misyon, her örgütte “varlık nedenimiz nedir”, “ne yapmak istiyoruz” gibi sorulara anlamlı ve tutarlı yanıtlar verilmesini gerektirmektedir.29 Ayrıca çalışanlar arasında ortak, bağlayıcı bir elemandır, motivasyon da sağlamaktadır. Bu açıdan misyon, uzun dönemde kurumun başarısını artırmanın ve stratejik yönetimin etkili olmasının başlangıç noktasını oluşturan en önemli kavramdır. Bir misyonun en önemli fonksiyonu, kuruluştaki tüm çalışanlara ortak bir istikamet vermektir. Herhangi bir kurumun hayatını devam ettirebilmesi ve başarılı olabilmesi için tüm politika ve faaliyetlerini de içeren bir dizi sağlam inancın olması gerekir. Bu inançlara sıkı sıkıya bağlı kalınmalıdır ve bu inançlar dışında her
şeyi değiştirmeye hazırlıklı olmalıdır.
Bir örgütte belirlenen misyon bütün çalışanları ve eylemleri kapsamalıdır. “Çok kar etmek” veya “fazla sayıda hizmet üretmek” gibi misyonlar belirtmek yerine “işlerin zamanında ve ilk seferde en iyi kalitede üretilmesi” gibi sonucu hizmet sayısını artıracak, fakat bütün çalışanları kapsayacak şekilde bir misyon belirlemek daha doğru olacaktır.30
Devlet Planlama Teşkilatı’nın (DPT) hazırlamış olduğu stratejik planlama kılavuzunda, misyon bildiriminde şu hususlara dikkat edilmesi gerektiği belirtilmektedir:31
1. Özlü, açık ve çarpıcı şekilde ifade edilir.
2. Hizmetin yerine getirilme sürecini değil, amacını tanımlar.
28 D. Mehmet Doğan, Doğan Büyük Türkçe Sözlük, 2. Baskı, Vadi Yayınları, Ankara 2003, s. 923. 29
DPT, Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu, 2. Sürüm, Haziran 2006, s.20. www.sp.gov.tr/documents/Sp-Kilavuz2.pdf (05.01.2010).
30 Ercan Öztemel, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi, Değişim Yayınları, İstanbul 2001, s.60. 31 DPT, (2006), a.g.k., s.27.
3. Yasal düzenlemelerle kuruluşa verilmiş olan görev ve yetkiler çerçevesinde belirlenir.
4. Kuruluşun hizmet sunduğu kişi ve kuruluşlar belirtilir. 5. Kuruluşun sunduğu hizmet ve/veya ürünler tanımlanır.
2. Vizyon
Vizyon, kuruluşun ideal geleceğini sembolize eder. Kuruluşun uzun vadede neleri yapmak istediğinin güçlü bir anlatımıdır. Vizyon bir kuruluşun farklı birimleri arasında birleştirici bir unsurdur. Bundan dolayı, birçok işlevi yerine getiren kuruluşlarda daha da önemli bir role sahiptir.
Vizyon bildirimi, kuruluşun kendisi için istediği geleceğin iddialı ve aynı zamanda ulaşılabilir bir ifadesidir. Bu istenen gelecek ifadesi, bir yandan çalışanları ve karar alıcıları ilerlemeye teşvik etmeli, diğer yandan da gerçekçi olmalıdır. Geleceği yorumlayarak hazırlıklı olma, gelecekte ne tür işlerin yapılacağının düşünsel zenginliği, yöneticinin görüş açısı ve derinliğine göre bu evrede ortaya çıkmaya başlar. Vizyon, yöneticinin gelecekte yapmayı tasarladığı tüm faaliyetlerle alternatif durumları algılaması, değerlendirmesi, tanımlaması, açıklaması ve paylaşılmasıyla ilgili olarak bireysel olmayan zihinsel süreçleri içine alır.32 Vizyon bildirimi, misyon bildirimi ile birleştiğinde kuruluşun planlama sürecinin çatısını oluşturur.33
Güçlü bir vizyon aşağıdaki özelliklere sahiptir:34 1. İdealisttir; yürekten gelmesi, hissedilmesi gerekir, 2. Özgündür; örgüte aidiyeti belirgindir,
3. Ayırt edicidir; örgütün vizyonunu diğerlerinden ayırt edici özelliğe sahiptir, 4. Çekicidir; örgüt içinden olan ve olmayan kişilerin ilgisini çeker.
İyi ifade edilmiş bir vizyon bildirimi ise aşağıdaki özellikleri gösterir: 1. Kısa ve akılda kalıcıdır.
32
Eren, a.g.k., ss. 18-19.
33 Ş. Kamile Canbay, Kamuda Stratejik Planlama ve Stratejik Yönetim, Kocaeli Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli 2008, s. 19.
2. İlham verici ve iddialıdır.
3. Gelecekteki başarıları ve ideal olanı tanımlayıcıdır.35
3. İlkeler (Temel Değerler)
Temel değerler, kuruluşun kurumsal ilkeleri ve davranış kuralları ile yönetim biçimini belirtir. Bir kuruluşun ilkeleri yani temel değerlerini ortaya koymak stratejik planlama için önemlidir. Çünkü kuruluşun vizyon, misyon ve kurumsal kimliğinin arka planında ilkeler bulunur. Bunlar kuruluşun kararlarına, seçimlerine ve stratejilerinin belirlenmesine rehberlik eder. Hayata geçirilen ilkeler, kuruluş kimliğinin değişiminde ve çalışanların motive edilmesinde güçlü araçlardır.”
İlkeler, örgütün vizyon ve misyonunun gerisinde yatan temel değerler ve inançların temelini oluşturur. Kuruma objektiflik ve tutarlılık sağlayarak yöneticilerin davranışlarını belirginleştirir.36 Kuruma kararlarını, tercihlerini ve stratejilerini belirlemede yardımcı olur.
İlkeler aşağıdaki nitelikleri taşımalıdır: 37
1. Temel ilkeleri ve inançları açık ve kesin bir dille ortaya koymalıdır.
2. Çalışanların işlerini en iyi şekilde yapacakları şartlara ilişkin temel düşünceyi belirtmelidir.
3. Kuruluşun vizyonunu gerçekleştirmesini sağlayacak sistem ve süreçleri desteklemelidir.
4. Stratejik Amaçlar
Amaçlar yönetimi yönlendiren, örgütün ulaşmak ve gerçekleştirmek istediği sonuçlardır. Amaçlar, örgütün strateji ya da planlarına yol gösteren birer unsur oldukları gibi hedeflerin oluşmasına da kaynak oluştururlar.38 Stratejik amaç, işletmenin uzun dönemde gerçekleştirmeyi hedeflediği sonuçları belirtir.39 Bu
35 DPT, (2006), a.g.k., s.21. 36 Aşgın vd., a.g.k., s. 7. 37 DPT, (2006), a.g.k., s.30. 38 Eren, a.g.k., s. 8. 39 Dinçer, a.g.k., s. 42.
yönüyle stratejik amaçlar, genel ve kuruluş işlevini daha ileri bir noktaya götürecek nitelikte olmalı, ama aynı zamanda gerçekçi ve ulaşılabilir bir özellik taşımalıdır.
Stratejik planın ayrıntılarına ilişkin çerçeveyi amaçlar oluşturur. Amaçlar misyon ifadesinden daha belirgin olmakla birlikte yaratıcılığı ve yeniliği özendirici olacak kadar yeterli genelliğe sahiptirler. Amaçlar bir bütün olarak kurumun stratejik yönünü belirler. Buna bağlı olarak, program ve faaliyetler arasında birleştirici bir rol oynarlar.
Stratejik amaçların şu niteliklere sahip olması gerekir:40
1. Kuruluşun misyonunu gerçekleştirmesine katkıda bulunmalıdır. 2. Misyon, vizyon ve ilkelerle uyumlu olmalıdır.
3. İddialı, ama gerçekçi ve ulaşılabilir olmalıdır.
4. Ulaşılmak istenen sonuçları açık bir şekilde ifade etmeli, ancak bunlara nasıl ulaşılacağını ayrıntılı olarak açıklamamalıdır.
5. Hedefler için bir çerçeve çizmelidir.
6. Durum analizi sonuçlarına göre şekillenmelidir. 7. Orta vadeli bir zaman dilimini kapsamalıdır.
8. Önemli dışsal değişiklikler olmadığı sürece değiştirilmemelidir.
5. Hedefler
Hedefler, amaçların gerçekleştirilebilmesine yönelik spesifik ve ölçülebilir alt amaçlardır. Genellikle 3 ya da 5 yıllık dönemler için belirlenmiş olan stratejilerin yaşama geçirilmesi için gerekli olan, daha fonksiyonel ağırlıklı ve genellikle yıllık periyotlarda belirlenen hedefler, ana strateji ekseninde neden-sonuç ilişkileri ile birbirlerine bağlanmalıdırlar.
Hedeflerin belirlenmesindeki en önemli nokta, tartılaşılabilir olsa da, başarılabilirliğidir. Bu anlamda asıl olan gerçekleştirilebilir hedefler oluşturmaktır. Bu durum sadece program ya da faaliyetler için değil, çalışanların güdülenmesi, onuru ve güveni içinde geçerlidir.
Hedeflerin şu niteliklere sahip olması gerekir:41 1. Yeterince açık ve anlaşılabilir ayrıntıda olmalıdır.
40 DPT, (2006), a.g.k., s.32. 41 A.g.k., s.34.
2. Ölçülebilir olmalıdır.
3. İddialı olmalı, fakat imkânsız olmamalıdır. 4. Sonuca odaklanmış olmalıdır.
5. Zaman çerçevesi belli olmalıdır.
6. Faaliyetler, İzleme, Değerlendirme ve Performans Ölçümü
Faaliyetler ya da projeler, stratejik amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesi için ortaya konulan uygulama adımlarıdır. Faaliyet ve proje, belirli bir amaca ve hedefe yönelen ve başlı başına bir bütünlük oluşturan yönetilebilir ve maliyetlendirilebilir üretim veya hizmet birimidir. Faaliyetler idarenin cari ve sürekli nitelikteki hizmetlerin karşılanmasına dönük olarak oluşturulurken, projeler genellikle yatırımın hizmetleri ile ilgilidirler ve süreklilik arz etmezler. Faaliyet ve projelerin belirlenmesiyle kaynak ihtiyacı da ortaya konulmuş olur. Performans programı doğrultusunda performans esaslı bütçeleme gerçekleştirilerek faaliyet ve projeler için kaynak dağıtımı yapılır.42
Stratejik planda ortaya konulan hedeflerin gerçekleşmesi ve rapor edilmesi sürecini izleme; stratejik planın uygulama sonuçlarının amaç ve hedeflere uygunluğunun analiz edilmesi sürecini ise değerlendirme olarak ifade edebiliriz.
Uygulama sonuçlarının ölçülerek, gerçekleşen sonuçların önceden belirlenen stratejik amaç ve hedeflerle ne derece örtüştüğünün ortaya konulması ise performans ölçümüdür.43 Performans ölçümü, kuruluşun stratejik amaç ve hedeflerine göre faaliyet gösterip göstermediği ve gelişimi hakkında bilgi verir.44 Bir performans göstergesi, ölçülebilirliğin sağlanması bakımından miktar, zaman, kalite veya maliyet cinsinden ifade edilir. Kamu sektöründe ”performans ölçümü” oldukça yeni bir kavramdır. Kamu sektöründe geçmişte bilinen ve uygulanan performans ölçütü ”mevzuata ve yönetmeliklere uygun harcamalar yapmak”tır. Oysa, özel sektörün benzeri bir performans ölçümü kamuda geç kalınmış bir uygulamadır.
İyi dizayn edilmiş ve etkili bir şekilde uygulamaya konulmuş bir performans yönetim sistemi, yöneticilerin kurum üzerinde etkin bir kontrol sağlamalarına ve
42 Genç, a.g.k., s. 86. 43 Aşgın vd., a.g.k., s. 8. 44
kurum içi iletişimin güçlendirilmesine yardımcı olan bir mekanizma görevi üstlenecektir. Kamuda performans ölçümleri gereklidir. Çünkü performans ölçümleri;45
1. Hedeflerin ne denli başarıldığını gösterirler.
2. Sürekli gelişim sürecini gözlemlemek ve denetlemek üzere performans ölçütlerine ihtiyaç vardır.
3. Birey, takım ve isletme birimi performanslarının ölçülmesi yönetimin performansları düzenli olarak gözden geçirebilmesi açısından gereklidir.
1.2.4. Stratejik Yönetim Süreci
Stratejik yönetim süreci planlama, uygulama ve değerlendirme gibi aşamalardan oluşur. Bu aşamalarda gerçekleştirilen bazı aktiviteler ise şu şekildedir: 1. Stratejilerin Geliştirilmesi ve Stratejik Planlama Aşaması: Bu aşamada üst yönetimce gerçekleştirilen iç ve dış durum değerlendirilmesine yönelik analizler yapılır. Ayrıca organizasyonun vizyon ve misyon bildirileri hazırlanarak ortak amaç, ilke ve değerler ortaya konulur. Stratejik planlamada en önemli konu stratejik kararların alınması ve strateji seçimlerinin yapılmasıdır.
2. Stratejilerin Uygulanması: İkinci aşamada üst yönetimin sorumluluğunda ve özellikle orta kademe yöneticiler ile işbirliği yapılarak stratejilerin uygulanmasına geçilir. Bu aşamada daha önce belirlenen strateji planlarının uygulaması yapılır.46 3. Uygulanan Stratejilerin Gözden Geçirilmesi ve Denetimi: Üçüncü aşamada yapılan uygulamaların sonuçları gözden geçirilerek stratejik planlamada gerekirse değişiklikler yapılır. Organizasyonda stratejik planlamanın uygulanmasından önce vizyon ve misyonun çok açık olarak tespit edilmesi gerekmektedir. Kısa dönemde sağlanan sonuçlar iş görenin organizasyona bağlılığı, uyumu, yeterliliği ve maliyet etkisidir. Uzun dönemde ortaya çıkan sonuçlar ise iş görenin ve toplumun refahının artması ve organizasyonun etkinliğinin sağlanmasıdır.47
45 Canbay, a.g.k., s. 24. 46
Habibe Çetin, Belediyelerde ve İl Özel İdareleri Stratejik Planlarının Karşılaştırılması, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar 2009, s. 6.
47 Sezai Öztop, Stratejik Planlamanın Belediyelerde Uygulanması, Kocaeli Üniversitesi Sosyal
1.3. STRATEJİK PLANLAMA
Kaynağını Latin dilinden alan planlamanın, “planüs (düz, yassı) ve planüm (düzlem)” kelimelerinden türetildiği belirtilmiştir. Planlamanın literatürde, oldukça karmaşık ve çok yönlü olduğu belirtilmiştir. Planlamanın ilk olarak, “her şeyiyle kendini gösteren” anlamı dikkat çekmiştir. Zamanla değişik içerik ve anlam kazanan kavram, “arızasız, eksiksiz, çalışan” gibi anlamlarda kullanılmıştır. Türkiye’de ise “neyin, ne zaman, nasıl, nerede ve kim tarafından yapılacağını önceden belirleme süreci olarak kullanılmıştır.48
Planlama kavramı, özellikle ikinci Dünya Savaşı’ndan sonra kullanılmaya başlanmıştır. 1950'li yıllara gelindiğinde planlama hareketleri, uzun dönemli planlama ve şirket planlaması adı altında yeniden değerlendirilmeye başlamıştır. 1960’lı yıllarda planlama bazen bir umut kaynağı bazen de bir engel olarak görülmüştür. 1970’li yıllara kadar birçok firma ve danışmanlık şirketi, strateji ve planlama kavramını birleştirmeye çalışmıştır. 1970’li yıllarda ise, büyüyen
şirketlerde planlama bir heves haline gelmiştir. Bu dönemde, firmalar çoğunlukla planlarını tecrübelerine ve geçmiş verilere dayandırmışlar ve bu verilerin de onları doğru yönlendireceğine inanmışlardır.49
Stratejik planlama, yönetilenlerin faaliyetlerini koordine ve organize eden, yönetenlerin de belirsiz ve öngörülmeyen durumlar karşısında ne yapmaları gerektiğini belirtmeye çalışan yapısal (tasarlanmış) bir süreçtir. Bu açıdan stratejik planlama; “organizasyonların orta ve uzun vadede amaçlarına ulaşmalarını sağlayacak stratejileri belirleme” şeklinde tanımlanabilir.
Stratejiyi bir yönetim aracı haline getirmek planlama ile olmaktadır.50 Diğer bir anlatımla planlama, stratejik amaçlara ulaşmak için takip edilecek yolu göstermektedir.
Stratejik yönetim ve stratejik planlama kavramları birbiri ile karıştırılmamalıdır. Stratejik planlama stratejik yönetimin bir aşamasını
48 Ertan Beceren, Isparta Deri Sektörünün Stratejik Planlaması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 1996, s. 1.
49
Nedim Yüzbaşıoğlu, 2000’li Yıllarda Strateji ve Planlama, 1. Baskı, Çizgi Kitapevi, Konya 2004, ss. 88-91.
50 İsmail Bircan, Kamu Kesiminde Stratejik Yönetim Ve Vizyon, DPT Planlama Dergisi 42. Yıl
oluşturmaktadır. Ancak stratejik planlama kendi başına yeterli değildir. Çünkü planlanan hedeflere ulaşımın yönetilmesini de gerek vardır. Stratejik planlama bir kurumda görev alan her kademedeki kişinin katılımını ve kurum yöneticisinin tam desteğini içeren sonuç almaya yönelik çabaların bütününü teşkil eder. Bu anlamda paydaşların ihtiyaç ve beklentileri, paydaşlar ve politika yapıcıların kurumun misyonu, hedefleri ve performans ölçümünün belirlenmesinde aktif rol oynaması gerekir. Stratejik yönetim, kurumun gelecekte yer alacağı pozisyonu belirlemeye yönelik süreci kapsamaktadır. Stratejik yönetim sürekli iyileştirme ve kaliteye yönelik çabalar, bütçeleme, kaynak planlaması, program değerlemesi performans değerlendirme ve raporlama faaliyetlerini bütünsel hale getirir.51 Stratejik planlama; amaç ve hedeflere ulaşabilmek amacıyla gerekli olan strateji ve politikaların belirlenmesi süreci, stratejik yönetim ise; uzun vadede örgütsel performansı istenen ölçüde geliştirebilmek için misyon, amaç ve hedef belirleme, bu çerçevede alternatif stratejiler oluşturma, en uygun stratejiyi seçme, uygulama ve doğrulama ile bu kapsamdaki ayarlamaları gerektiği zamanda yapma çalışmalarını kapsayan bir yönetim yaklaşımıdır.52
Stratejik planlama ve stratejik yönetim konusu, kamu yönetimi açısından da önemlidir. Aşırı merkezi yapı içinde çalışan ve sık sık siyasi müdahalelere konu olan kamu kuruluşları, genel olarak politika üretmek kapasitesinden yoksun durumdadırlar. Kuruluş düzeyinde stratejik planların hazırlanması halinde kamu kurumları, varlık nedenlerini (misyon), ulusal plan ve stratejiler çerçevesinde netleştirebilir, politika ve önceliklerini ortaya koyabilir ve performans göstergeleri geliştirmek suretiyle başarılarını ölçebilirler. Katılımcı bir anlayışla hazırlanacak olan bu planlarda dış (vatandaşlar) ve iç (çalışanlar) müşteri memnuniyeti esas alınarak, planlama sürecine, ilgili tüm taraflar dâhil edilebilir. Stratejik planların hazırlanması sonrasında kuruluş bütçeleri de bu planlara dayalı olarak oluşturulabilir.53
51 Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü Gelişim Planlama Kurulu, Üniversitede Stratejik Planlama
Rehberi, Kasım 2002, http://www20.uludag.edu.tr/~kurullar/GPK/SP_Guideline.htm#_ftn2
(12/10/2010).
52 Hulusi Şentürk, Belediyelerde Stratejik Planlama, İlke Yayıncılık, İstanbul 2005, s. 6.
53 Başbakanlık, Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma 1: Değişimin Yönetimi İçin Yönetimde Değişim, Ekim 2003, s. 59.
1.3.1. Stratejik Planlamanın Özellikleri
Stratejik planlama, günümüzde ister özel sektör olsun ister kamu sektörü olsun tüm sektörler için vazgeçilmez bir yönetim aracı olarak ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, stratejik planlamanın doğru anlaşılması gerekir. Bu konudaki bir takım yanlış anlamaları ortadan kaldırmak için bazı hususların iyi anlaşılması gerekir. Bunlar söyle sıralanabilir.54
1. Stratejik planlama bir organizasyonun yönetim kurulundaki yöneticiler veya kurumun en üst kademesinde bulunan kişiler için yapılmış bir planlama olarak görülmemelidir. Kurumun her kademesinde düşünme kalitesinin artırılmasına yönelik bir planlamadır.
2. Stratejik planlama kurallara dayalı olarak değil, göreve dayalı olarak yapılan bir planlama olarak belirtilmiştir. Amaç, organizasyonun var oluş nedenini göz önünde bulundurarak davranışlarını planlamaktır. Öngörülmeyen olaylar karşısında ne şekilde davranılacağı hesap edilerek, nasıl tavır alınması gerektiği planlanır.
3. Stratejik planlama kararları, uzun vadeli olarak oluşturulur. Stratejik planlama kısa süreli kararları kapsayan operasyonel kararlarla da karıştırılmalıdır. Çünkü operasyonel kararlar stratejik kararların günübirlik uygulamalarını oluşturur.
4. Stratejik planlama kendini geliştirerek devam eder. Organizasyonun gelecekteki beklenmedik bir durum karşısında, nasıl bir tavır alacağını ortaya koymaya çalışır. Ortaya çıkan değişikliklere göre stratejiler belirlenir ve stratejik planlar değişen çevre şartlarına uyum sağlamaya onları kendi amaçları doğrultusunda yönlendirmeye çalışır.
5. Stratejik planlama kesin değildir. Stratejiler değişebilir ama amaç değişmez, hedef başarıyı yakalamaktır.
6. Stratejik planlar yönetimin karar vermek için kullandıkları bir araç olarak değerlendirilmelidir ve yöneticilerin sorumluluktan kurtulmaları için kullanılmaması gerekir. Yöneticilerin yetenekleri, karar verme becerileri ve tecrübeleri yönetimin önemli bir fonksiyonu olarak görülmektedir. Stratejik planlar bu yetenekleri geliştirici olmalıdır.
1.3.2. Stratejik Planlamanın Yararları
Stratejik planlama organizasyonların iç ve dış çevresini birbiriyle uyumlu hale getirmeyi amaçlamaktadır. Hızlı değişim sürecinin yaşanması, küreselleşme ve küresel düzlemde rekabetin artmasıyla yöneticilerin veya kurumların hızlı karar alma, değişen şartlara çabuk adapte olma, rekabet avantajını kaybetmeme veya avantajlı duruma gelme gibi sebeplerle değişimleri önceden görerek tedbirler almak ve diğerlerine göre avantajlı duruma gelmek ihtiyacı ortaya çıkmıştır. İşte çeşitlenen ve gelişen bu ihtiyaçlar, stratejik planlamanın önemini artırmıştır. Bu çerçevede stratejik planlamanın yararları genel olarak söyle belirtilebilir: 55
1. Kurumun çevreyle olan irtibatını kurarak etkinliğini artırır. Değişen çevreyle etkin ve hızlı bir şekilde ilgilenerek rekabet avantajının korumasını ve artırılmasını sağlar.
2. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin takip edilmesine yardımcı olur.
3. Sistematik düşünce sisteminin yerleşmesini ve kurumların stratejik düşünce gücünü artırarak etkin stratejiler geliştirmesine yardımcı olur.
4. Gelecekte varılacak noktayı belirginleştirir.
5. Kurumun önceliklerini tespit eder ve kritik çalışma alanlarının belirlenmesini sağlar.
6. Bugünün kararını geleceğin ışığı altında alır. Geleceği öngörmeye çalışarak kurumun kendisini ona göre şekillendirmesine yardımcı olur.
7. Kurumun karar almak için net ve dayanağı olan meşru bir temel oluşturulmasına yardımcı olur.56
8. Düzeyler ve işlevler arasında kararlar alınmasını sağlayarak örgütün bütünleşmesini sağlar.
9. Örgütün problemlerini tespit ederek temel örgütsel problemlerin çözülmesini sağlar.
10. Örgütün durum tespiti yaparak performansını arttırmasını sağlar.
11. Ekip çalışmasını ve uzmanlaşmayı arttırarak kuruma ekip ruhunu asılar.
55 Öztemel, a.g.k., ss. 31-32.
56 Harun Gürer, Stratejik Planlamanın Temelleri ve Türk Kamu Yönetiminde Uygulanmasına Yönelik Öneriler, Sayıştay Dergisi, Sayı 63, Ekim-Aralık 2006, s. 97.
12. Stratejik planlama yöneticilere rehberlik ederek karar almalarını kolaylaştırır, stratejik yönetime yol gösterir ve esneklik sağlar.
13. Örgütün yetki alanını ve sınırlarını belirginleştirerek azami takdir yetkisini kullanmasını sağlar.
14. Çalışanlara kurumun neden var olduğunu anlamalarını ve “belirsiz dünyada kurumun stabil bir yapıya kavuşmasını sağlar.”57
1.3.3. Stratejik Planlama Süreci
Stratejik planlamanın bir ürün olmaktan ziyade bir süreç olarak daha önemli olduğu belirtilmektedir.58 Çünkü stratejileri başarıya ulaştıracak olan bu sürecin kendisidir. Stratejik planlama en iyi sonuçları almak için etkili bilgi toplama, stratejik alternatifler geliştirme, araştırma yapma ve şimdiki kararların gelecekteki sonuçları üzerine vurgu yapmaktadır.59
Benzer şekilde, DPT’nin hazırlamış olduğu stratejik planlama kılavuzuna göre kamu kurumları stratejik planlarını dört ana aşamada oluşturacaklardır. Bu aşamalar; durum analizi, misyon, vizyon, ilke ve hedeflerin yer aldığı geleceğe bakış, stratejiler, faaliyet ve projelerin yer aldığı uygulama, izleme ve değerlendirme olarak adlandırılmıştır.60
Tablo 2: Stratejik Yönetim Süreci
• Plan ve programlar
• Paydaş analizi
• GZFT analizi DURUM ANALİZİ
Neredeyiz?
57 Öztemel, a.g.k., ss. 31-32. 58 Bircan, a.g.k., s. 16. 59
Kutluhan Yılmaz, a.g.k., s. 71.
• Kuruluşun varoluş gerekçesi
• Temel ilkeler MİSYON VE İLKELER
Nereye ulaşmak istiyoruz?
• Arzu edilen gelecek VİZYON
• Orta vadede ulaşılacak amaçlar • Spesifik, somut ve ölçülebilir hedefler AMAÇ VE HEDEFLER • Amaç ve hedeflere ulaşma yöntemleri STRATEJİLER
Gitmek istediğimiz yere nasıl ulaşabiliriz?
• Detaylı iş planları
• Maliyetlendirme • Performans programı • Bütçeleme FAALİYETLER VE PROJELER • Raporlama • Karşılaştırma İZLEME
Başarımızı nasıl takip eder ve değerlendiririz? • Geri besleme • Ölçme yöntemlerinin belirlenmesi • Performans göstergeleri • Uygulamaya yönelik ilerleme ve sonuçların değerlendirilmesi PERFORMANS ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Kaynak: DPT, (2006), a.g.k., s. 27.
Stratejik planlama sürecinin il adımı olan durum analizi, kurumun “neredeyiz” sorusuna verdiği cevabı içerir. Durum analizi, kuruluşun içyapısının analizi, çevre analizi, kuruluşun gelecekte karşılaşabileceği ve etkilenebileceği gelişmelerin analizi ve ilgili tarafların yani paydaşların analizinden oluşur.
