Bölgesel Kalkınma Politikasının Araçları

Ulusal özelliklerin farklılığı doğrultusunda kamu yönetimi sistemleri ve bu sistem içerisinde yer alan örgütlerin kendilerine özgü birtakım yapılarının olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla ulusal amaçların gerçekleĢtirilmesinde bu yapıların strateji ve araçları da çeĢitlilik gösterebilmektedir. Fakat küresel dalgalar neticesinde geleneksel kurumların, geliĢen ekopolitik iliĢkiler kapsamında dönüĢüm yaĢadığı bilinmektedir. Politika transferi ile gerçekleĢen bu dönüĢüm sürecinde bir taraftan kurumlar ve politikalar bir taraftan da ulus devlet yapısı reforma tabi tutulmaktadır. Söz konusu reformların odaklandığı noktalardan en önemlilerinden biri ise bölgesel kalkınma politikaları alanını iĢaret etmektedir. Elbette ki politik dönüĢümün olması, politika uygulayıcılarının ve araçlarının değiĢimini de beraberinde getirmektedir.

Yeni dünya düzeninin yeni oluĢturduğu, tüm dünyaya transfer ettiği kurum ve araçların gölgesinde Ģekillenen bölgesel kalkınma araçlarından en önemlisi Bölgesel Kalkınma Ajansları olarak belirlenmektedir. Ġlerleyen bölümlerde küreselleĢme, yerelleĢme bağlamında dönüĢen bölgesel politikalara değinilecek, dünya ve Türkiye örneğinde kalkınma ajansları detaylı biçimde irdelenecektir.

Bir kalkınma planı yapmak ve bunu uygulamak anlamına gelen kalkınma politikası, bölgesel kalkınma planlarının hazırlanması ve uygulanması, bölgesel örgütlemelere gidilmesi, gerektiğinde ise yetki devri, yetki geniĢliği ve yerinden yönetim (Ildırar, 2004: 34) ilkelerinin gerçekleĢtirilmesini gerekli kılmaktadır.

Bölgesel kalkınmanın sağlanmasında izlenecek yolun ne olması gerektiği konusunda ise, tek bir yoldan ve araçtan bahsedilmesi pek gerçekçi olmamaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi gerek yapılar gerekse de uluslar arası iliĢkiler göz önüne alındığında araçlar demetiyle karĢılaĢmak mümkün görünmektedir. Ancak belirtmek gerekir ki, araçların çeĢitli olması, politikaların baĢarılı olacağı sonucunu çıkartmamalıdır. Zira, her türlü araç ve politikaya rağmen etkin çözüme ulaĢılması sık karĢılaĢılan bir durum olmamaktadır.

Avrupa Birliği (AB) gibi ulusüstü bölgesel oluĢumlardan etkilenen (Erkut ve Gönül, 2010: 381) bölgesel kalkınma stratejilerinde önemli olan bölgenin tüm kaynaklarının, ulusal ve uluslararası kaynaklar ile birleĢtirmek ve bölgenin tüm aktörlerini kalkınma hedefleri doğrultusunda (Özen ve Özmen, 2010: 258) harekete geçirmek gerekmektedir.

Bölgesel kalkınmanın gerçekleĢtirilebilmesi için devreye sokulan temel politika araçları kısaca Ģu Ģekilde sıralanabilmektedir (Arslan, 2005; Çarkçı, 2008: 42):

- Bölge planlama,

- Kamu yatırımlarının gerçekleĢtirilmesi,

- Yönetimsel örgütün bölgesel kalkınma sorunlarına adaptasyonunu sağlamak, - Mali ve vergisel teĢvik önlemleri,

- GiriĢimciliğin teĢvik edilmesi, - Diğer araçlar

Adı geçen araçların farklı baĢlık ve içeriklerle değerlendirilebildiği gerçeğinden hareketle, farklı kaynaklardan derlenerek çeĢitlendirilmesi uygun görülmüĢtür. Bu kapsamda ele alınan araçlara aĢağıda kısaca yer verilmiĢtir. Derlenen araçlar, yazarları tarafından, küresel gündemin öngördüğü kurumları içerecek Ģekilde geniĢ tutulmuĢtur.

- Kurumsal Katmanın GeliĢimine Yönelik/Kurumsal Nitelikli Bölgesel GeliĢme Araçları: kalkınma ajansları, yatırım destek ofisleri, (tek durak ofisler/one stop shops), üniversiteler, yerel yönetimler-yönetiĢim, sivil toplum kuruluĢları, yerel medya, kooperatifler, bölgesel kalkınma planları, operasyonel programlar ve GZFT Analizi (Sakal, 2010: 159-160; Akpınar vd. 2011: 41-44).

- Yerel Donanımın GeliĢimine Yönelik/Ekonomik/Sosyal Ağ Nitelikli Bölgesel GeliĢme Araçları: organize sanayi bölgeleri, kamu yatırımları ve teĢvikler, mikro finansman, mikro kredi, risk sermayesi, teknoloji takibi ve transferi, kümelenme, inovasyon merkezi, yenilikçilik aktarım merkezleri-IRC, inkübatörler3, iĢ tohumlama

3

Ġnkübatör: malzeme, danıĢmanlık ve eğitim gibi belirli destekleri, belirli koĢullar altında (kiracılık süresi, seçim kriterleri gibi) küçük iĢletmelere sağlayarak, onların teknolojilerini geliĢtirmelerine katkıda bulunan iĢ geliĢtirme yuvaları (Akpınar vd., 2011: 48). Küçük iĢletmeleri büyümelerine

-çekirdek sermaye merkezleri, teknoparklar, sanayi parkları, bölgesel yardım uygulamaları (regional aid schemes), giriĢim sermayesi ve müĢterek bölgesel kalkınma uygulamaları (Sakal, 2010: 160-173; Akpınar vd., 2011: 44-48).

- Karma/Kültürel Nitelikli Bölgesel GeliĢme Araçları: kentsel dönüĢüm-konut yatırımları, bölgesel asgari ücret, aktif iĢgücü, esnek istihdam, bölgesel kalkınma planları, ulaĢım projeleri (otoyol, havaalanı), sağlık yatırımları, eğitim yatırımları, spor, sosyal sermaye, ihtisas fuarları, rekreasyon/eğlence parkları, alternatif turizm, bölgesel doğa parkları, kültür merkezleri turizm (Sakal, 2010: 160-163; Akpınar vd., 2011: 49-53).

Gruplandırmalar esas alındığında bölgelerarası geliĢmiĢlik farklarını azaltmak için iki bakıĢ açısı bulunduğu belirtilebilmektedir (Dinler, 2012; Aydemir ve Karakoyun, 2011: 30): Bunlardan birincisi geri kalmıĢ veya azgeliĢmiĢ bölgeleri kalkındırarak geliĢmiĢ bölgelerin seviyesine çıkarmak veya yaklaĢtırmak; ikincisi ise, geliĢmiĢ bölgelerin daha da geliĢmesine engel olacak politikaları uygulayarak bu bölgelere iĢgücü ve kaynak akıĢının önüne geçmektir. Bu süreçte giriĢimciliğin teĢviki, kalkınma çabasında, temel ekonomik çözüm için en önemli malzeme (Uçkun ve Yüksel, 2010: 706) olarak görülmektedir.

KeleĢ (2004) tarafından yapılan değerlendirmede ise genel itibariyle bölgesel kalkınma stratejilerini uygulama araçları;

- Geri kalmıĢ bölgelerin kalkındırılması,

- Çok yoğun nüfuslu bölgelerin nüfusunun seyrekleĢtirilmesi için elveriĢli araçlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (KeleĢ, 2004: 352-353).

Geri kalmıĢ bölgeler için kalkınma stratejisi araçlarının baĢında nüfus hareketliliği ve gizli iĢsizliğin azalmasını sağlayacakiç göç politikası, devletin sosyo- ekonomik altyapının tesisi amacıyla yatırım yapması ve geri kalmıĢ bölgelerin sanayileĢtirilmesi gelmektedir. Ġkinci grupta ise, büyüme hızını yavaĢlatmayı amaçlayan geliĢmiĢ bölgelerdeki sosyo-ekonomik etkinliklerin diğer bölgelere

zemin hazırlamak amacıyla altyapı hizmetleri yanında danıĢmanlık ve çeĢitli destek hizmetleri sağlamak üzere genellikle üniversiteler veya kamu araĢtırma kuruluĢlarınca oluĢturulmuĢ birimler (www.sozce.com, 2015).

aktarılması veya büyük kentler çevresinde yeni ve uydu kentler yaratılması yoluyla nüfusun dağıtılması gibi politikalar izlenebilmektedir (KeleĢ, 2004: 353-355).

Belirtilen araçlar doğrultusunda aktif bir bölgesel kalkınma politikasının yürütülmesinde izlenebilecek yöntemler ise Ģu Ģekilde sıralanabilmektedir (Ildırar, 2004: 35-36):

- Yönetsel yapının, bölgesel planlar doğrultusunda yeniden örgütlenmesi, - Merkezi yönetime ait bir kısım yetkilerin yetki terki, yetki devri veya

yerinden yönetim aracılığıyla yeni yönetim yapısı içerisinde yer alan birimlere devredilmesi,

- Yönetsel yapının değiĢtirilmesine bağlı olarak personel altyapısının ve mali kaynakların arttırılması

- Bölgeler arasındaki geliĢmiĢlik farkını azaltmak için alınan önlem ve uygulanan politikaların yatay ve düĢey olarak koordine edilmesi,

- Uygulanacak olan bölgesel plan ve politikalara yerel halkın katılımının sağlanması,

Konuyu sonlandırmadan önce özetlemek gerekirse, sistemsel yapı ekseninde bölgesel kalkınma politikalarının amaçlarının, amaçlar düzleminde politikaların, politik düzlemde kullanılacak araçların ve uygulama sürecinde rol alacak aktörlerin rasyonel biçimde belirlenmesi gerekmektedir.