Avrupa Birliği Bölgeleme Sistemi: NUTS

AB, 28 ülkesi ile farklı geliĢmiĢlik potansiyeline sahip dünyanın en büyük entegrasyonudur (Tutar, 2014). Bu entegrasyon, “üye ülkeler arasında bölgelerarası eĢitsizliği ortadan kaldırmak ve nispeten geri kalmıĢ bölgelerin Birliğin sağladığı fonlardan yararlanmalarını temin etmek amacıyla bir bölgeleme sisteminin temellerini atmıĢtır. NUTS (Nomenclature of Territorial Units for Statistics) olarak adlandırılan bu sistemle her bölgeye ait verilerin karĢılaĢtırılabilir nitelikte olması ve bölgelerarası farkların belirlenebilmesi hedeflenmektedir” (Çamur ve GümüĢ, 2005: 147). 1970‟lerin baĢından beri (Can, 2004: 36) Avrupa‟da uygulana gelenNUTS sistemi, Avrupa Ġstatistik Enstitüsü (EUROSTAT) tarafından bölgesel istatistiksel verilerinin sağlanabilmesi amacıyla kurulmuĢtur (Paköz ve Yüzer, 2010: 725).

Her ne kadar ilk olarak 1970‟lerin baĢında yapılsa da NUTS sınıflandırmasının, hukuki nitelik kazanması 26.05.2003 tarih ve 1059/2003 sayılı Tüzükle (ġen, 2004: 9) gerçekleĢtirilmiĢtir. Ancak üye sayısının artmasıyla, sistem 2008‟de tekrar gözden geçirilmiĢtir (Tutar, 2014: 139).

Bu çerçevede bölgeler, AB terminolojisinde NUTS I, NUTS II ve NUTS III olarak adlandırılmakta, planlama ve bölgelerarası karĢılaĢtırmalar bu sınıflandırmaya göre yapılmaktadır (ġen, 2004: 9). Dolayısıyla üç çeĢit tanımlama söz konusudur:

NUTS 1, kendine yeterli ekonomik güce sahip bölgesel alanlar; NUTS II, daha çok iller düzeyindeki idari birimler; NUTS III ise, kırsal temelde yönetsel birimleri sınıflandırmaktadır (Aktaran: Can, 2004: 37).

Tanımlar doğrultusunda NUTS sınıflandırması, bir ülkeyi NUTS I bölgelerine, her bir NUTS I bölgesini NUTS II bölgelerine ve yine aynı Ģekilde, her bir NUTS II bölgesini NUTS III bölgelerine bölmektedir. Söz konusu sınıflandırma ülkeden ülkeye NUTS I ve NUTS II; NUTS I ve NUTS III; NUTS II ve NUTS III düzeylerinin kullanımı Ģeklinde farklılık gösterebilmektedir (ġen, 2004: 9).

Tablo 11. Avrupa Birliği NUTS Sistemine Göre Nüfus Ölçütü

Düzey Minimum Maximum

NUTS I 3 milyon 7 milyon

NUTS II 800 000 3 milyon

NUTS III 150 000 800 000

Kaynak: ec.europa.eu/eurostat, 2015.

NUTS sisteminin amaçları ve buna göre kullanım alanları EUROSTAT tarafından Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir (ġen, 2004: 10; Çamur ve GümüĢ, 2005: 150): bölgesel istatistiklerinin toplanması, geliĢtirilmesi ve uyumlaĢtırılması, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılabilmesi ve bölgesel politikalarının çerçevesinin belirlenmesi.

NUTS II‟nin, üye ülkelerin bölgesel politikaları uyguladıkları seviye olması sebebiyle bölgesel ve ulusal problemlerin analiz edilmesinde en elveriĢli düzey olduğu belirlenmiĢtir. Bu sebeple, Yapısal Fonlar kapsamında destek verilecek Hedef bölgelerin tespit edilmesinde NUTS II düzeyi esas alınmaktadır. Yine ekonomikve sosyal uyum raporları da NUTS II düzeyinde hazırlanmaktadır (ġen, 2004). Bu açıdan bakıldığında NUTS sisteminin en dikkat çekici özelliği, fon dağıtımının ve bölgesel kalkınma strateji ve projelerinin bu yeni coğrafi tanımlama dâhilinde yapılmasıdır (Kuyucu ve TektaĢ, 2010: 543).

Tablo 12. AB Ülkelerinde NUTS Kapsamındaki Bölge Sayıları

ÜLKELER NUTS I NUTS II NUTS III

Avusturya 3 9 35 Belçika 3 11 44 Bulgaristan 2 6 28 Kıbrıs Rum Kesimi 1 1 1 Çek Cumhuriyeti 1 8 14 Almanya 16 38 402 Danimarka 1 5 11 Estonya 1 1 5 Ġspanya 7 19 59 Finlandiya 2 5 20 Fransa 9 26 100 Yunanistan 4 13 51 Macaristan 3 7 20 Ġrlanda 1 2 8 Ġtalya 5 21 110 Letonya 1 1 6 Litvanya 1 1 10 Lüksemburg 1 1 1 Malta 1 1 2 Hollanda 4 12 40 Polonya 6 16 66 Portekiz 3 7 30 Romanya 4 8 42 Ġsveç 3 8 21 Slovenya 1 2 12 Slovakya 1 4 8 Ġngiltere 12 37 139 Hırvatistan 1 2 21 Toplam (28 ülke) 98 272 1315

Kaynak: ec.europa.eu/eurostat, 2014; Tutar, 2014: 144.

Tabloda bu Ģekilde ifade edilen bölge sayıları, 1 Ocak 2015 tarihi itibariyle EUROSTAT tarafından güncellenmiĢtir. Yeni veriler etrafında NUTS I, 98 bölge; NUTS II, 276 bölge ve NUTS III, 1342 bölge (ec.europa.eu/eurostat, 2015) olarak sıralanmıĢtır. Avrupa Birliği‟nin resmi istatistik sistemi (Paköz ve Yüzer, 2010: 725) olan NUTS sistemine uyum sağlanabilmesi için ülkemizde de benzer bir sınıflandırmaya gidilmiĢtir. Türkiye‟de kalkınma ajanslarının kurulması konusunda ayrıntılı biçimde ele alınacak olan bu düzenleme kapsamında Düzey 1, Düzey 2 ve Düzey 3 bölgeleri oluĢturulmuĢtur.

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI VE TÜRKĠYE

Sayısı, bölgeselleĢme eğilimlerinin artmasına paralel biçimde artıĢ gösteren bölgesel kalkınma ajansları, günümüzde birçok ülkede farklı yapılarda da olsa faaliyet göstermektedirler. Ancak bu ajanslar yanlıĢ uygulamalar neticesinde zaman zaman “kamunun sırtında kambur” olarak görülmekte veya ülkemiz örneğinde olduğu gibi kuruluĢ aĢamasından itibaren önemli tartıĢmalara konu olabilmektedirler. ÇalıĢmanın bu bölümde bölgesel kalkınma ajanslarının tanımı, amaçları, türleri, dünyada uygulamalarıyla öne çıkan ajans yapıları incelendikten sonra, konu Türkiye özelinde ilerletilecektir.

2.1. Bölgesel Kalkınma Ajansları Hakkında Genel Bilgi

Bölgesel Kalkınma Ajansları (Regional Development Agencies-RDA), farklı amaç ve beklentilerle oluĢturulan yapılar oldukları için, ayrıca nereden bakıldığına bağlı olarak farklı biçimlerde tanımlanabilen sistemlerden birisine iĢaret etmektedir. Ancak gerçekleĢen uygulamalar ve belirlenen mevzuat etrafında yerel/bölgesel taleplerin karĢılanabilmesi için oluĢturulan, genellikle ekonomik beklentilerin karĢılanması amacıyla faaliyet gösteren kuruluĢlar olduğu görülmektedir. Bu durum ise birçok ülkede söz konusu yapıların kalkınma değil, büyüme amaçlı teĢkilatlar olarak çalıĢmalar sergilediğini açıkça göstermektedir.

Ġkinci Dünya SavaĢı‟nı takip eden yıllarda büyük beklentilerle yaygınlaĢan yapıların baĢlıca tanım ve özellikleri doğrultusunda amaçları, fonksiyonları, ülkelere göre hukuki statüleri ve gelir kaynaklarının bilinmesi, ülkemizdeki ajanların kuruluĢ ve iĢleyiĢ özelliklerinin bilinmesi bakımından önem arz etmektedir. Öne çıkan örneklerine ABD, Ġngiltere gibi ekonomik ve siyasi yapısı farklı olan ülkelerde rastlanılan ajans yapısının Türk kamu yönetimi sistemine nasıl entegre olduğunun yorumlanması, ayrıca yine söz konusu yapının sadece siyasi değil ekonomik avantaj ve dezavantajlarının tartıĢılabilmesi gerekmektedir. KuruluĢları bir kamu yönetimi veya “kamu iĢletmeciliği” örgütü açısından halen yeni olan bu sistemi anlayabilmek için, tıpkı kalkınma iktisadında olduğu gibi, önce kaynağına bakmak gerekmektedir.