Bölgesel Jeoloji

26/12/2005 tarihli imar planına esas jeolojik etüt raporunda belirtildiği üzere; Çağa bölgesinin jeolojisi daha önce birçok kişi tarafından çalışılarak ayrıntılı stratigrafik istif ortaya çıkarılmıştır (Akyürek ve diğ., 1982,1984.;Akyürek ve diğ., 1996; Demirtaş, R., 1996b.;

Ergünay, O. 1978.; Ketin, İ. 1969.). Formasyon adlandırmaları daha önce yapılmış olan çalışmalara dayandırılmıştır.

Etüt alanı ve çevresinde Orta-Üst Triyas, Üst Jura, Eosen, Miyosen-Pliyosen ile Kuvaterner'e ait birimler yüzeylenmektedir.

1.5.1.1.1 Jeolojik birimler

1.5.1.1.1.1 Orta-Üst Triyas Elmadağ Formasyonu (Trael):

Elmadağ Formasyonu alttan üste doğru metamorfizması gittikçe azalan ve ilksel konumunu kısmen korumuş metaçakıltaşı, metakumtaşı, metamiltaşı, metaçamurtaşı, kumlu kireçtaşı, kumtaşı, kireçtaşı ile volkarenit, aglomera, metavolkanit ve metatüften oluşur.

Birim sarı, boz, kahverengi ve gri renkte, ince, orta tabakalanmalı ve sık kıvrımlıdır. Karmaşık bir içyapı gösterir. Formasyon genel olarak kumtaşı, şeyi ardalanması şeklinde çökelen kaya türlerinden ve bunların içinde gelişmiş çakıltaşı kanal çökellerinden oluşur. Birim çökelimine devam ederken gelişen volkanizmanın ürünleri, değişik evrelerde oluşan istifle giriftlik sunmuşlar ve bunun yanı sıra Karbonifer ve Permiyen yaşlı kırıntılar ve kireçtaşları değişik boyutlarda bloklar halinde çökelme ortamına gelmiş ve çökelime katılmışlardır (Akyürek ve diğ., 1996).

1.5.1.1.1.2 Üst Jura

Akbayır Formasyonu (Ja):

Akbayır Formasyonu beyaz, krem, kırmızı renkli, ince-orta tabakalarmıalı, ince taneli silis bant ve yumrulu killi kireçtaşlarmdan oluşur. Tabaka kalınlıkları 5-40 cm arasında değişen kireçtaşlan içerisinde, gri-kahve renkli çört mercek ve bantlarının bulunması formasyonun tipik özelliğini oluştururken, formasyon içerisinde Radiolarya, Spongia, Echinodermata ve Calpioneüid fosil ve kırıntıları yaygın olarak görülmektedir (Akyürek ve diğ., 1996).

1.5.1.1.1.3 Eosen

Taşlıdere Formasyonu (Tmt):

Kumtaşı, çamurtaşı, ortada tüflü kumtaşı ve tüfitten oluşur. Kumtaşları beyaz, sarı renklerde, orta-sıkı tutturulmuş, ince kaim tabakalıdır. Tüflü kumtaşları sarı renkli, sıkı tutturulmuş, ince ve orta tabakalıdır. Tüfler sarı kırmızı renkli, sıkı tutturulmuş, ince ve orta tabakalıdır. Yer yer paralel lamilanma gösterir. Çamurtaşları gri renkli, az tutturulmuş ince ve kaim tabakalıdır.

Formasyon kumsal ve kıyı arası ortamlarında oluşmuştur. Kumsal çökelleri yoğun canlı eşelemeli ve içyapısız kumtaşları ile düşük açılı çapraz tabakalı kumtaşlarıdır. Bu formasyon kumsal ve kıyı ovası ortamlarında oluşmuştur. Fosil içerirler, bunlardan Nummilites sp., Operculina sp. ve Discocyclina sp. saptanmıştır. Bunlara istinaden birimin yaşı Ipresiyen-Lutesiyen olarak belirlenmiştir (Akyürek ve diğ.,1996).

1.5.1.1.1.4 Miyosen-Pliyosea Kavaklı Formasyonu (Tka):

Killi kireçtaşı, marn, kiltaşı, çakıltaşı, kumtaşı, konglomera ve tüfitlerin ardalanmasından oluşmaktadır ve yer yer jips içerir. Bu ardalanmada yerel olarak bazı kaya türleri egemen duruma geçebilmektedir. Ayrıca birim içersinde andezit silleri gözlenmektedir. Killi kireçtaşı ve marnlar, beyaz, sarımsı beyaz renkli ince orta tabakalı olup, kiltaşı ve tüfıtlerle ardalanmaktadır. Kavaklı formasyonu altta ve yanalda Karapınar formasyonu ile üstte ve yanalda Mamak formasyonu ile geçişlidir. Birim kenarında alüvyon yelpazelerinin geliştiği karasal bir havzadaki ırmak ve gölde çökelmiştir. Göl daha yaygın ve uzun süreli olmuş ve havza giderek tümüyle göl karakterine bürünmüştür. Gölde çökelim devam ederken, bölgede etkinliğini sürdüren volkanizmanın ürünlerinden tüfıtler çökelime katılmış, andezitler ise siller halinde çökellerin arasına girmiştir (Akyürek ve diğ., 1982,1984).

Tekke Volkaniti (Tt):

Birim çoğunlukla andezit, trakiandezit, bazalt, andezitik tüf ve aglomeralardan oluşur.

Andezitler kırmızı, pembe, gri, boz ve siyah renktedirler. Bazaltlar gri, siyah ve kahve renklerdedir. Andezit ve bazalt türündeki kayaçlar yer yer gözenekli cüruf yapısında, yer yer blok lavlar şeklinde ve yer yer masif özellik gösterirler. Andezitik tüfler beyaz, sarı, gri renklidir. Aglomeralar ise sarı kırmızı, gri ve kahverenginin değişik tonlarında olup, yer yer küçük blok ve çakılların, sarı renkte tüf ile yer yer de iri blokların gri renkli tüf ile tutturulmasından oluşmuştur. Andezit, andezitik tüf ve aglomeralar bazı kesimlerde ardalarıma gösterirler. Volkanitler üzerinde tektonizma etkisi ile oluşan çatlak ve kırık sistemleri gözlenmektedir.

Neojen'de tamamen karasal ortamda ve önemli ölçüde aşınmış tüm birimler üzerine, bir yandan kırmızı kırıntılar depolanırken diğer yandan lav akıntıları bu kırıntılara karışmıştır.

Neojen yaşlı çökellerin yer yer dik faylardan etkilenmiş ve önemli eğim kazanmış olması, Neojen'den bu yana havzada daha çok düşey tektonik hareketlerin etkili olduğunu göstermektedir (Akyürek ve diğ.,1996).

Mamak Formasyonu (Tma)

Aglomera, tüf ve andezitten oluşur. Aglomeralar beyaz, gri ve kırmızı renkli, tüf ile tutturulmuş, değişik boyutlarda andezit çakıllarından oluşur ve bazı kesimlerde belirgin tabakalarıma gösterirler. Mamak formasyonu, altta Kavaklı formasyonu olmaksızın Karapınar formasyonu ile geçişlidir. Üstte ise Tekke volkaniti ve bazen de doğrudan Bozdağ bazaltı tarafından örtülüdür. Mamak formasyonu, Tekke volkanitlerinin oluştuğu dönemde var olan göllere taşman, çeşitli boyutlardaki volkanik malzemenin çökelmesinden oluşmuştur (Akyürek vediğ.,1996).

Bozdağ Bazaltı (Tb)

Koyu siyah, sert, masif ve sarımsı ayrışma renkli, bol gaz boşluklu ve boşlukları kalsit dolguludur. Bazaltla birlikte çok az da olsa bazaltik tüf ve aglomeralar görülür. Bozdağ bazaltı bölgenin en genç volkanik ürünüdür (Akyürek ve diğ.,1996).

Gölbaşı Formasyonu (Tg)

Gri, boz, kırmızı renkli, tutturulmamış, az tutturulmuş, çeşitli boyda değişik kökenli konglomera, kumtaşı ve silttaşmdan oluşur. Çoğunlukla tabakalanmasız olup, bazı yerlerde yatay tabakalanma izlenir. Kumtaşı ve silttaşları arasında moloz akması süreçleriyle oluşmuş konglomeralar vardır. Bu formasyon alüvyon yelpazesi ve akarsu çökellerinden oluşmuştur.

Önünde geliştiği kaynak alanının kayatürüne bağlı olan çakıl içeriği vardır. Gölbaşı formasyonu altta Bozdağ bazaltı ve eski birimler üzerine uyumsuz olarak gelir (Akyürek ve diğ.,1996).

1.5.1.1.1.6 Kuvaterner Alüvyon (Qy,Qe):

Bölgedeki çayların yatağına göre çeşitli yüksekliklerde korunmuş eski alüvyonlar vadi tabanlarında, İlhan Çayının geçtiği alanlarda yayılım gösterirler. Bu birim kil, kum ile çakıl boyutundan, blok boyutuna kadar farklı kökenli malzemeden ibaret çökeller topluluğudur.

Tutturulmamış veya çok az tutturulmuş yapıda izlenir.