Avusturya

Avusturya, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruyu (Avusturya hukukundaki adıyla anayasa şikâyeti), ilk uygulayan ülke olması, Avrupa modeli anayasa yargısının doğduğu yer olması ve Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvurunun sadece idarenin eylem ve işlemlerine karşı tanınmış olması; başka bir ifade ile Almanya ve İspanya’daki Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvurulara oranla kapsamının çok dar tutulmuş olması açısından ilginç bir örnektir.

Avusturya’da Anayasa Mahkemesi’ne178 bireysel başvuru Avusturya Federal Anayasası’nın179 144. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, idarenin bir kararıyla

177

Arnwine, “İspanya’da Bireysel Başvuru Yolu”, op. cit., s. 261. 178

Avusturya Anayasa Mahkemesi, Bir başkan, bir başkanvekili, on iki üye ve altı yedek üyeden oluşur (Avusturya Federal Anayasası, m. 147/1).

179

Avusturya Federal Anayasası, T.C. Adalet Bakanlığı, op. cit.; http://legislationline.org/documents/ section/constitutions, (01.12.2012)

ya da kanuna aykırı bir kanun hükmünde kararnamenin, anayasaya aykırı bir kanunun veya bir uluslararası sözleşmenin uygulanmasından dolayı bir idari işlem veya eylem ile Anayasayla güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiğini iddia eden kişiler, Anayasa Mahkemesi’ne şikâyette bulunabilirler (Avusturya Federal Anayasası, m. 144/1). Bu düzenlemeden da açıkça anlaşıldığı üzere Avusturya da anayasa şikâyeti idari makamların nihai kararlarına karşı başvurulabilen bir yoldur180. Avusturya’da anayasa şikâyeti her ne kadar doğrudan idari işlem ve eylemlere karşı mümkün ise de Anayasa’nın 144/1 maddesindeki düzenlemeden anlaşıldığı üzere, bir idari işlem veya eyleme dayanak teşkil eden kanuna aykırı bir kanun hükmünde kararnameye, Anayasaya aykırı bir kanuna veya bir uluslararası sözleşmeye karşı da dolaylı olarak anayasa şikâyeti mümkündür. Başka bir ifade ile aleyhine anayasa şikâyetinde bulunulan idari işlem ve eylemin bir temel hak ve özgürlüğü ihlal edip etmediği denetlenirken, bu idari işleme dayanak teşkil eden kanun hükmünde kararname, kanun ve uluslararası sözleşmenin de anayasallığı denetlenmektedir. Şöyle ki başvurucu, şikâyet dilekçesinde şikâyete sebep olan idari işlemi belirtir. Eğer şikâyete konu idari işlem Anayasaya aykırı bir norma dayanıyorsa ve ihlal de bu yüzden gerçekleşmişse dilekçesinde bu hususa da yer verir. Bunun üzerine Anayasa Mahkemesi şikâyete konu idari işleme dayanak teşkil eden bir kanunsa, kanunun Anayasaya aykırı olup olmadığını; bir düzenleyici işlemse düzenleyici işlemin kanuna aykırı olup olmadığına bakar. Bu konuda kanaat getirirse konuyu bir ön mesele haline getirir ve normların Anayasa’ya uygunluk sürecini resen başlatır. Bu denetim sonuçlandırıldıktan sonra anayasa şikâyeti incelenir ve sonuçlandırılır181. Özetle Avusturya’da idari işlemlere karşı doğrudan, bu işlemlere dayanak teşkil eden kanunlara ve düzenleyici idari işlemlere karşı dolaylı bir anayasa şikâyeti mümkün iken yargı kararlarına karşı anayasa şikâyeti mümkün değildir.

Avusturya Federal Anayasası’nın 144. maddesi, Anayasa’daki bütün hak ve özgürlükler için anayasa şikâyetini mümkün kılmaktadır. Bu da Avusturya’daki anayasa şikâyetinin koruma sağladığı hakların kapsamı açısından Almanya’daki

180

Holzinger, Gerhart, “Avusturya Anayasa Hukukunda Anayasa Şikâyeti ve Bireysel Başvuru”, Anayasa Yargısı 26, Anayasa Mahkemesi Yayınları, 24 Nisan, 2009, s. 62.

181

benzerinden daha geniş kapsamlı olduğunu, buna karşın sadece idarenin eylem ve işlemlerine karşı koruma sağlaması açısından da daha dar kapsamlı olduğunu göstermektedir.

Avusturya’da anayasa şikâyeti sadece Avusturya vatandaşlarına tanınmış bir hak değildir. Bu haktan yabancılar da yararlanabilir. Ayrıca özel hukuk tüzel kişilerinin hatta tüzel kişiliği olmamasına rağmen seçmen gruplarının da bu hakka sahip olduğu kabul edilmektedir182. Almanya’daki komünal anayasa şikâyetinde olduğu gibi Avusturya’da da belediyelerin de özerk yönetim ilkesi gereğince kendilerine tanınan hakların ihlal edildiği iddiası ile anayasa şikâyetinde bulunma hakları vardır183.

Avusturya’da da kumrun ikincil niteliğinin bir gereği olarak, anayasal bir hak ve özgürlüğünün ihlal edildiği iddiası ile anayasa şikâyetinde bulunacakların, bu yola başvurmadan evvel kanun yollarını tamamen tüketmiş olmaları gerekmektedir. (m. 144/1). Kanun yollarını tüketen kişiler, kanun yolundaki son kararın kendilerine bildirilmesinden itibaren altı hafta içerisinde Federal Anayasa Mahkemesi’ne anayasa şikâyetinde bulunabilirler (Avusturya Anaysa Mahkemesi Kanunu184, m.81/1). Sözlü olarak açıklanan kararlara karşı ise süre işlemin öğrenildiği tarihten itibaren başlar185.

Anayasa Mahkemesi makul şartlarda şikâyetin sonuca ulaşma şansını görmüyor ise veya karardan bir anayasal meseleyi halletmesi beklenmiyor ise başvuruyu reddedebilir (Avusturya Federal Anayasası, m. 144/2). Görülecek dava Anayasa’nın 133. maddesine göre, Danıştay’ın yetkisi dâhilinde ise başvuru sahibinin başka bir hakkının ihlal edilip edilmediğinin tespiti için başvuru sahibinin talebi üzerine şikâyet, Danıştay’a havale edilir (m. 144/3). Ancak şikâyet, 133. madde hükmü gereğince Danıştay’ın yetkisi dâhilinde değil ise Anayasa Mahkemesi’nce şikâyetin reddi mümkün değildir (m. 144/2).

182

Schuler, Andrea Hans, Die Verfassungsbeschwerde in der Schweiz, der Bundesrepublic Deutschland und Österreich, Zürich, Verlag Schulthess, 1968, s. 178; Aktaran, Göztepe, Anayasa Şikayeti, op. cit., s. 29.

183

Göztepe, Anayasa Şikâyeti, op. cit., s.29-30. 184

Constitutional Court Act, http://www.vfgh.gv.at/cms/vfgh-site/english/downloads/englishvfgg.pdf (01.12.2012).

185

Başvuru dilekçesinde iptal edilmesi istenen karar, iptal isteminin gerekçeleri belirtilmelidir (m. 82). Başvuru esastan incelenmek üzere kabul edildikten sonra, Anayasa Mahkemesi bütün anayasal haklar açısından bir inceleme yapmaktadır. Başka bir ifade ile Anayasa Mahkemesi hangi hakkın ihlal edildiği konusunda başvurucunun talebiyle bağlı değildir186. Dolayısıyla başvuru dilekçesinde ihlal edildiği iddia edilen hakkın somut olarak belirtilmesi şart değildir187.

Mahkemenin daha hızlı ve verimli bir inceleme yapabilmesi için anayasa şikâyetinde şikâyetçinin avukat aracılığı ile temsili zorunludur (Avusturya Anayasa Mahkemesi Kanunu, m. 17/2). Başvurucunun maddi imkânlarının yetersiz olması durumunda başvurucu adli yardımdan yararlandırılır. Adli yardımdan yararlandırılan başvuruculardan mahkeme masrafları talep edilmez, kendilerine ücretsiz olarak avukat temin edilir188.

Anayasa Mahkemesine yapılan başvurunun durdurucu etkisi yoktur. Mahkemenin giderilmesi güç zararların doğması ihtimaline karşılık, esas hakkındaki kararını verinceye dek başvuranın talebi üzerine geçici tedbir kararı vermesi mümkündür (m. 85).

Anayasa Mahkemesi başvuruyu esastan inceledikten sonra başvurunun kabulüne karar verirse, başvuranın anayasal hakkını ihlal eden kararın, kanuna aykırı kanun hükmünde kararnameden mi, anayasa aykırı kanun veya uluslararası sözleşmenin uygulanmasından mı kaynaklandığını açıkça tespit eder ve kararı iptal eder. Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararını müteakiben idari makamlar kararın gereğini derhal yerine getirmek zorundadırlar (m. 87).

Mahkeme, şikâyetin masraflarını başvuranın talebi üzerine başvurusu reddedilen veya başvuranın şikâyetini kabul eden tarafa yüklenmesine karar verebilir. Aynı uygulama, başvuranın başvurusu hakkında karar verilmeden evvel başvurusunu geri alması durumunda da caridir (m. 88).

186

Ibid., s. 63. 187

Göztepe, Anayasa Şikâyeti, op. cit., s. 30. 188