Yukarıda değindiğimiz gibi İngiliz Savaş kabinesi 1918 yılının Kasım ayında Almanya ile ateşkesin sona ermesinden kısa bir süre sonra Rusya'daki durumu tartışmak için bir araya gelmişti. Rusya’daki durum aylardır özellikle İngiliz Savaş kabinesinde tartışmalara yol açmıştı. İngilizler Rusya’ya yönelik bir askeri işgal harekâtı için Fransızlarla anlaşmışlardı ancak Amerika’nın da kendilerine katılacak olması halen kesinleşmemişti.
11 Mart 1918 tarihli Savaş Kabinesi raporuna istinaden bölgeden alınan bilgiler Bolşeviklerin endişe verici biçimde bölgeye yayıldığı yönündeydi. Bu kapsamda İmparatorluk Genel Kurmay Üyesi Henry Wilson Sibirya’daki Japon müdahalesini teşvik etmek ve desteklemek için Japonya ve Amerika'nın kendileri tarafından yönlendirilmesi gerektiğini vurguladı. Ayrıca 7 Mart 1918’de savaş kabinesinde yapılan bir toplantıda Wilson, Rusya’ya yönelik askeri müdahalenin ilk sinyalini vermişti458.
Wilson Bağdat'tan Kuzey-Batı İran’a kadar uzanacak ve Bağdat ile Hazar arasında örgütlü bir askeri güç kurulması için yerel örgütlerin teşkili ve Kafkasya'da
456 TNA: PRO. CAB /23/5, 369, s. 4. 457 TNA: PRO. CAB /23/5, 369, s. 4.
Ermenistan'ın kendi taraflarına çekilmesi gerekliliğine değinmişti. Wilson “etkimizi Karadeniz'in doğu limanlarına kadar uzatmalıyız. Hindistan’dan bölgeye askeri görevliler göndererek Türkistan’da Alman ajanlarını ve propagandasını engellemeliyiz” demişti459.
Wilson’un “özellikle Amerika’yı ve Japonya’yı Sibirya’ya yönelik bir müdahale için teşvik etmeli ve desteklemeliyiz” politikası başarıya ulaşmış ve Ağustos 1918’de hem Japonya hem de ABD, Çekoslovak kuvvetlerinin doğudaki hareketini desteklemek için silahlı kuvvetlerini Sibirya’ya göndereceklerini açıklamışlardı460. 12
Ağustos'ta ilk Japon birlikleri 19 Ağustos'ta ise Amerikan ordusu müdahaleye başlamışlardı.
Böylece Rusya'da “İç Savaşı” destekleme ve müttefiklerin bölgeyi işgal planı başlamıştı. İngilizlerin bu politikalarının Rusya’yı kontrol altına alma ve müttefikler ile birlikte her yerden çevreleme stratejisi olduğu kadar Türkistan bölgesindeki halklar arasında Rusya’nın itibarını etkileme yönü de bulunmaktaydı. Bunu İstihbaratçı Yüzbaşı Etherton oldukça iyi ifade etmişti. Etherton raporunda “Rus-Japon savaş sonucunda oldukça etkilenmiş olan Türkistan’a yaptığım yolculuk sırasında, Özbeklerin duyarlı insanlar olduğunu ve dış siyaset açısından gösterdikleri tarafgir tutumu, ayrıntılı olarak gördüm. Nitekim, şu anda Asya'da yayılan milliyetçi hareket muhtemelen şimdiye kadar Doğu'da kesintisiz hâkim olmuş büyük bir milletin geri çekilmesini sağlayan Japonya'nın olağanüstü başarısında izlenebilir” demişti461.
Etherton’a göre Rusya bir Asyalı halk tarafından geri çekilmeye zorlanmış ve bölgedeki halklar arasında itibar kaybetmişti. Ayrıca Batı Sibirya'yı düşmana açık bırakmanın, Türkistan'ı tamamen tehlikeye atacağı ve Almanların İran'dan doğuya
459 TNA: PRO. CAB/24/44, WC 264.
460 George C.Guins, “The Siberian Intervention, 1918-1919”, The Russian Review, Vol. 28.4 1969, ss.
428-440.
461 Etherton burada bir Asya devletinin modern çağda ilk kez bir Avrupa devletini yenilgiye uğratması
ile sonuçlanan ve Japonya’nın Rusya'yı Uzakdoğu'daki yayılmacı politikadan vazgeçmek zorunda bıraktığı 1904-1905 Rus-Japon savaşından bahsediyor. “P.T. Etherton, Central Asia Pan-Turanian Movement“, IOR / L / PS / 18 / C181, Mayıs 1918.
ilerlemesini sağlayacağı da İngilizler tarafından birçok belgede vurgulanmıştı462.
Robert Cecil ise Japon müdahalesinin, Rusya’nın bütünüyle Almanlaştırılmasına karşı tek gerçek koruma olduğunu ifade etmişti463.
İngilizlere göre Türkistan’daki rahatsızlıkların temel nedeni, ülkeye Moğolistan’dan ve Sibirya’dan giren ve esaretten kurtulan Almanlardı464. Görüldüğü
gibi İngilizler Türkistan bölgesinde bir Rus etkisinin ve Alman etkisinin ortadan kaldırılması için söz konusu politikayı devreye sokmuşlardı.
Kasım ayına gelindiğinde Kuzey Rusya ve Sibirya'da İngiliz birliklerinin varlığı ve ülkenin diğer bölgelerindeki çeşitli Beyaz gruplara verilen destek, müttefiklerin Rusya’ya karşı gizli yürüttüğü mücadelenin açığa çıkmasını sağlamıştı. Ayrıca Vladimir Lenin’e İngiliz hükümeti tarafından yapıldığı iddia edilen bir suikast girişimi olan “Lockhart Plot”465 olayı ilişkileri daha da gergin hale getirmişti.
Lenin’in Bolşevik hükümeti ile İngilizler arasındaki gayri resmi diplomatik ilişkiler artık kopmuştu. Bolşeviklerle savaş durumu ilan edilmediyse de İngilizler neredeyse fiili bir savaş durumuna geçmişti. Bakanlar Kurulu üyeleri ayrıca
462 “Secret, Imperial War Cabinet”, TNA: PRO. CAB/23/5, WC 369, 21 Mart 1918. 463 “Secret, Russian and Japan”, TNA: PRO.CAB/24/44, GT 3892, 12 Mart 1918. 464 “Secret, Situation in Russia”, TNA: PRO. CAB/24/11, GT 529, 23 Nisan, 1917.
465 “Lockhart Plot” olarak isimlendirilen olay Birinci Dünya Savaşı'nın hemen sonrasında Vladimir
Lenin’e yapılan bir suikast girişimi olduğu iddia edilmektedir. Söz konusu suikast iddiasına göre İngiliz hükümeti savaştan çekilen Rusya’yı tekrar savaşa sokmak için çabalamakta ancak istediği sonucu alamamaktadır. Bu nedenle Londra, görünüşte yeni hükümet ve Londra arasındaki iletişimi sağlamak için Robert Bruce Lockhart’ı İngiliz hükümetinin Moskova'daki temsilcisi göndermiştir. Lockhart’a göre, Rusya’nın tekrar savaşa girmesi için Lenin'in ortadan kaldırması gerekmektedir. Haziran 1918'de Lockhart kendisine para gönderilmesini istemiş ve bu para ile Lenin'i ortadan kaldırmak ve Bolşevikleri devirme girişimini finanse etmek için kullanmayı planlamıştır. Lockhart bu olayda yalnız değildir, ünlü İngiliz istihbaratçısı Sidney Reilly ile birlikte çalışmaktadır. Sidney Reilly birçok araştırmacıya göre takma isim kullanan ve İngiliz Gizli Servisi için çalışan bir Rus'dur. Lockhart ve Reilly’nin yaptıkları plan üzerine 1918’in yazında adı bilinmeyen Rus bir kadın Lenin'i öldürme girişiminde bulunmuş, ancak başarılı olamamıştır. Bu olaydan hemen sonra Rus gizli servisi ÇEKA, Lockhart'ı tutuklamıştır. Reilly ise ülkeden kaçabilmiştir. Ekim 1918’de Lockhart, Londra'da tutulan Litvonov adlı bir Rus diplomatla değiş tokuş edilerek hapishaneden kurtarılmıştır. Söz konusu suikast girişiminin doğruluğu halen tartışılmaktadır. Lockhart 1930’da yazdığı anılarında da suikast girişimine destek verdiğini inkâr etmiştir. Ayrıca İngiliz hükümeti tarafından da reddedilmesine rağmen bu olayla ilgili birçok belge halen “İngiliz Resmi Sırlar Yasası”na tabiidir Bknz. John W. Long, “Searching for Sidney Reilly: The lockhart plot in revolutionary Russia, 1918”, Europe-Asia Studies, Vol. 47.7 (1995), ss. 1225-1241; Richard K. Debo, “Lockhart Plot or Dzerhinskii Plot?”, The Journal of Modern History, Vol. 43.3 (1971), ss. 413-439.
Bolşevizm’in ve Bolşevik devriminin özellikle Orta Avrupa ve Asya'ya yayılmasıyla ciddi şekilde endişeliydi.
Kabine ’ye sunulan bir bildiride, İmparatorluk Genelkurmay Başkanı General Sir Henry Wilson, Müttefiklere Rusya’nın mevcut durumunda uygulayabileceği üç farklı politika önermişti466. Bu konferans da ele alınan konular daha önce incelediğimiz
İngilizlerin Rusya’yı işgali hakkındaki “Rusya'da İngiliz askeri politikası” belgesine dayanmaktaydı. 14 Kasım 1918 tarihli “Savaş Kabinesinin Toplantı Tutanağı”nda Rusya, Sibirya, Türkistan, Kafkas, Baltık Devletleri, Polonya, Finlandiya ile ilgili İngiliz menfaatleri ele alınmıştı. Buradan çıkan önerilerden ilki, bütün birliklerin, ülkeyi bir tampon millet kuşağı ya da bir "kordon" ile çevrili bırakarak Rusya'dan çekilmesiydi467.
İngiliz Genel Kurmayı, inisiyatifin neredeyse tamamen Bolşeviklere bırakılacak olmasından endişeliydi. Sonuç olarak, tampon devletlerin sürekli bir baskı altında yaşamak zorunda kalacakları ve müttefik birliklerden önemli bir destek almadan Bolşevik tehdidine karşı koyamayacakları kesindi. İngiliz Ordusu'nun böyle bir birliği yoktu ve General Wilson diğer müttefiklerin de onlara sahip olduğuna inanmıyordu.
İkinci seçenek, Bolşeviklere yönelik büyük bir askeri müdahale yapılmasıydı ve bu şekilde tüm Rusya işgal edilecekti. Bu strateji, olası tüm Alman planlarına da etkili bir şekilde engel olacaktı. Ruslar ayrıca Müttefiklere özgürlükleri için teşekkür edecek ve Almanlara sırtlarını döneceklerdi. Kaynak yetersizliği, bu seçeneğin gerçekçi olmadığı anlamına geliyordu. General Wilson bu nedenle Bakanlar Kurulu'na başka bir politika izlemesini önerdi. Buna göre, Müttefikler sadık kuvvetleri (yani Beyazlar) askeri malzemelerle desteklemeye devam edeceklerdi468.
Kabine’de alınan kararlar çerçevesinde İngiliz hükümeti, General Denikin ile
466 “Secret, Minutes of a Meeting of the War Cabinet”, TNA: PRO. CAB 23/8, WC 502, 14 Kasım
1918.
467 “Secret, Minutes of a Meeting of the War Cabinet”, TNA: PRO. CAB 23/8, WC 502, 14 Kasım
1918.
ilk resmi teması sağladı ve Albay Blackwood'un önderliğinde küçük bir görev grubu, 25 Kasım 1918'de Ekaterinodar'daki Gönüllü karargahına ulaştı469. Blackwood’un
görevi Beyazları desteklemek için gelecekteki İngiliz operasyonlarına hazırlanmak üzere istihbarat toplamaktı. Yarbay Blackwood Denikin ve Genelkurmay Başkanı I.P Romanovskiy ile de görüşmeler yaptı470.
Bu görüşmelerde verilen mesajlar açıktı. Herhangi bir geçici zorluğa rağmen, Beyazlar Bolşevikleri ezmeye kararlıydı ve Müttefikler zaferin sağlanması için güvence vermişti. Gönüllü generaller, Güney Rusya’da birçok Beyaz kuvvetin General Denikin’in emrine verilmesi gerektiğini düşünüyordu. Artık operasyonlar gizli olmadan yapılıyordu471.
Denikin, Kornilov'un ölümünden sonra Gönüllü Ordusunun komutasını üstlenmişti. Ayrıca, Müttefik davaya her zaman sadık kaldığı ve örneğin Don Kazakları Lideri General Krasnov'un aksine, Almanlarla hiçbir zaman bağlantı kurmadığı için, hükümet için en uygun seçenek olarak görülüyordu. Generaller Blackwood'a, Beyaz birliklerin Müttefiklerden yardım almadan Bolşeviklere karşı aktif operasyonlarını sürdüremeyeceklerini söyledi. Ayrıca, Moskova'ya yönelik saldırı ve Bolşevik rejimin tamamen imhası için daha büyük bir orduya ihtiyaç vardı472.
Doğal olarak, bu kitlesel ordunun silahlanması ve donatılması yalnızca Müttefiklerin yardımına dayanıyordu. Denikin, Bolşeviklerin gerçek bir mücadele yapamayacağını belirtti, ancak Müttefiklerin gerideki bölgeleri ve iletişim hatlarını korumaları için 18 piyade birliği ve dört süvari birliği göndermeleri gerektiğini
469 “Report on the Visit of British Military Mission to the Volunteer Army under General Denikin in
South Russia”, FO 317/3677, Kasım-Aralık 1918.
470 “Secret, Minutes of a Meeting of the War Cabinet”, TNA: PRO. CAB 23/8, WC 502, 14 Kasım
1918.
471 “Report on the Visit of British Military Mission to the Volunteer Army under General Denikin in
South Russia”, FO 317/3677, Kasım-Aralık 1918.
belirtti473.
Albay Blackwood, Genel Kurmay ziyaretini ayrıntılı olarak rapor etti ve General Wilson da Bakanlar Kurulu'nda bu bilgileri paylaştı. Bu raporun sonucunda Blackwood, Güney Rusya'daki İngiliz politikası için bazı öneriler yaptı. Bu önerilerden birincisi olarak, Gönüllü Ordusu’nu Beyaz güçlerin en önemlisi olarak tanımladı ve Denikin'in kontrolündeki ayrı Kazak ordularının komutasını birleştirme konusunda destek verilmesini tavsiye etti474.
İkincisi, kritik durumu istikrara kavuşturmak için silahlara ve diğer askeri malzemelere önemli miktarda yardım gönderilmeliydi. Bununla birlikte, Blackwood, İngiliz savaş birliklerini Güney Rusya'ya göndermeye karşıydı. Bunun yerine, yardımların etkin bir şekilde dağıtımını düzenlemek ve denetlemek için kalıcı bir askeri görev birliği gönderilmeliydi475.
Üçüncüsü Müttefikler, Bolşevik karşıtı çeşitli gruplardan oluşan Gönüllüleri, Kazakları ve Kafkas milletlerini uzlaştırmak için Güney Rusya'ya siyasi bir görevle göndermeliydi. Blackwood ayrıca, Beyazların mücadelesini desteklemek için ekonomik yardımın organize edilmesini tavsiye etti476.
Churchill, Genelkurmay'a Bakanlar Kurulu’nun 1918 Kasım’daki Denikin’i destekleme kararına dayanarak operasyonu planlama ve başlatma talimatını verdi. Albay Blackwood tarafından sağlanan bilgilere dayanarak ocak ayının başında 100.000 kişilik bir ordu için teçhizat sevkiyatı düzenlemeye karar verildi. On gün sonra, Genelkurmay, 50 uçak ve 50 tankı Kolçak’ın Sibirya’daki ordusundan Denikin’e yönlendirdi477.
Ayrıca, bilgi toplamak ve gelecekte tank kullanımını planlamak için Kraliyet
473 FO 317/3677.
474 FO 317/3677. 475 FO 317/3677. 476 FO 317/3677.
Tank Kolordusundan bir grup subay Güney Rusya'ya gönderildi. Churchill’in de yönettiği Hava Bakanlığı, Güney Rusya’ya tamamen silah, yedek parça ve yakıt tedarik eden 90 asker ve 100 uçaktan oluşan bir misyon gönderme planını hazırladı. Sadece birkaç hafta sonra ve Bakanlar Kurulu’na danışmadan, Churchill, Genelkurmay'a Denikin Ordusuna verilen tedarik miktarını 250.000 kişilik bir ordu için yeterli olacak şekilde artırma talimatı verdi478.
Genelkurmay Başkanlığı yine Bakanlar Kurulu'ndan izin almaksızın İngiliz kuvvetlerinin komutanı General Milne’ye kalıcı bir teşkilat kurmaları talimatı verdi. Denikin'in yeni kurulan Güney Rusya Silahlı Kuvvetleri "Güney Rusya’daki İngiliz Askeri Misyonu” ile iş birliği yapacaktı479.
Görünürde Genelkurmay talimatları, Misyonun görevinin ordu hakkında rapor toplamak olarak belirlemişti. Gerçekte ise Güney Rusya’daki Denikin Ordusu’nun ihtiyaçlarını araştırmak, teçhizatın dağılımını denetlemek ve İngiliz silahlarını kullanma konusunda Rusları eğitmeye çalışmaktı. Askeri Misyonun siyasi meseleler üzerinde herhangi bir resmi gücü yoktu ve sadece Savaş Ofisi'nin emriyle hareket etmesi talimatı verildi480.
Güney Rusya’da devam eden olaylar ilerde görüleceği üzere Türkistan misyonunun da devreye girmesini sağladı. Böylece İngiliz kuvvetleri tüm bölgede her türlü mali, askeri ve propaganda eylemi sürdürerek hakimiyeti sağlamaya çalışıyordu.
478 “Air Ministry Memorandum”, I/204/260/8, 13 Ocak 1919. 479 “Air Ministry Memorandum”, I/204/260/8, 13 Ocak 1919. 480 I/204/260/8.