Arkadaşlık Grupları

Siyasal toplumsallaşma sürecinde birey üzerinde etkili olan araçlardan biri de sosyal ilişkilerin yoğun bir şekilde gerçekleştiği arkadaşlık gruplarıdır. Arkadaşlık grupları, yüz yüze ilişkiler ve “biz” duygusu çerçevesinde yaşam boyu devam eden bir süreçte belirli işlevleri yerine getirmektedirler..

Toplumsallaşma sürecinde birey akranı ile benzeşmek için davranışlarını değiştirir (Wiersma vd., 2010: 185). Çünkü, toplumsallaşma sürecinde arkadaşlar zamanla birbirini etkilemekte bu bağlamda iki çocuk zamanla giderek benzer davranışlar sergilemektedirler (Bowker vd., 2010: 711). Bu etkileşim süreci toplumsallaşmanın bir sonucu olarak gerçekleşmekte ve arkadaş grupları bireyin tutum, değer ve davranışları üzerinde etkili olmaktadır.

Arkadaş grupları aynı yaştaki çocuklardan oluşur. Kimi kültürlerde, özellikle de küçük geleneksel toplumlarda, arkadaş grupları yaş dereceleri olarak biçimlenir (Giddens, 2008: 207). İnsan hayatının önemli bir bölümü ailenin yanı sıra bu türdeki gruplar içerisinde geçmekte ve bunların toplumsallaşma sürecinde önemli etkisi bulunmaktadır (Dursun, 2012: 225). Arnett (1995: 620) arkadaşların boş zamanlarını genellikle birlikte değerlendirdiklerini belirtmektedir. Arkadaşlık grupları, çocuğun toplumsal ufkunun genişlemesine ve onun karmaşık bir kişilik kazanmasına katkıda bulunabilir. Arkadaşlık grubu içinde çocuk sevgi, beğeni, yakınlık arar; bunları elde etmek için de kendisini grubun ölçülerine ve değerlerine uydurur (Bozkurt, 2005: 124). Birey, bu gruplar içerisinde kendi beklenti ve yetenekleri doğrultusunda gerekli rolleri gerçekleştirerek toplumsallaşma sürecinin bu boyutunu devam ettirmiş olur.

Bir aile içinde doğan birey ilk değerleri, kuralları ve eğilimleri burada alırken hayatın erken dönemlerinde ailenin yanı sıra içinde yer aldığı değişik arkadaş gruplarından da bu yönde etkilenir (Dursun, 2012: 226). Çocuk ailede edindiği “biz” duygusunun yanında ailede geliştirdiği bilgi ve tecrübeleri ışığında yeni bir “biz” olgusunu arkadaşlık çevresiyle kurar. Ailedeki duygusal ilişkiler, arkadaş grubu aracılığıyla rasyonel ilişki biçimine dönüşür. Liderlik ve itaat yönündeki yetenekleri arkadaşlık gruplarında ortaya çıkmaya başlamaktadır. Yine grup bilinci, birlikte karar alma ve davranış geliştirme kültürü bu grup içerisinde gerçekleşir (Çetin, 2003: 78).

Toplumsallaşma sürecinde akran grubu, çocukluk ile yetişkinlik arasında bir ara dönem olduğundan ergenlerin oluşturduğu bir grup olarak daha yenilikçidir (Rosengren, 1994a: 14). Gençlerin büyüdükçe, arkadaşlarının daha önemli olduğunu belirten Dostie-

Goulet’e göre (2009: 407-418), ailelerin etkisi zamanla azalabilmekte, arkadaşlarının etkisi ise artmaktadır. Kışlalı ise (2000: 119) yaş ilerledikçe, çocukların siyasal konuları daha çok arkadaş grupları içinde tartışmaya başladığını, özellikle aile yapısının otoriter olduğu durumlarda, arkadaş grubunun etkisinin daha kolay görülebildiğini ifade etmektedir.

Arkadaşlık gruplarının bütün hayatı boyunca kişinin toplumsallaşmasında etkili olduğunu ifade eden Akın’a göre (2013: 123) arkadaşlık grupları sadece toplumsallaşmanın insanı yoğun olarak şekillendirdiği çocukluk ve gençlik yıllarında değil aynı zamanda yetişkinlik dönemlerini de bütünüyle içine alan, hayatın her aşamasında insan hayatını etkileyen toplumsallaşma araçlarıdır. Özkalp (2001: 120) yetişkinlik döneminde arkadaş gruplarının evlilik yaşamı, anne baba olma, emeklilik ve eşin ölümü ile ortaya çıkan durumlarda da insanlara yardımcı olduğunu vurgular.

Toplumsallaşma sürecinde olduğu gibi siyasal toplumsallaşma sürecinde de arkadaşlık grupları oldukça etkilidir. Birey, aile içinde temel siyasal yönelimleri; tutum, değer ve davranış kalıplarını öğrenir. Arkadaş grupları ile siyasal toplumsallaşma sürecinde hem siyasal sistem hakkında bilgi aktarımı yapmakta hem de siyasal tutum, değer ve davranışların birey tarafından öğrenilmesi için ortam oluşturmaktadır (Orhan, 2009: 66). Arkadaş grupları ile güncel siyasal konular hakkında değerlendirmeler yapmak, bu konulardaki tartışmalar içerisinde bulunmak, siyasal faaliyetlere katılım gösterebilmek siyasal toplumsallaşma sürecine ivme kazandırmaktadır. Akın’a göre (2013: 124) siyasal örgütlerin belli bir düşünce ya da ideoloji etrafında toplanmış insanlar tarafından oluşturulduğu hatırlanırsa, arkadaşlık gruplarının siyasal toplumsallaşma açısından nasıl önemli bir işlev gördükleri anlaşılabilir. Çünkü, aynı siyasal fikir etrafında toplanmak arkadaşlık ilişkileri açısından önemlidir.

Bu değerlendirmeler çerçevesinde arkadaşlık gruplarının tamamen benzer siyasi görüşler doğrultusunda şekillendiğini söyleyebilmek doğru olmayacaktır. Turan’a göre (1977: 60) bireyin üyesi olduğu gruplar farklı siyasal kültürlerin aktarıcısı ise, çelişen duygu, tutum, inanç ve kurallarla karşılaşan birey farklı sonuçlar ortaya koyacaktır. Bunlardan birincisi, her grup birey açısından aynı önemi ve ağırlığı taşımadığından siyasal toplumsallaşma sürecinde birey siyasal kültürünün biçimlenmesinde etkin olan gruplara yönelir. İkincisi, birey kendi eğilimleriyle çelişen gruplardan çekilebilir ya da bunları önemsemeyebilir. Üçüncüsü ise, çelişen mesajları bağdaştıramazsa siyasetten ilgisini tamamıyla çekebilir. Son olarak, bireyin kendisini yakın hissettiği grup, genel

siyasal kültürden büyük ölçüde ayrılık gösteriyorsa, birey siyasal topluma, rejime ya da hükümete yabancılaşarak, onu kendisinin dışında, etkileyemediği ve sevmediği bir olgu olarak algılamaya başlayabilir. Ancak, bireyin üyesi olduğu gruplar çelişen eğilimler önermezler, bireyin siyasal bilgisini artırmasına, davranışlarını yönlendirmesine yardımcı olurlar.

Burada belirtilmesi gereken bir diğer husus da arkadaşlık grubu, sadece siyasal tercihler üzerinden üretilen bir birlikteliğe karşılık gelmediğidir. Farklı siyasal düşüncelere sahip olan arkadaşların siyasal görüşleri dolayısıyla birbirlerini etkilemeleri ve hatta siyasal görüşlerinin değişmelerine sebep olmaları, siyasal toplumsallaşma açısından (Akın, 2013: 124) dikkate alınması gereken bir konudur. Farklı, siyasal düşüncelerine rağmen, bir başka ortak amaç ve hedefler doğrultusunda arkadaşlık grubunda bir araya gelen bireyler bu sosyal ilişkileri çerçevesinde birbirlerinin siyasal düşüncelerini dahası siyasal tercihlerini etkileyebilir ve değiştirebilirler. Bu durum siyasal toplumsallaşma sürecinin bir gereğidir. Zira toplumsallaşma ve siyasal toplumsallaşma süreci dinamik ve çok yönlü bir yapıya sahiptir.

Çocuğun yaşı ilerledikçe, siyasal konuları ailesinden çok arkadaş grupları ile konuşma eğilimindedir. Arkadaşların ve ailenin siyasal parti seçimleri aynı ise çocuklar büyük bir olasılıkla bu seçime uyuyorlar. Arkadaşların ve ailenin parti seçimlerinde bir uyuşmazlık varsa, çocukların aile görüşünden ayrılma olasılığı artıyor (Alkan, 1979: 79). Ancak, Dursun’a göre (2012: 226) ailenin değerleri ve tutumlarıyla arkadaşlık grubununki arasında bir zıtlık varsa o durumda belli siyasal tutumların ve değerlerin oluşturulması daha zor olacaktır.

Siyasal toplumsallaşmada arkadaşlık gruplarının etkisi genellikle çocukluk ve ergenlik çağı kapsamında ele alınmaktadır. Alkan’a göre (1979: 77) bunun bir nedeni bazı araştırmacılara göre, ilke olarak bu çağın kişilik gelişmesinde öncelikli olmasıdır. Bir diğer nedeni ise, yetişkin insanın farklılaşmaya uğramış, kalabalık ve çok yönlü dünyasında zaten biçimlenmiş bir kişilik üzerinde, arkadaşlarının etkilerinin göreli olarak az olacağıdır. Bu değerlendirmelerle birlikte arkadaşlık gruplarının yetişkinlik döneminde de siyasal toplumsallaşma üzerinde bazı etkilerinin olabileceğini söyleyebilmek mümkündür.

Sonuç olarak, siyasal toplumsallaşma sürecinde, bireyin yaşamı boyunca sosyal ilişkilerinde önemli bir yeri bulunan arkadaşlık grupları siyasal toplumsallaşma sürecinde önemli bir etkiye sahiptir. Bireyin siyasal bilgi edinmesinde, siyasal tutum ve

değerleri öğrenmesinde ve siyasal davranışının şekillenmesinde arkadaşlık grupları önemli siyasal toplumsallaşma araçlarından biridir.