ARAŞTIRMANIN ÇERÇEVESİ 1 Araştırmanın Amacı

Çalışmanın amacı, Türkiye’de faaliyet gösteren büyük örgütlerin açıkladıkları etik kodlarda İKY konularının ne ölçüde dikkate alındığını belirlemeye çalışmaktır. Diğer bir ifadeyle çalışma, Türkiye’deki örgütlerin oluşturdukları ve kamuoyuna faaliyetlerinde benimsediklerini beyan ettikleri etik kodlarında İKY konuları ve uygulamaları ne kadar etkili ve bu kodlar İKY ile ilgili bilgileri ne düzeyde içermektedir sorularına yanıt bulmak amacıyla tasarlanmıştır.

3.2. Araştırmanın Yöntemi

Etik kodların araştırılmasında genellikle içerik analizi yöntemi kullanılır ve sıklıkla kodlarda yer alan konular kategorilere ayrılır (Mcdonald, 2009). Çalışmamızda da veri elde etme yöntemi olarak içerik analizi kullanılmıştır. Araştırmaya Fortune Türkiye Dergisinin her yıl yapmış olduğu Fortune 500: Türkiye’nin En Büyük 500 Şirketi sıralamasına 2008 yılı itibariyle (www.fortuneturkey.com/fortune500-2008) yer alan ilk 100 işletme dâhil edilmiştir. Buna göre bu sıralamada yer alan işletmelerin web siteleri temel alınarak burada beyan ettikleri etik kodları incelenmiş ve araştırma sorusu doğrultusunda içerik analizine tabi tutulmuştur.

3.4. Araştırmanın Kısıtları

Araştırmada en önemli kısıt zaman konusunda yaşanmıştır. İşletmelerin etik kodlarına web sitelerinde yer verdikleri varsayımı araştırmamızın diğer bir kısıdını oluşturmaktadır.

3.3. Araştırmanın Katkısı

Literatürde İKY ve iş etiği ilişkisini araştıran bazı araştırmalar bulunmasına rağmen bu konu henüz yeterince aydınlatılmış bir alan değildir. Dolayısı ile işletme yöneticilerinin ve akademisyenlerin bu konuya daha yoğun bir biçimde eğilmeleri bir gereklilik olmaktadır (Woodall ve Winstanley, 2000). Çalışma, örgütlerin açıkladıkları etik kodlarında İKY ile ilgili bilgilere ne düzeyde yer verdiklerini belirlemeye çalışarak, iş etiği ve İKY ilişkisine bu yönde ışık tutmaya çalışmaktadır. Diğer bir ifadeyle etik kodlarda İKY’nin ne düzeyde etkili olduğu ortaya konularak, literatüre bu anlamda katkı sağlamak amaçlanmaktadır.

3.5. Araştırmanın Bulguları

Araştırmada daha öncede değinildiği gibi işletmelerin etik kodlarına ulaşabilmek amacıyla web siteleri kullanılmıştır. Bu doğrultuda işletmelerin web sitelerinin içinde ve arama motorunda anahtar kelimelerle arama yapılmıştır. Ayrıca işletmelerin kurumsal yönetim ilkelerine uyum raporları da incelenerek etik kodlarıyla ilgili bilgiler belirlenmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmalar ışığında örneklemimizi oluşturan Fortune 500: Türkiye’nin En Büyük 500 işletmesinden 100’ünün etik kod durumlarıyla ilgili elde edilen bulgular şu şekildedir: 40 işletme etik kodlara sahiptir. Ancak bu işletmelerden 32’si kamuoyunu bilgilendirme politikası çerçevesinde etik kodlarını web sitelerinde duyurmuştur. Diğer 8 işletmenin de yazılı etik kodları olmasına rağmen bu kodların içeriği web sitelerinde kamuoyuna bildirilmemiştir. Ancak sitelerinde kodların işletme çalışanlarıyla paylaşıldığı bilgisi mevcuttur. Örneklemdeki 60 işletmenin etik kodlarının bulunmadığı belirlenmiştir. Etik kodlara sahip olmayan bu işletmelerden 3’ünün web sitelerinde yazılı etik kod oluşturulması konusunun kurumsal yönetim komitelerinin gündeminde olduğu ve bu yönde çalışmalar yapıldığı bilgisi yer almaktadır.

Araştırma sorumuza yanıt bulmak amacıyla örneklemimizde yer alan 32 işletmenin etik kodları içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Araştırmada elde edilen bulgular şu şekildedir: Etik kodlara sahip işletmelerin en fazla 3’ü aynı, plastik ve kauçuk sektöründe faaliyet göstermektedirler. Diğerleri petrol ve türevleri üretimi ve dağıtımı (2), elektronik ve telekomünikasyon gibi farklı sektörlerde faaliyette bulunmaktadırlar. Bu bulgu ışığında etik kodların daha yaygın olarak hangi sektörlerde kullanıldığı sorusuna cevap vermek mümkün görünmemektedir. Buna göre örneklemimiz çerçevesinde etik kodların Türkiye’de kullanımının belirli sektörlerde yoğunlaşmadığını söyleyebiliriz.

Etik kodlara yansıyan İKY’ndeki etik konular ve bu konuların farklı işletmelerin kodlarında tekrarlanma sıklıkları aşağıdaki gibi özetlenebilir: Etik kodlarda en çok tekrarlanan (21) İKY değeri “tüm çalışanlara eşit davranma diğer bir ifadeyle fırsat eşitliğinin sağlanması” dır. Çalışanlar için “güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamının sağlanması” en çok (20) tekrarlanan diğer konudur. Tüm işletme ve İKY uygulamalarında “ayrımcılığın engellenmesi” konusu etik kodlarda 19 defa geçmiştir. Buna göre işletmeler etik kodlarında İKY uygulamalarında yaş, cinsiyet, din, dil, ırk gibi konularda ayrım yapmaksızın her çalışana eşit yaklaşımı esas aldıklarını bildirmektedirler. İşletmelerin çalışanlarla, tedarikçilerle, müşterilerle ve diğer ilgililerle ilişkilerinde “doğruluğu ve dürüstlüğü” benimsemeyi hedefledikleri (17) görülmektedir. “Çalışanların sürekli eğitimi ve geliştirilmesi” (14) ile “çıkar çatışmalarından uzak durmak” (14) konuları etik kodlarda tekrarlanan konulardandır. İşletmeler İKY uygulamaları ile çalışanlarının beceri ve bilgilerini sürekli güncel tutmaya çalıştıklarını ifade etmektedirler. Bu ayrıca çalışanlara

yapılan yatırımın işletmelerce önemsendiğinin ifadesi olmaktadır. Etik kodlarda “işletmenin kaynaklarının etkin kullanımı” (11) ve “işletme bilgilerinin gizliliği” (11) konuları ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Etik kodlara sahip işletmelerden 10’u “çalışanların yasalardan doğan tüm özlük haklarının kullandırılması” konusunda hassasiyetlerini kamuoyu ile paylaşmıştır. Aynı zamanda yine işletmelerden 10’u çalışanlarla ilgili sahip oldukları bilgileri ilgililer dışında kişilerle paylaşmadıklarını diğer bir ifadeyle “çalışan bilgilerinin gizliliği” konusunu önemsediklerini beyan etmişlerdir. İşletmeler çalışanları arasında “psikolojik ve fiziksel tacizin” engellenmesi (8) yönünde uygulamalara sahip olduklarını etik kodlarında paylaşmışlardır. Ortaya çıkabilecek etik dışı davranışların diğer bir ifadeyle etik kod ihlallerinin ilgili kişilere bildirilme sorumluluğunun (7) çalışanlara ait olduğu etik kodlarda ifade edilmektedir. İşletmelerden 6’sının etik kodlarında “İKY uygulama ve kararlarında objektif kriterler” kullanıldığı bilgisi yer almaktadır. Buna göre etik kodlara sahip işletmelerden küçük bir kısmının bu konudaki hassasiyetini kamuoyu ile paylaştığı söylenebilir. Ayrıca bu kodlarda “iş dışında çalışanların toplumsal faaliyetlere katılımını destekleme” (6) ve “çalışanlara saygılı olma” (6) konularına aynı sıklıkta yer verilmektedir. İşletmeler sahip oldukları etik kodlarda “yöneticilerin etik davranış konusundaki sorumlulukları” (5), “farklı değerlere sahip çalışanların uyumlu bir biçimde çalışmalarının sağlanması” (5), “çalışanların işletmenin bilgi sistemlerini yasalara ve etik kurallara uygun kullanmaları” (5) ve “güvenilirlik” (5) konularındaki hassasiyetlerini paylaşmaktadırlar. “Çalışanların karar verme sürecine katılımını” (4) ve “çalışanların iş-özel yaşam arasında denge sağlama” (4) konularında desteklenmeleri aynı oranda önemsenmektedir. Ayrıca etik kodlarda “İKY uygulamalarının sürekli geliştirilmesi” (3), “çalışanlar arasında işbirliği ve etkin iletişimin sağlanması” (3), çalışanlara “en az kanunla belirlenen asgari ücreti verme” (3), “çalışma zamanının etkin kullanımı” (3), “etik dışı davranışların cezalandırılması” (3) konularıyla ilgili bilgiler yer almaktadır. Çalışanların “yasal çerçevede belirlenmiş izin haklarının” (2) ve aynı şekilde “örgütlenme ve toplu iş sözleşmesi yapma haklarının” kullandırılması konusu etik kodlarda aynı sıklıkta geçmektedir. Etik kodlarda en az (1) olarak “çalışanların mahremiyetlerinin korunması”, “çocuk işgücünün kullanılmasını engelleme”, “haftalık toplam iş saatlerinin kanunlar düzeyinde belirlenmiş süreyi aşmaması”, “çalışanların işletme etik kodları konusunda bilgilendirilmesi” ve “çalışanların ikinci bir işte çalışmalarına izin verilmemesi” konuları yer almaktadır.