Araştırma, Sakarya’daki KOBİ’lerin finansman sorunlarını belirlemeye ve alternatif finansman tekniklerinin Sakarya’daki KOBİ’lerde uygulanma düzeyini tespit etmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Sakarya ilinden tesadüfü olarak seçilen 69 KOBİ’ye anket yöntemi uygulanarak çalışma gerçekleştirilmiştir.
Bu bölüm; KOBİ’lerin yapısal özelliklerinin tespitine, KOBİ’lerin finansman sorunları ve KOBİ’lerin alternatif finansman tekniklerden yararlanma imkanlarının belirlenmesine ilişkin soruların değerlendirilmesi olmak üzere iki kısım halinde incelenmiştir.
I. KOBİ’lerin Yapısal Özelliklerinin Tespitine İlişkin Soruların Değerlendirilmesi
Ankete katılan KOBİ’lerin yapısal özelliklerini tespit edebilmek amacıyla firmanın büyüklüğü, hukuki yapısı ve faaliyet alanlarını içeren üç bağımsız değişken kullanılmıştır.
Tablo 1: İşletmelerin Hukuki Yapısı
Hukuki Yapısı f %
Adi Ortaklık 15 21,7
Limited Şirket 44 63,8
Kolektif Şirket 1 1,5
Anonim Şirket 9 13,0
İşletmeler hukuki yapıları itibariyle limited, anonim, adi, kolektif şirket olmak üzere dört grup halinde değerlendirilmiştir. Buna göre bu işletmelerin %63,8 limited, %21,7’ni adi şirket, %13’nü ise anonim şirketlerden oluşmaktadır.
Tablo 2: İşletmelerin Büyüklüğü
Personel Sayısı f % 1-9 Kişi 24 34,8 10-49 Kişi 32 46,4 50-99 Kişi 6 8,7 100-199 Kişi 3 4,3 200 ve üstü 4 5,8
3. KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi, İstanbul Kültür Üniversitesi, 17-18 Kasım 2006
Firmaların büyüklüğünün belirlenmesinde işçi sayısı temel alınmış ve ankete katılan işletmelerin % 81,2 küçük ölçekli, %18,8’i ise orta ölçekli olarak kabul edilmiştir.
Tablo 3 : İşletmelerin Faaliyet Alanı
Faaliyet Alanı f %
Mobilya ve Orman Ürünleri 9 13,1
Deri ve Ayakkabı Ürünleri 1 1,4
Kimya ve Plastik Ürünleri 14 20,3
Tekstil 18 26,1
Gıda Ürünleri 27 39,1
Faaliyet alanları itibariyle incelendiğinde, veriler ağırlıklı olarak bu şirketlerin %39,1’nin gıda sektöründe faaliyet gösterdiğini ortaya koymuştur.
II. KOBİ’lerin Finansman Sorunlarına İlişkin Sorularının Değerlendirilmesi Tablo 4: Fon Kaynakları
Kaynaklar F %
Öz kaynaklardan (Ortaklar) 33 48,5
Kamu Bankaları Kredileri 5 7,4
Şahıslardan Temin 12 17,6
Diğer Firmalardan Temin 1 1,5
Özel Sekt.Bank.Temin 8 10,3
Eximbank 2 2,9
Özel Fins.Kurumlarından Tem 1 1,5
Yurt dışından Temin 1 1,5
Kişisel Tasarruflardan Temin 6 8,8
Ankete katılan işletmelerin yaklaşık % 50’si ihtiyaç duydukları kaynakları öz varlıklarından karşılamaya çalışırken yaklaşık % 18’i banka kredilerine başvurmaktadır. Ancak, gerek bu işletmelerin karlılık oranlarının düşük olması nedeniyle yeterli oto finansmanı sağlayamaması gerekse sermaye piyasaları yoluyla fon oluşturamaması bu işletmeleri yetersiz öz kaynakla çalışmak zorunda bırakmaktadır. Yabancı kaynak bulmada karşılaşılan zorluklar ise KOBİ’ler için ciddi bir sorun olmaktadır.
Tablo 5 : Finansman Konusunda Karşılaşılan Güçlükler
Sorunlar f %
Öz kaynakların Yetersizliği 17 30,4
Kredi Faizlerinin Yüksekliği 23 41,1
Kredinin Bulunmayışı 4 7,1
Çalışma Serm.Yetersizliği 12 21,4
Ankete katılan işletmelerin % 41,1 özellikle kredi faizleri konusunda ; % 30,4 ‘ü öz kaynakların yetersizliği % 21,4 ‘ü işletme sermayelerinin yetersizliği konusunda sıkıntı yaşamaktadır.
F. Aygen
86
Tablo 6: Kredi Temininde Karşılaşılan Sorunlar
Temindeki Sorunlar F %
Bürokratik İşlemler 18 34,6
Teminat Zorunluluğu 17 32,7
Kredi Vadesinin Kısalığı 8 15,4
Kredi Miktarının Azlığı 8 15,4
Ankete katılan işletmeler yabancı kaynaklara başvurduklarında % 34,6 ‘sı bürokratik işlemler % 32,7’si teminat göstermede problem yaşamaktır.
Tablo 7 : Fon Fazlalıklarını Değerlendirme Yöntemleri
F %
Döviz Alımı 3 4,8
Altın vs .gibi Değerli
Madenler 1 1,6
Bankaya Yatırım 6 9,7
Hisse Senedi Alımı 1 1,6
Kişilere Borç Verme 1 1,6
Yeni Yatırımlarda Kullanma 19 30,6
Repo İşlemleri 1 1,6 Hazine Bonosu ve Tahvil
Alımı - -
Stok Yapmak 25 40,3
Gayrimenkul Alımı 3 4,8
Ar-Ge Yatırımı 1 1,6
Bağış Yapma 1 1,6
Sakarya’daki küçük ve orta ölçekli işletmelerin % 40 ‘ı ellerindeki fon fazlalıklarını stok yapmak şeklinde kullanırken % 30, 6 ‘ sı yatırım yapmak şeklinde kullanmaktadır.
Tablo 8 : Finansmanda Kullanılan Teknikler
F % Krediler 10 18,9 Öz kaynak Finansmanı 36 67,9 Finansal Kiralama 3 5,7 Faktöring 1 1,9 Forfaiting - - Risk Sermayesi 1 1,9 Barter 2 3,8 Senet İskontası - - Sermaye Piyasası - -
Ankete katılan işletmelerin % 67,9 öz kaynakla finansmanı kullanırken % 18,9’u kredilerden yararlanmaktadır. Sakarya’daki KOBİ’ler alternatif finansman teknikleri arasında en fazla leasing yani finansal kiralamayı kullanmaktadır. Barter ise % 3,8’ lik oranıyla ikinci sırayı almaktadır. Forfaiting ise bu işletmeler tarafından tercih edilmemektedir. Tercih edilmeme sebebi olarak bu tekniğin büyük miktarda sermaye gerektirmesi gösterilebilir .
Ankete katılan işletmelere alternatif finansman teknikleri ile ilgili olarak açık uçlu sorular yöneltilmiştir. Bu sorulardan elde edilen sonuçlar genellendiğinde işletmeler bu teknikleri kullanmama nedenleri olarak;
3. KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi, İstanbul Kültür Üniversitesi, 17-18 Kasım 2006 - Bu teknikler konusunda gerekli bilgiye sahip olamama,
- Bu tekniklerin uygulanabilirliği yönünde gerekli alt yapıya sahip olunmadığı düşüncesi,
- İhtiyaç duydukları kaynakları öz kaynak ya da yabancı kaynak kullanarak karşılama anlayışının hakim olması,
- Bu tekniklere ihtiyaç duymama,
- Bu teknikleri kullanmanın maliyetleri daha da arttıracağı endişesini taşımaları, İfade etmişlerdir.
Ankete katılan işletmelerden bazıları bu kaynaklardan yararlandıklarını ifade etmişlerdir. Tablodan da görüleceği üzere ankete katılan işletmelerin yaklaşık % 6’sı finansal kiralamayı kullanmaktadır. Bu işletmeler mevcut makine ve teçhizatını yenileme, yeni tesisler kurmak, mevcut teknolojilerini yenileyerek rakipleri karşısında daha güçlü olabilmek, vergi avantajından yaralanmak gibi nedenlerle bu tekniği kullandıklarını belirtmişlerdir. Yine ankete katılan işletmelerin yaklaşık % 4’ü barter tekniğini kullanmıştır. Bu işletmeler; bu tekniği işletmenin ihtiyaç duyduğu malların nakit çıkışı olmadan sağlanması, alacak riskini ortadan kaldırması, vadeli kredi imkân vermesi gibi nedenlerle tercih ettiklerini ifade etmişlerdir.
SONUÇ
KOBİ’ler, bugün gerek ülkenin sosyo-ekonomik yapısından gerekse kendi yapılarından kaynaklanan nedenlerle pazarlama, üretim, yönetim, finansman, Ar-Ge gibi konularda bir çok sorunla yüz yüze gelmekte bu sorunlar arasında onları en ciddi etkileyenler ise finansmanla ilgili yaşadıkları sorunlar olmaktadır .KOBİ’lerin öz kaynaklarının yetersiz olması ve yabancı kaynak bulmada karşılaştıkları sorunlar, onları alternatif finansman kaynaklarına yöneltmiştir. Sakarya’daki KOBİ’lerin finansman sorunlarını belirlemeye ve alternatif finansman tekniklerinin Sakarya’daki KOBİ’lerde uygulanma düzeyini tespit etmeye yönelik olarak hazırlanmış çalışmada Sakarya’daki KOBİ’lerin yetersiz öz kaynakla çalıştığını, yabancı kaynak bulmada kredi maliyetleri, miktarı, vade, teminat konusunda ciddi sıkıntılar yaşadığını ve alternatif finansman kaynaklarından da çeşitli sebeplerle yararlanmadıklarını ortaya konmuştur. Aşağıda Türkiye’deki KOBİ’ler genel olarak düşünüldüğünde bu işletmelerin finansal sorunlarının çözümünde kullanılabilecek birtakım önerilerde bulunulmuştur
- Bugün gelişmiş birçok ülkede KOBİ’ler ihtiyaç duyduğu fonları sermaye piyasasından rahatlıkla karşılamaktır. Ülkemizde de KOBİ’lerin bu ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik İMKB vasıtasıyla bölgesel Pazar ve yeni şirketler pazarı altında KOBİ borsaları oluşmuştur. Ancak KOBİ sahiplerinin gerek sermaye piyasaları konusunda yeterli bilgisinin olmaması gerekse güçlerini yitirme korkusu bu pazarları beklenen ilginin görmemesine neden olmaktadır. Sermaye piyasası aracılığıyla KOBİ’lerin temin edebilmesini sağlamak için sahiplerinin bu konudaki yersiz korkularının giderilmesi ve bu konuda gerek TOBB gerek KOSGEB gerek üniversitelerin vereceği eğitim seminerleri ile sermaye piyasaları konusunda KOBİ sahiplerinin bilgi sahibi olması sağlanmalıdır. Sermaye piyasalarında KOBİ’lerin halka açılmalarını ve piyasada etkin şekilde yararlanmasını sağlamak için üzerine düşen görevleri yerine getirmelidir. Kurumsallaşamama KOBİ’lerin önündeki en büyük engellerden biridir. KOBİ’ler sermaye piyasalarında etkin bir rol aldıklarında hem iyi bir organizasyon yapısına hem de etkin bir muhasebe sistemine kavuşacaklardır. Bu durum kurumsallaşamaması nedeniyle ortaya çıkan sorunların çözümünde etkili olabilecektir. Yine kullanılmayan fonların ekonomiye kazandırılması açısından KOBİ’lerin halka açılmaları son derece önemlidir. (Aras,2001.)
- Finansal araçlar konusunda bilgi sahibi olamama KOBİ’lerin karşılaştıkları finanssal sorunlardan bir diğeridir. Yapılan incelemeler sonucunda elde edilen veriler Türkiye’deki KOBİ’lerin faktöring, leasing, forfaiting gibi finansal finansman tekniklerinden yeterince yararlanmadığını ortaya koymuştur. Gerekli yasal ve kurumsal yapı oluşturularak KOBİ’lerin bu teknikler vasıtasıyla fon kullanmaları sağlanmalıdır.
F. Aygen
88
yararlanamamasına neden olmaktadır. Özellikle kredi karşılığında gayrimenkul ipoteğinin istenmesi yetenekli bilgili elinde iyi projeleri olan girişimcileri engellemekte bu girişimcilerin kaybedilmesi ekonomi için büyük bir kayıp olmaktadır. Bu nedenle teminat gösterme konusunda kolaylıklar yapılmalı ve elinde iyi projeleri bulunan girişimciler mutlaka desteklenmelidir. (Yörük,2001.)
— Bugün gelişmiş birçok ülke KOBİ’lerinin gelişimini sağlamak için onlara vergisel açıdan da birtakım avantajlar getirmiştir. Örneğin, İrlanda bütün firmaları için vergi beyanname sistemini basitleştirici uygulamaları yürürlüğe koymasının yanında 2003 yılında KV. Oranlarını %12,5 ‘a indirmiştir. Buna benzer bir uygulamayı İngiltere yapmıştır. K.vergisi oranını %23’ ten %19’ a indirmiştir. Hatta kuruluş aşamasında olan işletmeler içinde %19 olan vergi oranını kaldırmıştır.
KAYNAKLAR
ARAS, G. , KOBİ’lerin Sermaye Piyasası Yoluyla Fon Sağlama Olanakları: Tezgah üstü Piyasalar ve Risk Sermayesi Finansman Modeli I.Orta Anadolu Kongresi KOBİ’lerin Finansman ve Pazarlama Sorunları, 2001
AKKAYA, G.C. ve M. İÇERLİ, KOBİ’lerin Finanssal Problemlerinin Çözümünde Risk Sermayesi Finansman Modeli, Dokuz Eylül Üniversitesi S.B.E.Dergisi, Cilt:3, Sayı:3, 2001, s.67-68
AYPEK, N. , KOBİ Finanslama Sürecinde Yeni Finansman Teknikleri, I.Avrasya Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Kongresi, Haziran 2001 Bişkek, Kırgızistan
ÇABUK, A. ve A. SAYGILI, Finansman Maliyetlerinin KOBİ’lerde Rekabet Gücü Üzerindeki Etkisi – Ampirik Bir Uygulama, VII. Ulusal Fianas Sempozyumu Bildiriler, 22-25 Ekim 2003
ÇOLAKOĞLU, M. , KOBİ Rehberi, TOBB Genel Yayın 2002
ÇONKAR, K. , Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere Katkıları Açısından Faktöring , Çukurova Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı:1, 1993
ÇONKAR, K. , Risk Sermayesi Finansman Yönteminin Küçük ve Orta Boy İşletmeler Açısından Önemi ve Uygulanabilirliği, I.Orta Anadolu Kongresi KOBİ’lerin Finansman ve Pazarlama Sorunları, 2001 ÇONKAR, K. Ve F.KURT, Kayseri’deki KOBİ’lerin Faktöringden Yararlanmaları Üzerine Bir Değerlendirme I.Orta Anadolu Kongresi KOBİ’lerin Finansman ve Pazarlama Sorunları, 2001
ISO ,2000
SARIASLAN, H. , Venture Capital ( Risk Sermayesi ) Finansman Modeli ve Türkiye’de Uygulama Olanakları, Ankara Sanayi Odası Dergisi Özel Eki, Yıl: 16, Sayı:113, Ocak-Şubat 1992
ŞAHİN, A. , İhracata Yönelik Finansman Araçları, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi ( İGEME ) Yayınları ,2004
TOROSLU, M. , Çağdaş Finansman Teknikleri, Beta Yayınevi , İstanbul-2000
UZAY, Ş. ve E. KÜÇÜK, Leasing, Factoring ve Barter Finansman Tekniklerinden KOBİ’lerin Yararlanma Düzeylerinin Araştırılması: Kayseri Uygulaması, 1.Orta Anadolu Kongresi KOBİ’lerin Finansman ve Pazarlama Sorunları, 2001
UZUNOĞLU, S. , Yeni Finansman Teknikleri, Strata Yayınevi, İstanbul ,1998
YÖRÜK, N. , KOBİ’lerin Kredi Yoluyla Finansmanında Karşılatıkları Sorunlar ve Tokat İlinde Bir Uygulama 1.Orta Anadolu Kongresi KOBİ’lerin Finansman ve Pazarlama Sorunları, 2001
3. KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi, İstanbul Kültür Üniversitesi, 17-18 Kasım 2006