ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ 1 Araştırmanın Amacı ve Önem

Araştırmanın amacı; aile işletmelerindeki birinci ve daha sonraki kuşakların yönetim anlayışlarının karşılaştırılmasıdır. Bu amaçla, İstanbul Örme Sanayicileri Derneği’ne (ÖRSAD) üye olan aile işletmelerinde bir araştırma yapılmıştır.

3.2 Araştırmanın Kapsamı, Sınırları ve Örneklem Hacmi

Araştırmada ana kütle olarak seçtiğimiz İstanbul Örme Sanayicileri Derneği’ne(ÖRSAD) üye işletmelerin sayısı (N) 200’dür. Ana kütle olarak seçtiğimiz ÖRSAD’a üye işletmelerden tesadüfi örnekleme yoluyla seçtiğimiz 71 işletme örneklem büyüklüğünü (n) oluşturmaktadır. Bununla birlikte, %95 güven seviyesi ve %5 anlamlılık düzeyinde örneklem büyüklüğünü oluşturan işletme sayısının 132 olması gerekmektedir. Araştırma sahasında birçok işletmeye zaman ve maliyet kısıtlarından dolayı ulaşılamaması ve bazı işletmelerin araştırmaya katılmayı reddetmesinden dolayı örneklem büyüklüğü 71 olmuştur.

3.3 Araştırmada Veri Toplama Tekniği ve Aracı

* _{Kuşak gölgesi; aile işletmelerinde faaliyetlerin bir önceki kuşağın (genellikle kurucunun) tarzında düzenlenmesidir.} Yönetim devredilmiş olsa bile bu gölge işletmenin stratejilerini, vizyonunu vb. etkisi altında tutmaktadır.

3. KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi, İstanbul Kültür Üniversitesi, 17-18 Kasım 2006

Araştırmada verilerin toplanmasında yüz yüze anket yöntemi kullanılmıştır. Anket formunda yer alan sorular araştırmada belirtilen hedeflere uygun bir şekilde belirlenmeye çalışılmış, soruların anlaşılabilir ve kısa olmasına özen gösterilmiştir. Katılımcıları etkilememek amacıyla yönlendirici soruların sorulmamasına özen gösterilmiştir.

Anket 3 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, katılımcı ile ilgili kişisel veriler (yaş, çocuk-varis- sayısı, çalışılan pozisyon vb.) ve ikinci bölümünde katılımcının içinde bulunduğu işletmeye ilişkin (hukuki yapı, işletmede görev yapan aile üyesi olan/olmayan yönetici sayısı vb.) veriler elde edilmeye çalışılmıştır. Anketin son bölümünde ise, işletmedeki yönetim anlayışına ilişkin ifadeleri 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 5=Tamamen Katılıyorum şeklinde Likert tipi metrik ifadeleri işaretlemeleri istenmiştir.

3.4 Araştırmanın Güvenilirliği

Hazırlanan ölçeği (üçüncü bölüm) oluşturan 22 ifadenin iç tutarlılığı ve güvenilirliğini ölçmek için alfa katsayısı (Cronbach Alfa) kullanılmıştır. Analiz sonucunda ölçeğin güvenilir olduğunu söyleyebilmek için alfa katsayısının (α) 0,70’den büyük olması beklenmektedir (Büyüköztürk, 2004, s.165). Ölçekte kullanılan 22 değişkenin α değeri 0.89 olarak hesaplanmıştır. Bununla birlikte her bir değişkenin α değeri hesaplandığında 0.88’den düşük değer çıkmamıştır. Bunun için ölçekteki değişkenlerin her biri için güvenilirlik sonuçları verilmemiştir. Bu sonuca göre ölçeğin güvenilir olduğu söylenebilir.

3.5 Araştırmanın Değişkenleri

Araştırmadaki değişkenlerden katılımcının kişiliğine ait ve işletmeye ait değişkenler Tablo 1 ve Tablo2’de, aile işletmelerindeki birinci kuşak ve daha sonraki kuşakların yönetim anlayışına ilişkin değişkenler ise araştırma hipotezleri başlığı altında verilmiştir.

3.6 Araştırmanın Hipotezleri

Araştırmanın hipotezleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

H1A: Sonraki kuşakların yönettiği aile işletmelerinin tepe yönetiminde aile dışından olan yönetici

sayısı birinci kuşağın yönettiği işletmelere nazaran daha fazladır.

H1B: Aile işletmelerinde sonraki kuşaklar birinci kuşaktan daha fazla kadın yönetici çalıştırmaktadır.

H1C: Sonraki kuşak aile işletmeleri birinci kuşak aile işletmelerinden daha fazla “takım yönetimi”

tarzını uygulamaktadırlar.

H1D: Sonraki kuşak aile işletmelerinde birinci kuşak aile işletmelerinden daha fazla çatışma ve

anlaşmazlık vardır.

H1F: Sonraki kuşak aile işletmeleri birinci kuşak işletmelerden daha fazla spesifik devir planlaması

yapmaktadır.

H1G: Sonraki kuşak aile işletmeleri birinci kuşak işletmelerinden daha fazla danışmanlardan ve

uzmanlardan faydalanırla.

H1H: Sonraki kuşak aile işletmeleri birinci kuşak işletmelerden daha fazla finansal yönetim araçlarını

kullanırlar.

H1I: Sonraki kuşak aile işletmeleri birinci kuşak işletmelerden daha fazla “halka açılmayı”

düşünmektedirler.

H1J: Sonraki kuşak aile işletmeleri birinci kuşak işletmelerden daha fazla zamanlarını stratejik

yönetim için harcarlar.

4. BULGULAR

Araştırmada yer alan işletmelerin %94,4’ü toptan satış yapan ve imalatçı işletmelerdir. Bununla birlikte toptan satış yapan işletmelerin çoğu aynı zamanda imalat, imalat yapan işletmelerin bir kısmı da kendi ürünlerinin satışlarını toptan olarak yapmaktadır. Fakat araştırmanın sonuçları açısından bu ayrım önemli

İ. Aksel, A. Çakınberk, A. Çakır

28

Örneklemde yer alan işletmelerin %57,7’si limited şirket ve %11,3’ü anonim şirkettir. İşletmelerin %45,1’i uluslar arası faaliyette bulunmaktadır. KOSGEB’in küçük-orta-büyük işletme ayrımına göre; araştırmada yer alan işletmelerin % 62’si küçük ölçekli, % 28,1’i orta ölçekli ve %9,9’u da büyük ölçekli işletmelerdir.

Örneklemde yer alan aile işletmelerinin yönetim kademelerine bakıldığında, %28,2 oranda işletmenin yönetim kademesinde aile üyesi olmayan yöneticinin çalışmadığı görülmektedir. Aile üyesi olmayan yöneticileri istihdam eden işletmelerin ise çoğunlukla 1 yönetici (%19,7) veya 2 yönetici (%38) istihdam ettikleri tespit edilmiştir.

Örneklemde bulunan işletmelerin %70,4’ünün işletmenin % 50’sinden fazlasına sahip oldukları görülmektedir. Buna ek olarak, işletmenin tamamına sahip olan ailelerin oranı %49,3tür.

Örneklemde yer alan işletmelerin %47,9 u birinci nesil, %45,1 ise ikinci nesil tarafından yönetilmektedir. Üçüncü nesil tarafından yönetilen işletme oranının %7 olması oldukça dikkat çekicidir. Hatta üçüncü nesle ulaşan işletmelerin oranın düşük olması bu işletmelerin yaşam evrelerinin daha kurulu ve büyüme evrelerinde olduklarını yani nispeten yeni kurulan işletmeler olduklarını söylemek mümkündür. Bunun yanı sıra, aile işletmelerinin ömrünün diğer işletmelere nazaran daha kısa olmasının da burada etkili olabileceğini göz önünde bulundurmak gerekir (bkz. Tablo 1).

4.2 Katılımcılara Ait Bulgular

Araştırmadaki katılımcıların %42,3’ü 30–45 yaş arasında oldukları, %35,2’si genel müdür pozisyonunda ve %25,4’ yönetim kurulunda yer aldıkları görülmektedir.. Katılımcıların %67,6’sı mevcut işletmenin kurucusudur ve %29,6’sı 4-7 yıldır işletmede çalışmaktadır (bkz. Tablo 2).

Tablo 1 Örneklemdeki İşletmelerin Profili İŞLETME PROFİLİ

İşletme Tipi Hukuki Yapı

Perakendeci İşletme %5,6 Şahıs işletmesi %23,9

Toptan Satış Yapan İşletme %47,9 Kolektif şirket %7

İmalat İşletmesi %46,5 Limited şirket %57,7

Anonim şirket %11,3

Satış ve Gelirlerin Coğrafi Dağılımı Çalışan Sayısı

Faaliyet gösterilen il %14,1 1 - 49 %62

Bölgesel %12,7 50 - 199 28,1

Ulusal %28,2 200 den fazla 9,9

Uluslararası %45,1

Yönetim Kademesindeki Aile Üyesinin

Sayısı Aile Üyesi Olmayan Yöneticilerin Sayısı

Aile üyesi olmayan yönetici yok %28,2

1 kişi %29,6 1 kişi %19,7 2 kişi %11,3 2 kişi %38,0 3 kişi %19,7 3 kişi %7,0 4 kişi %21,1 4 kişi - 5 kişi %5,6 5 kişi %5,6 6–10 kişi %2,8 6–10 kişi %1,4 10 kişiden fazla %9,9

Ailenin İsletmedeki Sahipliği Şu Anda İşletmede Bulunan Nesil

%50'den az %29,6 Birinci nesil %47,9

%51-75 %15,5 İkinci nesil %45,1

%76-99 %5,6 Üçüncü nesil %7,0

3. KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi, İstanbul Kültür Üniversitesi, 17-18 Kasım 2006

Tablo 2 Örneklemdeki Katılımcıların Profili KATILIMCI PROFİLİ

Yaş İşletmede Çalışılan Yıl

30'dan az %26,8 1-3 yıl %19,7

30-45 arası %42,3 4-7 yıl %29,6

46-59 arası %26,8 8-10 yıl %18,3

60 dan fazla %4,2 11-15 yıl %19,7

İşletmedeki Pozisyon 16-20 yıl %7

Yönetim kurulu üyesi %25,4 20 yıldan fazla %5,6 Genel müdür %35,2

Üst düzey yönetici %11,3 İşletme Kurucusu _{Katılımcılar} %67,6 Orta düzey yönetici %28,2

4.3 Aile İşletmelerindeki Birinci Kuşak ve Daha Sonraki Kuşakların Yönetim Anlayışlarının Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgular

Çalışmada birinci, ikinci ve üçüncü nesiller üzerine araştırma yapıldığı için, analizde ikiden fazla grup arasındaki farklılıkların incelenmesi için kullanılan ANOVA ve One-way ANOVA testi kullanılmıştır. Gruplar arası farklılıklar ile ilgili hipotez olmadığı için sonuçlarda sadece birinci nesil ve daha sonraki nesiller karşılaştırılmıştır.

Araştırmaya ilişkin dokuz hipotezin sonuçları aynı tabloda verilmek yerine, kabul edilen hipotezler (Tablo3) ve reddedilen hipotezler (Tablo4) ayrı tablolarda verilmiştir. Buna göre;

Aile dışından yöneticilerle beraber çalışma değişkeninde, sonraki kuşakların oranı birinci kuşağın oranından daha fazla çıkmış ve bu fark varyans analizine göre anlamlı bulunmuştur. Bununla birlikte sonraki kuşakların bu oranı katılmıyorum diliminde• yer aldığı için; sonraki kuşak aile işletmelerinin birinci kuşağa oranla aile dışından yöneticilerle çalışmayı istememe oranının düşük olduğu söylenebilir. Takım yönetimini, sonraki kuşakların birinci kuşağa oranla daha fazla kullanmakta olduğu ortaya çıkmıştır. Bu değişkenin p değeri (0,005 < 0,05) olduğu için fark anlamlı bulunmuştur.

Sonraki kuşakların birinci kuşağa oranla daha fazla çatışma ve anlaşmazlıkları olduğu söylenebilir (p = 0,025).

Yönetimin devri değişkeninde, sonraki kuşak aile işletmeleri birinci kuşağa oranla (3,35 > 2,66) devir planlaması yaptığı söylenebilir ve ortaya çıkan bu oran varyans analizi sonucuna göre (p = 0,048) anlamlı bulunmuştur.

Zamanı stratejik yönetim için harcama değişkenine göre, sonraki kuşakların birinci kuşağa oranla daha fazla stratejik yönetime önem verdiği söylenebilir (3,65 > 2,82) ve çıkan bu sonuç varyans analizine göre anlamlı bulunmuştur (p = 0,010).

İ. Aksel, A. Çakınberk, A. Çakır

30

Tablo 3 Varyans (ANOVA )Analizi Sonucu Kabul Edilen Hipotezler

Aritmetik Ortalamalar Birinci Kuşak Sonrak i Kuşak F p SONUÇ H1A: Sonraki kuşakların yönettiği aile

işletmelerinin tepe yönetiminde aile dışından olan yönetici sayısı birinci kuşağın yönettiği işletmelere nazaran daha fazladır.

1,88 2,86 7,98₂ 0,00₆ H1A KABUL

H1C: Sonraki kuşak aile işletmeleri birinci kuşak aile işletmelerinden daha fazla “takım yönetimi”

tarzını uygulamaktadırlar. 3,12 3,92 8,32

5 0,00

5 H1C KABUL