Araştırmanın yöntemi anket formunun oluşturulması, araştırma örnekleminin belirlenmesi, anket formunun ön testi, verilerin analizi aşamalarından oluşmaktadır. Bu aşamalar aşağıda açıklanmıştır.
4.4.1. Anket Formunun Oluşturulması
Aile hekimlerinin algılanan örgütsel desteğinin örgütsel özdeşleşme ve işten ayrılma niyeti üzerine etkisini ölçmek amacıyla kullanılan anket üç kısımdan oluşmaktadır.
Anketin ilk kısmında katılımcıların yaşı, cinsiyeti, medeni durumu ve çalışma süresini belirlemeye yönelik demografik değişkenlere ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Anketin ikinci kısmını algılanan örgütsel destek değişkenleri oluşturmaktadır. Algılanan örgütsel desteği ölçmek amacıyla katılımcılara 32 soru yöneltilmiştir. Algılanan örgütsel destek ölçeği Eisenberger vd. (1986) ve Turunç ve Çelik (2010) geliştirdikleri ölçekler temel alınarak geliştirilmiştir. Eisenberger vd. (1986) geliştirdikleri ölçek 7’li likert tipi ölçek olmasına rağmen araştırmada Turunç ve Çelik (2010) kullandığı gibi 5’li likert tipi ölçek (1= Katılmıyorum, 2= Kısmen Katılmıyorum, 3= Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum, 4= Kısmen Katılıyorum, 5= Katılıyorum) kullanılmıştır.
Anketin üçüncü kısmını oluşturan örgütsel özdeşleşme değişkeninin belirlenmesinde, Mael ve Ashforth (1992) tarafından geliştirilen ve pek çok araştırmada kullanılan (Tüzün, 2006; Bhattacharya vd., 1995; Mael ve Tetrick, 1992; Mael ve Ashforth, 1992; Van Knipperberg ve Van Schie, 2000; Smidths vd., 2001; Turunç ve Çelik, 2010) örgütsel özdeşleşme ölçeği kullanılmıştır. Toplam 6 ifadeden oluşan bu ölçekte 5’li likert ölçeği (1= Katılmıyorum, 2= Kısmen Katılmıyorum, 3= Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum, 4= Kısmen Katılıyorum, 5= Katılıyorum) kullanılmıştır. Mael ve Ashforth (1992) araştırmasında ölçeğin güvenirlik katsayısını 0.87 olarak bildirmiştir. Tüzün (2006) araştırmasında kullandığı ölçeğin güvenilirlik katsayısını 0.78 olarak bildirmiştir.
Anketin son kısmını Wayne, Shore ve Linden (1997) tarafından geliştirilen işten ayrılma niyeti ölçeği kullanılmıştır. Kullanılan ölçek üç sorudan oluşmasına rağmen bu ölçek temel alınarak işten ayrılma niyetini ölçmek amacıyla yapılan ön testler sonucunda sorular tek soruya indirgenmiş ve 5’li likert ölçeği (1= Katılmıyorum, 2= Kısmen Katılmıyorum, 3= Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum, 4= Kısmen Katılıyorum, 5= Katılıyorum) kullanılmıştır.
4.4.2. Araştırmanın Örneklemi
Araştırmanın örneklemini Konya ilinde çalışan aile hekimleri oluşturmaktadır. 2008 yılında yayınlanan sağlık istatistiklerine göre (Sağlık İstatistiği Yıllığı, 2008)
Konya il merkezinde, ilçe ve beldeleri de dahil olmak üzere 549 aile hekimi çalışmaktadır. 24.03.2007 tarih ve 26472 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’e göre Sağlık Bakanlığı dışında birinci basamak sağlık hizmeti veren, üniversiteler, askeri birlikler, hastaneler, kurum ve işyerlerinde herhangi bir suretle istihdam edilen, bakanlığın öngördüğü eğitimleri alan ve bu yönetmelikteki fiziki ve teknik şartları temin eden hekimlere, kendi görev ve sorumluluk alanlarıyla sınırlı olmak kaydıyla, kendilerinin talebi ve kurumlarının teklifi üzerine valiliklerce aile hekimliği yetkisi verilir. Yetkilendirme sonrası hizmete özel sözleşme ile göreve başlatılır. Yetkilendirilmiş aile hekimi aile hekimliği uygulamasına yönelik mevzuat çerçevesinde görev yapar. Aynı Yönetmeliğin 2’nci maddenin birinci fıkrasının (A) bendinin 1 sayılı listesinin (b) alt bendine göre kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan ve aile hekimliği eğitimi alarak sertifika sahibi olan ve birinci aşama uyum eğitimi verdiğini belgeleyen uzman tabip veya tabiplere, eğitici olarak katıldığı her bir eğitim için il içi 1000 puan, il dışı 1500 puan aile hekimliği yerleştirmelerinde kullanılmak üzere hizmet puanına eklenir. Aile hekimleri tüm bu eğitimleri ve çalışma süresini içeren toplam hizmet puanı çerçevesinde atanır.
Aynı Yönetmeliğin 2’nci maddenin birinci fıkrasının (A) bendinin 2 sayılı listesinin üçüncü paragrafına göre ise bütçe imkânlarının uygun olması, Bakanlığın önerisi ve Maliye Bakanlığının uygun görüşü halinde, bu yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte pilot ilde tam gün serbest çalıştığını belgeleyen uzman tabip ve tabiplerden birinci basamak özel sağlık kuruluşlarında (muayenehane ve poliklinik gibi) tababet mesleğini serbest olarak icra ettiği mahal (mekan) ile sınırlı kalmak kaydıyla, aile hekimliği uygulamasına başlamak üzere sözleşme yapılabilir. Pilot ilde serbest çalışan tabip veya tabipler için izin alınan kadro/pozisyon sayısından fazla müracaat olması halinde kura ile sıralama yöntemine başvurulur (www.saglik.gov.tr, 12.05.2011).
Bu yönetmelik kapsamında aile hekimleri çalıştığı il ve ilçeleri seçerken hizmet puanları ve atama kriterleri geçerli olmaktadır. Bu nedenle çalışma yerlerinin algılanan örgütsel destek, örgütsel özdeşleşme ve işten ayrılma niyetine etkisi olduğu
düşünülmemektedir. Çünkü aile hekimleri çalışacakları il ve ilçeleri sahip oldukları hizmet puanına göre daha önceden tahmin edebilmekte ve bu uygulamaya geçebilmektedirler. Bu nedenlerle araştırmanın ölçeğinde çalışma yerleri il ve ilçe olarak ayrılmamıştır. Ayrıca yine aynı yönetmeliğe dayanarak aile hekimlerinin uzman veya pratisyen hekim olmalarının yapılan sözleşme kapsamında hem maddi hem de manevi olarak ek destekler getirmemektedir. Uzman aile hekimleri ve pratisyen aile hekimleri yapılan sözleşme kapsamında aynı şartlar çerçevesinde çalışmaktadır. Araştırma örnekleminde uzman ve pratisyen ayrımı yapılmamıştır.
Ana kütlenin tamamına (549 kişi) internet üzerinden anket formunun doldurulabileceği bir web sayfası tasarlanmıştır. Bu sayfadan 35 kişi anketi cevaplamıştır. Geri dönüş oranının artırılması amacıyla Konya Aile Hekimleri Derneği’ ne kayıtlı 350 aile hekimi başta olmak üzere aile hekimleri ile yüz yüze görüşülerek anket uygulaması yapılmıştır. İkinci aşamada 150 kişiye anket yapılmıştır. Yapılan incelemelerde 19 anket formunun eksik ve hatalı olması nedeniyle değerlendirilmeden çıkarılmasına karar verilmiş olup 131 anket değerlendirilmeye alınmıştır. Ayrıca araştıma kapsamında kullanılan ölçekte uzman ve pratisyen aile hekimi ayrımı yapılmamış olsa da anket yapılan 131 aile hekiminin pratisyen hekim olduğu gözlemlenmiştir. Bunun nedeni Konya ilinde aile hekimliğinin henüz yeni bir uygulama olması olabilir.
4.4.3. Anket Formunun Ön Testi
Araştırmanın ön testini yapmak amacıyla anket formu ana kütle içerisinde bulunan aile hekimlerinden oluşan 32 kişilik grup üzerinde denenmiştir. Katılımcılardan gelen eleştiriler doğrultusunda algılanan örgütsel destek ifadelerinden “Herhangi bir sebeple işime ara verdiğimde benim yerime yeni birisini işe alır” ifadesi daha anlaşılabilir olması açısından “Herhangi bir sebeple işime ara verdiğimde (ücretsiz izin vs.) işe geri dönmem kolay olmaz” şeklinde değiştirilmiştir. “Yaptığımız meslek gereği hak ettiğimiz maaşı aldığımızı düşünmüyorum” ifadesi aile hekimlerinin 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında çalıştığı için bu madde ölçekten çıkarılmıştır.
Ayrıca yapılan ön test sonucunda değişkenlerin güvenilirlik katsayılarına bakıldığında Cronbach Alfa katsayıları 0,702’den düşük olan ve toplam madde korelasyonu 0,50’den düşük olan “Çalıştığım kuruma olan katkılarım sadece benim yararıma ise dikkate alınmaz”, “Kurum sadece kendi yararına olan katkılarımı dikkate alır”, “İşime ilişkin gösterdiğim ekstra çabalar kurum tarafından takdir edilmez”, “Yaptığım şikayetler önemsemez”, “Beni etkileyen kararların alımında benim görüş ve önerilerim dikkate alınmaz”, “Kişisel problemlerimden kaynaklanan devamsızlıklarımı anlayışla karşılamaz”, “Kariyerimde geldiğim noktanın yetersiz olduğunu düşünür”, “Kariyerimde ilerlemem için bana yeterince fırsat tanımaz”, “İşimde başarılı olsam bile ilerlemem için bana fırsat tanımaz”, “Çalışma koşullarımın değiştirilmesi için yaptığım öneriler dikkate almaz”, “Fırsat verilirse çalıştığım kurum ve mesleğim için daha yararlı işler yapabileceğime inanıyorum”, “Çalıştığım kurum çalışanlarına çok az ilgi gösterir”, “Bu mesleği seçmemi kurum bir hata olarak algılar”, “Çalıştığım kurum işimde yeterli bilgi ve donanıma sahip olmadığımı düşünür”, “Yaptığımız meslek gereği hak ettiğimiz maaşı aldığımızı düşünmüyorum” maddeleri anketten çıkarılmıştır.
4.4.4. Verilerin Analizi
Veriler SPSS 15.0 İstatistiksel Paket Programı kullanılarak analiz edilmiştir. Veri analizi yapılmadan önce Oppenheim (1992) ve Çağlıyan (2002) tarafından önerildiği gibi, veri girişinde hataları tespit etmek için ve varsa düzeltmek amacıyla verilerin minimum-maksimum değerleri alınmış ve yüzde dağılımları yapılmıştır. Anket verilerinin büyük çoğunluğu parametrik olmayan (non- parametrik) veri olduğu için mümkün olduğu sürece parametrik olmayan testler kullanılmıştır.
Demografik özelliklere göre algılanan örgütsel destek, örgütsel özdeşleşme ve işten ayrılma niyeti arasında anlamlı farklılıklar olup olmadığını tespit etmek amacıyla Mann-Whitney U testi ve ANOVA testi uygulanmıştır. Algılanan örgütsel destek, örgütsel özdeşleşme ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla korelasyon analizleri yapılmıştır.