Araştırma Sahası

Saha araştırmasının yütürülmüş olduğu bugünkü Esenler ilçesi, tarihsel olarak temelleri Bizans İmparatorluğu’na kadar dayanan eski bir yerleşim yeridir. Osmanlı Devleti’nin İstanbul’u fethi ile ilçenin demografik yapısından bir takım değişiklikler görülmüş, bu anlamda belki ilk tarihsel göçünü Yunanistan’dan getirilen muhacirler eliyle yaşamıştır (http://www.esenler.gov.tr/default_B0.aspx?content=48, 2012).

Cumhuriyet dönemine kadar Yunanlı Rum halkın meskûn olduğu ilçe, 1923 sonrasında ikinci kez demografik bir değişimi uğrayacak, bu sefer mübadele ile Yunanistan’a geri dönen Rumların yerini Makedonya’dan ve Doğu illerinden gelen göçmenler alacaktır. Daha önce Litros olarak anılan ve 1937 - 1940 yıllarında yapılan değişiklikle adı Esenler olarak değiştirilen ilçe, bu tarihten sonra her geçen gün nüfus artışına tanık olmuştur (http://esenler.meb.gov.tr/, 2012).

Esenler ilçesinin 1923 sonrası demografik yapısı ile alakalı olarak belediye kaynakları şu bilgilere yer vermektedir: “1935 yılındaki 604, 1940 yılında 860 nüfusu ile bir köy görünümündeki Esenler, 1970’li yıllardan sonra büyük bir göç akınına uğradı. 1985 sayımında 154 bin 380 kişi ile büyük bir şehir haline gelen Esenler’in nüfusu, 1990’a

gelindiğinde yüzde 38.6 artışla 214 bin'e yükseldi. 1990’lu yıllarda da Esenler yoğun göç almaya devam etti. 2010 yılında yapılan nüfus sayımına göre; Esenler’in toplam nüfusu 461.072’e ulaştı” (http://www.esenler.bel.tr/Page.aspx?ID=34, 2012).

2011 TUİK verilerine göre ise ilçe 461.382 (236.162 Erkek, 225.220 Kadın) kişi sayısına ulaşmış gözükmektedir (http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb 2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_belediye10sonrasi.RDF&p_il1=34&p_ilce1=201 6&p_kod=2&p_yil=2011&p_dil=1&desformat=html, 2012). Bu verilerden hareketle Esenler’in özellikle 1985 ile 2007 arasında nüfus itibariyle yaklaşık olarak 3 misli büyüdüğünü görebilmekteyiz. Bu anlamda Esenler ilçesi, İstanbul’da yaşanan ikinci büyük göç dalgası olarak kabul edilen 1980 sonrası göçlerde en fazla göç alan ilçelerden biri konumuna yükselmektedir.

Fakat Esenler ilçesinde bir süreden beri hızlı göç dalgasının yerine daha durgun bir demografik hareketliliğin ortaya çıktığı, 2008-2011 arasındaki nüfus sayımlarında fark edilmektedir:

Şekil 1: 2008-2011 Yılları Arası Esenler Nüfusu Kaynak: (http://www.esenler.gov.tr/default_B0.aspx?content=406, 2012)

İdari olarak ise Esenler, önceleri Bakırköy ilçesinin sınırlarında kabul edilmekte, daha sonraları ise Güngören ilçesine dâhil edilmiş iken 1993 senesi ile idari olarak bağımsız bir ilçe ve belediye konumunu kazanmıştır. Hali hazırda 16 mahalleden oluşan ilçe, 5.227 hektar alan içerisinde bulunmaktadır. Ayrıca 2007 senesinde 517.235 olan nüfuz sayısının 2008’de 464.557 gerilemesindeki temel neden ise, İstanbul Büyükşehir sınırları içerisinde yapılan yeni ilçe sınırlarında yaşanan değişikliklerle alakalıdır (http://www.ibb.gov.tr/tr-tr/pages/haber.aspx?newsid=15773, 2012).

Esenler Belediyesi’nin hazırlamış olduğu “Esenler Stratejik Planı 2010-2014” göre, ilçede yaşayan ailelerin ortalama büyüklüğü 5.2 iken, ilçede eğitim alanında ciddi bir sıkıntı kendini göstermekte, ilçe nüfusunun %53’ü sadece ilkokul mezunu ya da okul bitirmemiş kişilerden oluştuğu gözlenmektedir. Ekonomik olarak ise ilçe halkının %40’ı 1.000 tl’nin altında bir gelirle hayatını sürdürmeye çalışmakta, bu anlamda ilçe genelinde alt ve orta alt gelir grubunun ağırlıklı olarak öne çıktığı verilerden anlaşılmaktadır(http://www.esenler.bel.tr/Uploads/Dokuman/EsenlerbldsiSTRATEJIKP LANI2010_2014.pdf, 2012). Raporda da ayrıntılı bir şekilde üzerinde durulduğu biçimiyle Esenler, ticari olarak iş imkânlarının ve sanayi üretiminin pek de gelişkin olmadığı, daha ziyade merdiven altı konfenksiyon atölyeciliğinin öne çıktığı ve hizmet sektörünün sınırlı alanlarında (Hal, Otogar vb.) faaliyet gösteren bir ekonomik yapıya sahiptir. Bunun yanı sıra kültürel olarak ilçede öncelikli faaliyet alanlarından birisi eğitim-öğretim süreçlerin yaygınlaştırılması, öncelikle sayıcı oldukça fazla olan okuma-yazma bilmeyen kitleleri eğitimle buluşturabilmek; sonrasında ise ilçede eğitim seferberliği ile ailelerin çocuklarını eğitim süreçlerinin içerisinde tutabilmelerini sağlamaya dönüktür. Bu anlamda hali hazırda geçmiş yıllara nazaran derslik ve okul açığı noktasında oldukça önemli gelişmeler yaşanmış olsa da yine belediye verilerine göre; 1990’lı yıllarda 100 kişi olan sınıf mevcutları, 2008 senesinde 80 kişiye kadar indirilebilmiş, günümüzde ise bu rakam giderek azalma eğilimi göstermektedir (http://www.esenler.bel.tr/Page.aspx?ID=71, 2012). Yine Esenler ilçesi için üretilen stratejik planda bir başka öne çıkan başlık ise ilçede yaşayanların toplumsal güvenliğinin temin edilmesi ve bu anlamda yürütülen çalışmaların arttırılmasına dönüktür.

Esenler ilçesinin çalışmamızın sahası olarak belirlenmesinde giriş kısmında^* da belirttiğimizi üzere göçün ve “apaçi gençler” hakkında oluşan literatürde gençlerin en sık bulunduğu ilçe olarak Esenler’in anılmasının önemli bir etkisi söz konusudur. Nitekim Esenler’in kısa tarihine göz attığımızda karşımıza, Anadolu’dan İstanbul’a doğru yaşanan ve temeli 1980’li yıllara dayanan ülke içi göçün en yoğun tercih ettiği ilçeler arasında Esenler’in listenin başlarında bulunmasıyla karşılaşmaktayız. Ayrıca İstanbul’un Avrupa yakası Otogar’ının 1994 senesinde hizmete açılması ile ilçe ayrı bir

* Giriş Kısmında yer alan “Araştırmanın Kapsamı ve Sınırlılıkları” bölümünde araştırma sahası olarak Esenler ilçesinin seçilmesinin nedenleri detaylıca ele alınmaktadır.

yoğunluğa sahip olmaya başlamış, İstanbul’a gelen göçmenler için ilk tercih edilen ilçelerin başında yine Esenler gelmeye başlamıştır. Bu anlamda Anadolu’dan yaşanan göçler neticesinde, Esenler’de en çok hangi ilin öne çıktığına nüfus kayıtları üzerinden baktığımızda; Malatya’nın 32.872 kişi ile ilk sırada yer aldığını, 28.664 kişi ile Kastamonu, 26.621 kişi ile Sivas’ın Malatya’yı takip ettiğini görmekteyiz (http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa _ikametedilen_ilce10sonrasi.RDF&p_kod=2&p_ikil1=34&p_ikilce1=2016&p_yil=201 1&p_dil=1&desformat=html, 2012).

2011 senesinde Şeker’in yapmış olduğu “İstanbul’da Yaşam Kalitesi Araştırması”nda da Esenler ilçesi pek çok açıdan İstanbul ortalamasının altında kalmakta; araştırma, ilçenin büyük oranda göçle şekillenen sosyo-kültürel yapısında ne denli sorunların var olduğuna dair bir takım ipuçları sunmaktadır. Esenler “Stratejik Planı”nda da öne çıkan bir başlık olan “toplumsal güvenlik” bahsi, araştırmada “Yaşadığınız çevrede, gece yalnız yürürken kendinizi ne kadar güvende hissediyorsunuz?” şeklinde İstanbul halkına sorulmuş ve Esenler ilçesi 39 ilçe arasında sondan ikinci olarak, kendilerini güvende hissetmeyen bireylerin yaşadığı bir ilçe şeklinde öne çıkmaktadır (2011: 150, 160). Bu durum bireylerin kentsel memnuniyet düzeylerinde önemli bir duruma karşılık gelen genel “güvenlik” algısını da yansıtmaktadır ve Esenler bu anlamda İstanbul’un 39 ilçesi arasında en son sırada yer almaktadır. Nitekim bu veriler ilçede yaşamaktan memnun olup olmama haline de yansımakta; Esenler “bireylerin ilçede yaşama memnuniyetleri anlamında” İstanbul’un diğer ilçeleri arasında yine son sıralarda yer almaktadır (Şeker, 2011: 169).

Esenler’in “apaçi memleketi” olarak anılması, İstanbul’da göçün sosyo-kültürel etkilerinin en yoğun yaşandığı ilçelerinden birisi olmadı, iş imkânlarının ve sanayileşmenin zayıf bir yapıya sahip oluşu, özellikle eğitim alanında gerek ilçede yaşayan bireylerin eğitim düzeyleri gerekse de genel eğitim hizmetleri alanında yaşanan sorunlu durumun fazlalığı, saha araştırmamızda Esenler’in tercih edilmesinde en temel etkenler olarak belirmektedir.