Bu başlık yukarıda değinilen yönteme uygun olarak araştırma ölçeğinin geliştirilmesi, veri toplama ve toplanan verilerin analizi gibi konuları kapsayacaktır.
3.2.1. Veri Toplama Metodunun Belirlenmesi
Araştırmanın veri toplama metodunun belirlenmesinde, araştırma sürecinde izlenecek aşamaları, neyin, nasıl ve ne zaman yapılacağının önceden belirlenerek araştırmaya bir yol haritası vermesi açısından önemlidir. Bu nedenle, araştırmamızı yürütürken izlediğimiz süreç belirli aşamalardan oluşmaktadır. Bu aşamalar aşağıda oluşturduğumuz şekilde verilmektedir.
Şekil-35’te görüldüğü gibi, birinci aşamada araştırma problemi çerçevesinde teorik değişkenlerin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, ilkönce literatür taraması yapılmış, konu ile ilgili kavramlar tanımlanmış ve kavramlar arası ilişkiler üzerinde durularak teorik değişkenlerin belirlenmesi yoluna gidilmiştir.
Birinci aşamada belirlenmiş olan değişkenler kontrol edilerek araştırma için kullanılabilir bir ölçek geliştirmek amacıyla, ikinci aşamada, benzer konularda çalışmalar yapmış uzman görüşüne ve çalışmalara başvurulmuştur. Bu şekilde teorik olarak belirlenen değişkenler yeniden gözden geçirilerek araştırma ölçeği oluşturulmuştur.
Üçüncü aşama da, ölçek için belirlenen değişkenlerin test edildiği, araştırma problemini çözümleyebilmek için gerekli güvenirlik ve geçerliliğe sahip olup olmadığının test edildiği “ön alan araştırması” aşamasıdır.
Araştırma tasarımının son aşaması ise; güvenirlik ve geçerliliği saptanan ölçeğin belirlenen evreni temsil gücüne haiz örnekleme uygulanması sonucunda toplanan veriler çerçevesinde araştırma hipotezlerinin test edilmesi, sonuç ve önerilerin sunulması aşamasıdır.
Şekil-35: Veri Toplama Modelinin Tasarımı
1. A ş am a ( Ka vr am g e li şti r me ) Ar aş tı rm a İçi n F ar azi De ği şk en ler G el iş ti rm e Kavram Tanımlama Uzman G örüşüne Başvurma Gr up Tartışması (Akademisyen V e Yöneticiler) Farazi Değişkenler Ö lçek Geliştirme Ö n A lan Araştırması D oğrulanan Değişke nlerin Analizi
Ve Sonuç Ç ıkarma 3. A ş am a ( De ne y ) De ği şk en leri Do ğru la m a 2. A şam a ( Ö lç ek ge li şti rm e ) De ği şk enl er in K on tr ol ü Ve G el iş ti ri lm es i So n uç la r (A ra şt ırm a) Bu lg u la rı & Ö n er il er Literatür Tarama K avramsal İlişk i Analizi
3.2.2.Veri Toplama Aracının Hazırlanması
Araştırmanın bu bölümü aşağıda verilen başlıklar altında incelenecektir.
3.2.2.1.Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi
Araştırma için veri toplamada veri toplama aracı olarak anket tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın literatür kısmıyla ilgili alan taraması yapılmıştır. Bu kapsamda, çalışmamızda faydalanmak üzere, kitap ve makalelere ulaşmak için akademik amaçlı elektronik veri tabanları, yerli ve yabancı literatür, üniversite kütüphanelerinden faydalanılmıştır. Çalışmamızla ile ilgili olabilecek tezlerin taranmasında, yurt içinde yapılmış tezler için Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) Dokümantasyon Merkezi, üniversitelerin elektronik veri tabanları, üniversitelerin web sayfaları ve yurt dışındaki tezler için ise yurt dışındaki üniversitelerin elektronik tez veri tabanları ve “ProQuest Dissertations and Theses” veri tabanından faydalanılmıştır. Literatür taraması sürecinde araştırma konusu için ölçek oluşturmada yararlı olabilecek bilgiler ve soru örnekleri biriktirilmiştir.
Anket geliştirme aşamasında, literatür kapsamlı bir şekilde araştırılarak öncelikle benzer çalışmaların var olup olmadığı saptanmaya çalışılmıştır. Aynı konuda benzer veya paralel çalışmalara rastlanmış olup dolayısıyla bu konuyu farklı boyutlarda tartışan çalışmalardan, bilgi teknolojileri, rekabet gücü, KOBİ’ler ve bilgi teknolojilerinin rekabet gücü üzerindeki etkilerini konu edinen çalışmalardan yararlanılarak, çalışmamızın sağlıklı yürütülmesini mümkün kılacak faktörlerin neler olduğu belirlenmeye çalışılmıştır.
İstatistiksel model açısından araştırmadaki değişkenler, demografik (kişi bilgileri),firma bilgileri ve bilgi teknolojilerinin işletmelerin rekabet gücü üzerindeki etkileri olmak üzere üç ana başlık altında toplanmıştır. Araştırmada tutumlar 5’li Likert ölçeğiyle ölçülmüştür. Araştırmada, 21 soruluk demografik ölçek, 47 maddelik 5’li Likert tipli rekabet gücü ve bilgi teknolojilerinin rekabet gücü üzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik ölçek, internet kullanımına yönelik 6 soruluk ölçek ve 6 soruluk bilgi teknolojileri sistemine ilişkin ölçek sorularından oluşmaktadır. Anketi oluşturan toplam olarak 81 sorunun, araştırılacak konulara göre dağılımı şöyledir:
• İşletme Bilgileri: Toplam 12 adet kapalı uçlu sorudan oluşmaktadır. • Bilgi Teknolojilerinin İşletmelerde rekabet Gücü Üzerindeki Etkileri:
Toplam 60 sorudan oluşmaktadır.
o Bilgi Teknolojileri Sistemi 6 soru,
o Bilgi teknolojileri sisteminin Firmada Yarattığı Etkiler 15 soru, o Bilgi Teknolojilerini Kullanımının Rekabet Unsurları Üzerine
Etkileri 15 soru,
o İşletmelerin Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli Önlemler 18 soru,
o Bilgi teknolojilerinden internetin işletmede kullanımı 6 soru. Bilgi teknolojilerinin işletmelerin rekabet gücü üzerindeki etkilerini oluşturan 48 soru, işletmeler için rekabet gücünü sağlayacak aşağıdaki alanlarla ilgilidir.
• Bilgi teknolojileri kullanımının işletmelerde rekabet avantajı yaratması, • BT kullanımının ulusal ve uluslararası piyasalara ulaşmada fırsatlar ortaya
çıkarması,
• BT kullanımının rekabet unsurları(kalite, verimlilik, fiyat, ürün çeşitliliği, hız, güvenirlik, maliyet vb.) üzerinde olumlu etkiler yaratması,
• İşletmenin rekabet gücünün korunması için gerekli önlemler, • BT kullanımının daha fazla Ar-Ge faaliyeti,
• Bilgi teknolojilerinden İnternetin kullanımı,
• Bilgi teknolojilerinin firmanın performansı üzerinde yarattığı etkiler.
3.2.2.2.Veri Toplama Aracının Ön Testi
Bu araştırmada kullanılmak üzere geliştirilen veri toplama ölçeği alanında uzman akademisyenlerle görüşülerek araştırma kapsamına uygunluğu ve araştırmada toplanacak verileri toplama yeterliliği konusunda tartışılmış ve veri toplama ölçeğinin geçerliliği sağlanmıştır. Buna ilave olarak yapılan düzeltmelerden sonra geliştirilen anketin son hali üzerinde sektörde yönetici olarak çalışan ve araştırma örneklemi içinde yer alması muhtemel yer alacak olan sektörden bir grup firma
yöneticisi ile de görüşülerek hazırlanan soruların anlaşılırlığı geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu aşamada soruların ifadesinde kullanılan kelimelerin ve kavramların seçimi yeniden yapılmış ve veri toplama aracının uygulanması esnasında anlamayı olumsuz etkileyen semantik problemler giderilmiştir. Böylece ölçeğin geçerliliği güçlü kılınmaya çalışılmıştır. Sektör yöneticileri ile yapılan ön test amaçlı uygulamalarda veri sayısı düşük olduğundan pilot çalışmada elde edilen verilere istatistiki ölçümlerin uygulanması mümkün olmamıştır.
3.2.2.3.Güvenirlik Ve Faktör Analizi
Tablo-21: Ölçeklerin Güvenilirlik Katsayıları
Ölçek Ölçüm Aralığı Madde Sayısı Cronbach Alpha
Katsayısı
Bilgi teknolojilerinin, firmanın performansı üzerinde yarattığı etki
5’li ölçek (1-5 arası)
15 ,963 Bilgi teknolojileri kullanımının rekabet unsurları
üzerindeki etkileri (1-5 arası) 5’li ölçek 15 ,973
Rekabet gücünün korunması için gerekli önlemler 5’li ölçek
(1-5 arası) 18 ,959
Ölçek boyutlarının güvenirliliği incelendiğinde tüm boyutlara ilişkin Cronbach’s alpha katsayısının 0,70-1,00 arasında olduğu tespit edilmiştir. Bu değerler, söz konusu ölçme aracının oldukça güvenilir olduğunu göstermektedir. VOS-D kapsamındaki ölçeklerin güvenirliği bu çalışmada yeniden test edilmiş, araştırma anketinde kullanılan tüm ölçeklerin (cronbach’s alpha katsayısı) güvenirlikleri yeterli bulunmuştur. Cronbach’s alpha katsayısı; 0.00–0.40 olması anketin güvenilir olmadığını, 0.40–0.60 arasında olması anketin düşük güvenirlikte olduğunu, 0.60–0.80 arasında olması anketin oldukça güvenilir olduğunu, 0.80–1.00 arasında olması ise anketin yüksek derecede güvenilir olduğunu göstermektedir (Özdamar, 1999: 522; Alpar, 2001: 284). Cronbach Alpha değeri (güvenilirlik katsayısı) hesaplanmıştır. Geliştirilen bilgi toplama aracının geçerliliği için uzman görüşüne başvurulurken; Cronbach Alpha katsayısı 0,84 olarak bulunmuştur. Görüldüğü gibi alpha değeri 1’e yakın, oldukça yüksek ve kabul edilebilir düzeydedir (Hair vd., 1998). Anketin yeterli ölçüde güvenilir olduğunu söylenebilir. Araştırma sonucu elde edilen veriler sistematik bir şekilde değerlendirilmiş ve analiz edilmiştir.
3.2.2.4. Anket Formunun Tasarımı
Bu çalışma, İnegöl Sanayi ve Ticaret Odasına kayıtlı KOBİ’lerden 61 işletmeyi kapsamaktadır. Araştırmada dikkate alınan hususlar; işletmenin KOBİ olması, bilgi teknolojilerini kullanıyor olması, mobilya imalat sanayinde faaliyette bulunması şeklindedir. Ölçekte olumsuz sorulara verilen yanıtlar ters çevrilerek önermelerin tek bir yönde toplanmaları ve sonuçların hatalı olmaması sağlanmıştır.
Çalışma, firmalarla yapılan yüz yüze görüşmeler ve bu esnada uygulanan anket yöntemine dayanmaktadır. Anketteki sorulara cevap bulmak için bir alan araştırması kullanılmıştır. Bu doğrultuda konu ile ilgili ayrıntılı bir literatür araştırmasından hareketle tasarlanan anket formu yüz yüze yapılan anket yöntemi uygulanmıştır. Yüz yüze anket yöntemi, cevaplama oranının yüksek olması ve ankete katılanların fikir ve tutumları, ekonomik, psikolojik ve sosyal yapıları ile ilgili birçok bilgiyi elde etme adına önemlidir (Mucuk 2001: 59). Bu araştırma için yapılan anket çalışmasında İnegöl’deki mobilya imalat firmalarının bilgi teknolojilerini kullanım düzeyleri ve rekabet gücü üzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik sorular hazırlanmıştır. Çalışmada İnegöl’de faaliyette bulunan, KOBİ niteliğindeki, mobilya imalat sanayi firmalarına uygulamak üzere 3 bölümden oluşan 81 soruyu kapsayan anket formu hazırlanmıştır. Firma temsilcilerine elden dağıtılan anket soruları genellikle, verildiği anda anket ile ilgili gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra cevaplamaları istenmiştir. Hazırlanan anket formunda, anketi cevaplayan firma yetkilisi hakkında genel bilgi, firma hakkında genel bilgiler, bilgi teknolojilerinden internetin kullanım düzeyi, KOBİ’lerin bilgi teknolojileri sisteminin firmada yarattığı etkiler, bilgi teknolojileri kullanımının rekabet unsurları üzerindeki etkileri ve işletmelerin rekabet gücünün korunabilmesi için gerekli önlemler gibi konular sorgulanmaktadır. Araştırma kapsamında firmalardan elde edilecek bilgilerin mümkün olduğunca güvenilir ve doğru olmasını sağlamak amacıyla görüşmeler yüz yüze yapılmış ve anket ile ilgili gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra anket firma yetkilileri tarafından doldurulmuştur. Ulaşılmak istenilen verilerin elde edilmesi amacıyla hazırlanmış olan Anket Formu Ek-1’de belirtilmiştir. Anket formu, cevap verecek katılımcılar için mümkün olduğunca açık ve anlaşılır şekilde hazırlanmıştır.
Anket formunun birinci bölümünde anketi cevaplayanlara ait demografik özellikleri tanımaya yönelik sorulardan oluşmaktadır. Bu özellikler; cinsiyet, yaş,
öğrenim durumu, görüşülen kişinin işletmedeki pozisyonu, çalışma süresi, bilgi teknolojileri araçlarını kullanım düzeyi ve bilgi teknolojileri hakkındaki algıları ile ilgili açık uçlu sorulardan oluşmaktadır.
Anket formunun ikinci bölümünde işletmeyi tanımaya yönelik özellikleri kapsamaktadır. Bu özellikler; işletmenin faaliyet süresi, yasal statü, işletmede istihdam edilen kişi sayısı, dahil olduğu pazar türü, ortalama ciro, sahip olduğu donanımlar ve işletmede mevcut olan bilgi teknolojileri sistemlerine ait özellikleri yansıtan sorulardan oluşmaktadır.
Anket formunun üçüncü bölümünde ise, bilgi teknolojilerinin işletmelerin rekabet gücü üzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik yönetici yargılarını kapsamaktadır. Bu kapsamda; bilgi teknolojilerinin firmada yarattığı etkiler, bilgi teknolojilerinin rekabet unsurları üzerindeki etkileri ve işletmelerin rekabet gücünün korunması için gerekli önlemlerine yönelik sorulardan oluşmaktadır. Bunu tespit etmek için, anket formunda çoktan seçmeli ve ağırlıklı olarak beşli likert ölçeğine göre sorular düzenlenmiştir.
Araştırmada kullanılan likert ölçeğindeki aralıkların dağılımı ve Ankete verilecek cevapların puanlandırılması aşağıda belirtilmiştir. İşletmelerin anketimizde bulunan her bir ifadeye hangi düzeyde katıldıklarını belirlemek için sınıflama ölçeği geliştirilmiştir. Sınıflama ölçeğinin oluşturulmasında;
Aralık Genişliği(a) = dizi genişliği/ grup sayısı formülü kullanılmıştır (Tekin,1987;262). Ölçekle ilgili veriler Tablo-22’de verilmiştir.
Tablo-22:Sınıflama Ölçeği
NİTELİK DÜZEYİ(Yargılara İlişkin Cevaplar) PUAN
ARALIĞI DEĞER ARALIĞI
Hiç Çok arttı 1 1-1,79
Çok az Biraz arttı 2 1,80-2,59
Orta Hiç etkisi yok 3 2,60-3,39
Sıklıkla Biraz azaldı 4 3,40-4,19
Her zaman Çok azaldı 5 4,20-5,00
a=4/5 ise a=0.80
Ayrıca soruların anlaşılırlığı açısında açık uçlu sorulara fazla yer verilmemiştir. Ankette hazırlanan soruların bazılarında birden fazla seçeneğin işaretlenmesine
imkan sağlanmıştır. Bu şekilde hangi faktörün daha önemli ve etkili olduğunun tespitine çalışılmıştır
3.2.3.Örnek Seçimi ve Büyüklüğünün Belirlenmesi
Araştırmanın hedef kitlesini belirlemede bazı kriterler göz önünde bulundurularak hareket edilmiştir. Bu çalışmada örneklem seçimi yapılırken en önemli seçim kriteri firmaların Kobi niteliğinde firmalar olmasıdır. Bu doğrultuda araştırmaya konu olan firmaların bilgi teknolojilerini kullanmaları, hem iç pazara hem de dış pazara yönelik faaliyette bulunan firmalar olmaları öncelikle tercih edilmektedir. Bunun nedeni firmaların hem iç hem de dış piyasalarda rekabet güçlerini belirlemede bilgi teknolojilerinin etkilerinin ortaya konulması ihtiyacıdır.
Araştırmanın ana kütlesini İnegöl’de KOBİ niteliğindeki, mobilya imalat sanayi sektöründe faaliyette bulunan işletmeler oluşturmaktadır. İnegöl Sanayi ve Ticaret Odasına (İTSO) kayıtlı yaklaşık 152 mobilya işletmesi üzerinde araştırma uygulanmıştır. İşletme sayısı ulaşılamayacak kadar çok olmadığı için bütün evrene ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu nedenle herhangi bir örnekleme yöntemi kullanılmamıştır. Bu işletmelerin tamamına ulaşılmaya çalışılmıştır. Ancak ulaşılan bu firmalardan sadece 61 adeti dikkatli ve titiz bir şekilde cevaplandırılarak değerlendirmeye uygun anket geri dönmüştür. Bir kısım firmadan gelen anketler gelişigüzel olduğu ve birçok soru boş bırakıldığı için değerlendirilmeye alınmamıştır. Bu durumda anketlerin geri dönüş oranı % 40 olarak tespit edilmiştir. Araştırma kapsamında görüşülen firma ziyaretlerine 02.08.2009 tarihinde başlanmış olup 08.09.2009 tarihinde sona ermiştir. Araştırma için hazırlanan anket formları İTSO’ya kayıtlı işletmelere yüz yüze görüşülerek ve elden dağıtım yoluna gidilmiştir. İşletme yönetici ve sahip/ortakları tarafından cevaplandırılmıştır. Dağıtılan anket formlarının bir kısmı anında bir kısmı da daha sonra elden toplanmıştır.
3.2.4.Cevap Veren İşletmelerin Örneği Temsil Yeteneği
Araştırma, İnegöl’de mobilya imalat alanında faaliyet gösteren KOBİ niteliğine sahip işletmeleri kapsamaktadır. Bu alanda faaliyet gösteren, İTSO’ya kayıtlı 152 işletmenin 61’ni,başka bir ifade ile %40’nı (61/162:0.40) temsil etmektedir. Bu araştırma kapsamında İTSO’ya kayıtlı ve KOBİ niteliğinde olduğu tespit edilen 152 işletmenin tamamına ulaşılıp, ana kütlenin tamamına ulaşılmasına rağmen, bazı
işletmelerden anket düzeyinde yeterli bilgi alınamamıştır. Sonuç olarak; cevap alınan işletme sayısı ve geri dönüşümü sağlanan 61 anket çalışma kapsamında değerlendirilmeye tabi tutulmuştur.
3.2.5.Test İstatistiklerinin Belirlenmesi ve Verilerin Düzenlenmesi
Bu başlık altında belirlenen anket (veri toplama ölçeği) ile toplanan veriler belirlenen hipotezlere uygun olarak test edilebilmek için aşağıdaki istatistiki analiz yöntemlerinden ve testlerinden faydalanılmıştır.
3.2.5.1.Test İstatistiklerinin Belirlenmesi
Bu araştırmada elde edilecek veriler ki kare (X2)ve t-testi çerçevesinde analiz edilecektir. Bu kısımda araştırmaya konu olan ana kütle, araştırmanın sınırlamaları ve örnek kütlenin seçimi, veri toplamada kullanılan yöntem ve araçlar, anket sorularının hazırlanması ve test edilmesi, verilerin derlenmesinde kullanılan yöntemler üzerinde durulmaktadır. Araştırmada, yüz yüze görüşülerek gerçekleştirilen anket yöntemiyle elde edilen ham verileri değerlendirmede SPSS 16.0 (Sosyal Bilimler İçin İstatistik) paket programı kullanılmış, alınan yanıtlar frekans dağılımına göre değerlendirilmiş ve yüzde yöntemi ile çizelge haline getirilmiştir.
Araştırmada kullanılan anket sorularının hazırlanmasında, literatür araştırması sonucunda bu alanda yapılan çalışmalardan olabildiğince faydalanılmıştır. Bu kapsamda faydalanılan bilimsel çalışmalardan bazıları şunlardır:
Bu bölümde araştırmaya dahil edilen işletmelerin seçilmesi, anket formlarının hazırlanması ve gönderilmesi, cevaplanan anketlerin kodlanması ve verilerin analiz edilmesinde kullanılan yöntemler hakkında bilgiler verilmektedir. Araştırmaya dahil edilen işletmeler, İnegöl Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı mobilya imalat işletmelerini kapsamaktadır. Araştırmanın amacına yönelik olarak bu işletmeler arasından yalnız üretim yapanlar seçilmiştir. Araştırmanın amaçlarını gerçekleştirmek amacıyla hazırlanan anket formundaki soruların belirlenmesinde ilgili literatür ve bu konuda daha önce gerçekleştirilen çalışmalar (Aydoğan ve Altuğ,2006:101-108), (Erkekoğlu,2008) (Çebi,1997:180-229),(Akın, 1998:317-328.), (Öğüt, 2000:352-363),(Erol ve Yılmaz,2001:235-2449), (Bensghir, 1996:333-341.), (Seyidoğlu, 1993:33-35.),(Dulupçu,2001), (Kurtuluş, 1998:265-
274.),(Ekinci,2006:54-70), (Bal, 2001:144-159.),(Çetin,2000:69-79),(Sarı ve Kozak,2005:358-382), (Kurulgan,2004:280-287), (Baş,2001:55.),(Yolal,2003:117- 123) ve (Ömürbek,2009:380-387) göz önünde bulundurulmuştur.
3.2.5.2.Verilerin Düzenlenmesi
Araştırma amacı doğrultusunda geliştirilen ölçekle toplanan veriler şu şekilde düzenlenecektir.
İlk olarak araştırmaya katılan firma yöneticilerinin yaş, cinsiyet ve benzeri demografik bilgilerine ilişkin istatistikler verilecektir.
İkinci aşamada araştırmaya katılan firmaların tanıtımı, bu firmaların yönetim bilgi sistemleri, bilgi teknolojileri kullanımı ile ilgili istatistikler sunulacaktır.
Üçüncü olarak, araştırmanın temel problemi çerçevesinde cevap aranacak olan sorulardan geliştirilen hipotezlerin test edilmesi amacıyla toplanan verilere hipotez testleri uygulanacaktır.