Araştırma Modeli

Bu çalışma eylem araştırması deseninde gerçekleştirilmiştir. Eylem araştırması ailesi geniş ve çeşitlidir (McNiff ve Whitehead, 2006). Eylem araştırmasının özellikle kim ya da kimler tarafından yürütüldüğüne bağlı olarak çok çeşitli türleri tanımlanmaktadır. Bu türler yalnızca “eylem araştırması” olarak isimlendirilebildiği gibi;

“katılımcı eylem araştırması”, “işbirlikli eylem araştırması”, “uygulayıcı araştırması”,

“işbirlikli araştırma”, “feminist eylem araştırması” ve “öğretmen araştırması” gibi farklı terimlerle de tanımlanabilmektedir (Herr ve Anderson, 2015). Her ne kadar farklı terimler kullanılsa da çoğu eylem araştırması türleri bazı yaygın temel özellikleri paylaşmaları nedeniyle birbirlerine benzemektedir (Kemmis, McTaggart ve Nixon, 2014). Dolayısıyla bu çalışmada anlam karmaşasına yol açmamak için en sık kullanılan çatı kavram olan

“eylem araştırması” terimi araştırma modeli ismi olarak tercih edilmiştir.

Eylem araştırması “değişim ve gelişimi sağlama odaklı, bireylerin kendi uygulamalarını içeren, sistematik bir biçimde verilerin toplandığı ve yansıtmalı sorgulamalarının yapıldığı, bunlara dayalı yeni eylem planlarının hazırlanıp uygulandığı, döngüsel veya sarmal adımlarla gerçekleştirilen bilimsel bir araştırma süreci” olarak tanımlanmaktadır (Gürgür, 2017, s. 39). Dolayısıyla eylem araştırmasının yalnızca var olan durum ya da sorunları betimleme amacıyla değil bunları değiştirme ya da geliştirme amacıyla yürütülen bir araştırma türü olduğu anlaşılmaktadır.

Eylem araştırması eğitim alanındaki araştırma ve uygulamalarda kendisine önemli bir yer edinmiştir. Eğitimde eylem araştırması John Dewey’in, bilginin oluşturulmasında yaşantı ve aktif öğrenmenin önemli olduğu görüşünün üzerine inşa edilmiştir (Herr ve Anderson, 2015). Eylem araştırmasına eğitim süreci açısından bakıldığında, öğretmenler veya öğrenme ortamlarındaki diğer bireyler tarafından yürütülen okul uygulamaları, öğretimleri ve öğrencilerin öğrenmeleri ile ilgili olarak bilgi toplama ve bunları geliştirme amacıyla yürütülen sistematik bir araştırma olarak tanımlanmaktadır (Mills, 2003). Bu

41

kapsamda eylem araştırması, eğitim süreci içinde karşılaştıkları sorunları ortadan kaldırarak yürüttükleri eğitim uygulamalarının kalitesini artırmak veya geliştirmek isteyen öğretmenler için kullanışlı bir araç niteliğindedir. Bunun yanında eylem araştırması yalnızca sınıf içinde ortaya çıkan uygulamayla ilgili sorunları çözmek için değil bu uygulamaları gerçekleştiren bireyleri güçlendirmek, dönüştürmek ve onları kendi gelişimlerini kısıtlayan durumlardan kurtarmak amacıyla da yürütülmektedir (Creswell, 2012). Kısacası eylem araştırması eğitim sürecinin iki temel bileşeni olan öğrenciler ve öğretmenlerde değişim ve gelişimi hedefleyen kapsamlı bir araştırma sürecidir. Ancak bu çalışmada öncelikli amaç öğretmenden; bir başka deyişle öğretim elemanından çok öğrencilerin; yani psikolojik danışman adaylarının değişim ve gelişimlerini sağlamaktır (13. Geçerlik ve Güvenirlik Komitesi Toplantısı, 19.01.2017).

Eylem araştırmasının ne olduğu kadar nasıl gerçekleştirileceği de önemlidir. Bu konuda alanyazında çeşitli görüşler dikkati çekmektedir. Örneğin, Johnson’a (2012) göre eylem araştırması beş temel adımdan oluşur. İlk adım soru sormakla yani problemi belirlemekle başlar. Sonraki adımda araştırmacı hangi verileri, nasıl toplayacağına karar verir. Arkasından verilerin toplanması ve analiz edilmesi gerçekleştirilir. Bir sonraki adımda bulgulardan yola çıkarak eylem planları yapılır ve son adımda elde edilen bulgular ve eylem planları paylaşılır. Benzer olarak Norton (2009) tarafından eylem araştırması süreci paradoksu, konuyu, zorluğu, sorunu tanımlama; bunların üstesinden gelmek için yollar düşünme, bu yolları uygulama, ortaya çıkan araştırma bulgularını değerlendirme ve sonraki uygulamalar için değişiklik yapma şeklinde beş adımda açıklanmıştır. Bu adımlara paralel olarak Tomal (2010) ise altı basamakta özetlediği eylem araştırması sürecini bir doktorun bir hastasına müdahalede kullandığı yönteme benzetmektedir. Doktor ilk olarak hastanın yakınmalarına bağlı olarak ön tanı koyar, arkasından teşhis koymak için bir seri medikal test yapar (veri toplama), sonrasında çıkan sonuçları hastasıyla tartışır (analiz ve geri bildirim), karar vererek tedaviye başlar (eylemi planlama ve uygulama) ve son adımda da hastasının durumunu takip eder (izleme).

Benzer bir yaklaşım Mills’in (2003) modelinde de görülmektedir. Mills “diyalektik eylem araştırması döngüsü” olarak adlandırdığı modelde eylem araştırmasını; odaklanılacak alanı belirleme, veri toplama, verileri analiz etme ve yorumlama ve bir eylem planı geliştirme şeklinde dört aşamalı ve döngüsel bir süreç olarak ortaya koymaktadır.

Eylem araştırmasının disiplinli ve sistematik bir süreç olması gerektiğini vurgulayan McNiff ve Whitehead (2006) diğer eylem araştırması modellerindeki gibi

42

eylem araştırmasını sarmal ve döngüsel bir süreç olarak açıklamaktadırlar. Bu döngüsel süreç Şekil 3.1’ de görülmektedir.

Şekil 3.1. Bir Eylem Yansıtma Döngüsü (McNiff ve Whitehead, 2006, s. 9)

Eylem araştırması sürecinde izlenmesi gereken adımlar genel olarak değerlendirildiğinde araştırmacı ve yazarların eylem araştırmasının adımları ve döngüsel yapısı konusunda görüş birliğinde olduğu anlaşılmaktadır (Creswell, 2012; Herr ve Anderson, 2015; Johnson, 2012; McNiff ve Whitehead, 2006; Mills, 2003; Norton, 2009).

Bu görüşlerden yola çıkarak psikolojik danışman adaylarının öz-bakım davranışları kapsamında farkındalık, bilgi ve beceri geliştirmelerini sağlamak amacıyla bir dersin tasarlandığı bu çalışmada eylem araştırması süreci döngüsel ve sarmal olarak işleyen şu altı basamakta yürütülmüştür:

a. Odak alanın/problemin belirlenmesi b. Verilerin toplanması

c. Verilerin analizi

d. Eylem planının hazırlanması (PDÖBD’nin tasarlanması) e. Eylem planının uygulanması (PDÖBD’nin uygulanması)

f. Eylemin sonuçlarının değerlendirilmesi (Uygulanan ders planlarının işlevselliğinin değerlendirilmesi)

yeni yönlere hareket

gözlem

yansıtma (reflect) eylem

değerlendirme

modifiye etme / değiştirme

43

Sonuç olarak eylem araştırması bir topluluk ya da örgütün üyelerinin belli bir problemin çözümüne yönelik olarak uyguladığı eylem döngüsü üzerine temellendirilir.

Eylem araştırması içindeki her bir döngünün araştırmacıların problem ya da soru hakkındaki bilgisini artırması ve problemin çözümüne yol açması beklenir. Bu döngü bazen günler, haftalar, hatta aylar içinde tamamlanır (Herr ve Anderson, 2015). Bu çalışmada psikolojik danışman adaylarının öz-bakım davranışlarını geliştirmek amacıyla yürütülen eylem araştırması süreci yaklaşık iki yıllık bir süreçte tamamlanmıştır. Eylem araştırmasının döngüsel yapısı, çalışmanın giriş bölümünden sonuç bölümüne kadar tüm sürece yansımaktadır. Aşağıdaki bölümlerde eylem araştırmasının yalnızca yöntemle ilgili öğeleri açıklanmaktadır.