Araştırma Grubu

Araştırmaya 2004-2005 eğitim-öğretim döneminde Ankara ilinde yer alan Okul A, Okul C ve Okul B 7. sınıflarında kayıtlı olan kız ve erkek öğrenciler ve beden eğitimi öğretmenleri katılmıştır.

Çalışmanın örneklemi, maksimum çeşitlilik örneklemesine göre belirlenmiştir. Burada amaç, göreli olarak küçük bir örneklem oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede yansıtmaktır. Patton'a göre, maksimum çeşitlilik gösteren küçük örneklem; örnekleme dahil her durumun kendine özgü boyutlarını ayrıntılı şekilde tanımlar ve büyük ölçüde heterojenlik gösteren durumlar arasında ortaya çıkabilecek ortak temalar ve bunların değerlerini ortaya çıkarır (260).

Bu çalışmanın problemine temel olan boyut, toplumsal sınıf boyutudur. Okulların kendi içinde toplumsal sınıf yapısının belirlenmesinin (dinamik ve heterojen olması nedeniyle) zor olmasıyla beraber, bu tür bir çalışma bulunmamaktadır. Dolayısıyla okulların belirlenmesinde, aynı zamanda, kolay

ulaşılabilir durum örneklemesi de kullanılmıştır. Her üç okul, yazar tarafından farklı çalışmaların (nitel ve nicel) yapıldığı, okul yapısı ve öğrencilerin geldikleri toplumsal yapılara ilişkin sınırlı da olsa bazı bilgilerin var olduğu okullardır.

Bu çalışmada, toplumsal sınıfı günlük toplumsal süreçler olarak ele alan anlayış kullanılmıştır (206, 207). Pierre Bourdieu’nun toplumsal kuramına dayanarak toplumsal sınıf, günlük pratikleri etkilemek ve bilgilendirmek için toplumsal cinsiyet ve ırk ile etkileşimde olan karmaşık toplumsal ve psikolojik süreçleri kapsayan bir kavram olarak kavramlaştırılmıştır. Ayrıca çalışmada, Pierre Bourdieu’nun toplumsal sınıf yaklaşımı dikkate alınmakla beraber, Türkiye’de, özellikle Bourdieu’nun toplumsal sınıf yaklaşımına dayanan bir sınıflama bulunmamaktadır. Türkiye’nin toplumsal sınıf analizinin yapıldığı çalışmalarda, daha çok sosyo-ekonomik statü ölçüt olarak alınmıştır. Bu anlamda özellikle Korkut Boratav (16)’ın daha çok ekonomik göstergeye dayalı çalışması referans olarak kullanılmakla beraber, bazı çalışmalar da bulunmaktadır.

Güvenç (105)’in çalışmasında, 1990 yılının verileri üzerinden Ankara ilinin sosyo-ekonomik statüsünün bir haritası çıkarılmıştır. Güvenç ölçüt olarak meslek, mülkiyet, hane geliri ve insanların doğdukları bölgeyi almıştır. Bu çalışmada, Altındağ Bölgesi hiçbir statü-gelir grubunun hakimiyetinin görülmediği mahalle olarak nitelendirilmektedir. Yeni Mahalle, Keçiören ve Batıkent alt-orta sınıf, Bahçelievler, Oran, Ümitköy ve Bilkent ise orta ve üst-orta sınıf ailelerin yaşadığı bölgeler olarak tanımlanmışlardır. Bu çalışmada, çalışmanın yapılacağı okulların öğrencilerinin toplumsal sınıflarının belirlenmesinde, Güvenç (105)’in çalışmasından da faydalanılmıştır. Okul müdürleriyle yapılan ön görüşmelerde okula kayıtlı öğrencilerin aileleri hakkında alınan genel bilgiler (anne ve baba meslek, eğitim düzeyi ve evlerin bulunduğu bölge) doğrultusunda, Okul C alt sınıf, Okul B alt-orta ve orta sınıf ve Okul A orta ve üst-orta sınıf olarak sınıflandırılmıştır. Okul C Altındağ ilçede yer almakla birlikte, öğrencilerinin büyük bir bölümü daha çok gecekondu bölgesi olarak adlandırılan Çinçin Bağları ve Çalışkanlar Mahallesinde oturmaktadırlar. Çankaya ilçede yer alan Okul B öğrencilerinin yaşadıkları bölge çeşitlilik göstermektedir: Yenimahalle, Sincan, Eryaman, Dikmen, Bahçelievler, Ümitköy, Esat ve Batıkent. Okul A da Çankaya ilçede yer almakta ve okula kayıtlı

öğrencilerin oturdukları bölgeler daha çok Gaziosman Paşa, Çay Yolu, Ümitköy, Çiğdem Mahallesi, Bilkent, Oran ve Bahçelievlerdir.

Her üç okulun 7. sınıflarından birer sınıf olmak üzere toplam 3 sınıfta çalışma gerçekleştirilmiştir. Sınıfların belirlenmesinde temel ölçüt, düzenli olarak beden eğitimi dersinin yapıldığı sınıflar olmasıdır. Okul A’da ders gözlemlerinde video çekimi yapılmasına izin verilmediği için, ders gözlemleri esnasında sadece alan notları tutulmuştur. Okul B ve Okul C’de ise okul müdürü ve beden eğitimi öğretmenlerinden derslerin video kameraya çekilmesi izni alınmış ve beden eğitimi derslerinin işlendiği 40 dakikalık ilk ders saatlerinin çekimleri yapılmış ve aynı zamanda alan notları tutulmuştur. Sadece iki okulda video kamera çekimleri yapılabildiği için, video kamera kayıtları verilerin analizinde kullanılmamıştır.

3.2.1. Okul Ortamları

Her bir okul, bulundukları coğrafi yerleşim ile birlikte farklı bir “alan (space)” ve “mekan (place)” sağlamaktadır. Alan fiziksel, ekonomik ve toplumsal etkileşimlerin geometrik koordinatları olarak anlaşılırken (55), mekan ise yaşamların, kimliklerin ve mitleri yapan ve mitler tarafından da yapılan insan pratikleridir (55). Crouch (55) belirli kültürel pratiklerin belirli mekanlarda gerçekleştirildiğini ileri sürmektedir. Bu çerçevede her bir okul içinde bulunduğu alan ve mekan çerçevesinde sunulmuştur.

Okul A : Çankaya ilçesinde yer alan ve orta ve üst-orta toplumsal sınıfta yer alan ailelerin çocuklarının okuduğu bir özel okuldur. Okul, birkaç özel okulun daha bulunduğu, site ve özel apartmanların yer aldığı bir yerleşim bölgesindedir. Okul A, anaokulu, ilköğretim, lise ve fen lisesi eğitimi vermektedir. İlköğretim Okulu yönetim kadrosu 6 kişiden oluşmaktadır. Toplam öğrenci sayısı 778 olup, sınıf ve branş olmak üzere 88 öğretmen görev yapmaktadır. Okul amacını, “Milli Eğitim Temel Yasası’nın belirlediği genel amaçlar çerçevesinde; laik Türkiye Cumhuriyeti’nin temel niteliklerine ve Atatürk ilkelerine bağlı, ulusun kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ilgi, yetenek ve becerileri gelişmiş, dengeli ve sağlıklı kişilik oluşturmuş; yapıcı, yaratıcı, sorumluluk duyan ve insan

haklarına saygılı öğrenciler yetiştirmektedir.” olarak belirlemiştir. Çağdaş eğitimi ve insan haklarını özümsemiş, sağlıklı yurttaşlar yetiştirmeyi hedeflemiştir.

Okul A, iyi düzeyde spor tesisleri (1 spor salonu, 1 tenis kortu, 1 açık basketbol/voleybol sahası, 2 aynalı salon, oyun bahçeleri), laboratuarlar ve oditoryuma sahiptir. Basketbol (Kız/Erkek), voleybol (Kız), futbol (Erkek) ve jimnastik (Kız) takımları yarışmalara katılmaktadır. Spor etkinliklerinin dışında, öğrencilere yönelik çeşitli sosyal ve kültürel etkinliklerde bulunmaktadır.

Okulda toplam 8 beden eğitimi öğretmeni görev yapmaktadır. Spor salonunun içinde bir beden eğitimi öğretmenleri odası bulunmaktadır. Gözlemin yapıldığı sınıfa bir erkek ve bir kadın öğretmen olmak üzere iki beden eğitimi öğretmeni girmektedir. Beden eğitimi dersleri 7. sınıf itibariyle kız erkek ayrı yapılmaktadır. Çalışmanın yapıldığı dönemde kadın öğretmenin sağlık problemleri nedeniyle derslerin büyük bir bölümü erkek öğretmen tarafından yürütülmüştür. Bu nedenle sadece erkek öğretmen ile bireysel görüşme yapılmıştır. Öğretmen, 5 yıldır Okul A’da görev yapmakta ve 11 yıllık öğretmenlik geçmişi bulunmaktadır.

Çalışmanın yapıldığı sınıfta, 11 kız ve 11 erkek öğrenci olmak üzere toplam 22 öğrenci bulunmaktadır. Biri kız ve üç erkek öğrenci bireysel görüşme yapmak istemedikleri için toplam 18 öğrenciyle bireysel görüşme yapılmıştır.

Okul C : Altındağ ilçede yer alan ve alt toplumsal sınıf ailelerinin çocuklarının okuduğu bir devlet okuludur. Okul Altındağ ilçede, Örnek Mahallesi ve Çinçin bölgesi arasında yer almaktadır. İlköğretim I. Kademe ve İlköğretim II. Kademe olmak üzere iki binadan oluşan okulda her iki binanın kendine ait bahçesi bulunmaktadır. Okulda 450 kız ve 476 erkek öğrenci olmak üzere toplam 926 öğrenci kayıtlı iken, 43 öğretmen görev yapmaktadır.

İlköğretim II. Kademe eğitiminin yapıldığı binada spor salonu bulunmamakla beraber, okulun girişinde yer alan büyük bir salon (sütunların yer aldığı, öğrencilerin rahat hareket etmesine elverişli olmayan), beden eğitimi öğretmeni tarafından özellikle cimnastik hareketlerinin işleneceği derslerde kullanılmaktadır. Çalışmanın yapıldığı dönemde, bir kadın beden eğitimi öğretmeni görev yapmaktadır. Fakat kendisinin tayini çıktığı için birinci dönemin son iki haftasında geçici beden eğitimi öğretmeni tarafından beden eğitimi dersleri işlenmiştir. Beden eğitimi öğretmeninin kendine ait bir odası bulunmamaktadır. Beden eğitimi ders malzemeleri çok kısıtlı

olmakla beraber, beden eğitimi öğretmeninin kendi imkanlarıyla getirttiği judo minderleri bulunmaktadır. Beden eğitimi öğretmeni 8 yıllık öğretmen olmakla birlikte iki yıldır Okul C’de görev yapmaktadır.

Okulun düzenli antrenman yapan ve yarışmalara katılan bir spor takımı bulunmamaktadır. Okul içinde sınıflar arası futbol ve voleybol turnuvaları düzenlenmektedir.

Çalışmanın yapıldığı sınıfta, 9 kız ve 10 erkek öğrenci olmak üzere toplam 19 öğrenci bulunmaktadır. Bir erkek öğrenci bireysel görüşme yapmak istemediği için toplam 19 öğrenciyle bireysel görüşme yapılmıştır.

Okul B : Üniversite yerleşkesinde yer alan ve üniversite personelinin çocuklarının kayıtlı olduğu bir devlet okuludur. Bu çalışmada alt-orta ve orta sınıf olarak kabul edilmiştir. Diğer iki okula kıyasla öğrencilerin geldikleri toplumsal yapı daha çok çeşitlilik göstermektedir. Üniversitenin akademik ve idari personelinin çocukları ile bazı yüksek nitelikli mesleklere (hakim, avukat, hekim) sahip ailelerin çocukları da okulda bulunmaktadır. Okulda dersliklerin yanı sıra, resim-iş teknik atölyeleri, fen ve bilgisayar laboratuarı, revir ve spor salonu bulunmaktadır. 61 kadrolu öğretmen, 1 rehber öğretmen, 1 çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanı, 3 sözleşmeli bilgisayar öğretmeni ve 1417 öğrenci ile eğitim hayatını sürdürmektedir. Resim, müzik ve kültür alanında etkinlikler sunulmakta ve yarışmalar yapılmaktadır.

Futbol (Erkek), badminton (Kız), hentbol (Kız/Erkek) ve basketbol (Erkek) okul takımları bulunmaktadır. Standart beden eğitimi programı uygulanmaktadır. Okulda biri kadın olmak üzere toplam 3 beden eğitimi öğretmeni görev yapmaktadır. Çalışmanın yapıldığı sınıfın beden eğitimi öğretmeninin 23 yıllık öğretmenlik geçmişi bulunmakta ve iki yıldır Okul B’de görev yapmaktadır.

Çalışmanın yapıldığı sınıfta, 12 kız ve 15 erkek öğrenci olmak üzere toplam 27 öğrenci bulunmaktadır. İki kız ve dört erkek öğrenci bireysel görüşme yapmak istemedikleri için toplam 21 öğrenciyle bireysel görüşme yapılmıştır.

Ayrıca, her üç okulda Milli Eğitim Bakanlığı’nın standart beden eğitimi öğretim programı uygulanmaktadır. Dersler 80 dakikalık blok ders olarak işlenmekte ve ilk ders saati konu öğretimine ayrılırken, ikinci saat serbest saat olarak yürütülmektedir.